Waar gaat het nieuwe Israël naartoe? Een interview met Yael Dayan over de mogelijkheden van premier Ariël Sharon.

De sinds lang voorziene overwinning van Likoed-leider Ariël Sharon over premier Ehud Barak in de verkiezingen van de zesde februari was uiteindelijk nog verpletterender dan de verslagen Labour-strategen aanvankelijk dachten. De voornaamste reden waarom het verschil zo groot (25 procent) was, is de geslaagde boycot van de Israëlische Arabieren bij een voor Israëlische normen zeer geringe opkomst: zestig procent, in plaats van tachtig procent anders. Slechts 18 procent van het half miljoen stemgerechtigde Arabieren kwam kiezen. Vorige keer stemden die voor 95 procent op Barak.

De Israëli’s hadden alle vertrouwen verloren in een premier die elk dossier dat hij in handen kreeg leek te verknoeien. De vrede voorop: de man die aanvankelijk alle elementen in handen had om tot een akkoord met de Palestijnen te komen, slaagde erin de intifada te ontketenen die nu sabelsleper Sharon aan het hoofd van Israël heeft gebracht.

Nadat de verkiezingsuitslag bekendgemaakt was, feliciteerde Barak zijn tegenstander, beloofde dat de partij over diens voorstel om een nationale coalitieregering te vormen zou nadenken, en kondigde aan dat hij zelf ontslag nam als partijleider. Zodat de partij, in de discussie over het al dan niet in zee gaan met Sharon leiderloos achterbleef.

Die discussie was natuurlijk al even bezig. Sharon zal namelijk moeten werken met hetzelfde parlement dat Barak het leven moeilijk maakte. Hij is dus op zoek naar een stevige meerderheid. Krijgt hij die niet via een coalitie met de travaillisten, dan moet hij een ‘smalle’ regering vormen door een samengaan met religieuze, rechts-nationalistische, Russische en uiterst rechtse groeperingen. Een geheel, zegt een Palestijnse waarnemer met angst om het hart, ‘waarin hij de gematigde zal zijn’.

Maar zo’n regering zou wel eens een kort leven beschoren kunnen zijn. Daarom bood Sharon naar verluidt Ehud Barak de Defensieportefeuille aan, en de partij nog een ander ‘belangrijk’ ministerie: Buitenlandse Zaken (voor Shimon Peres?) of Financiën. Het is voor de partij een aanlokkelijk aanbod, en Peres is een notoir voorstander van een grote coalitie. De linkervleugel van de partij – de ‘duiven’ rond Yossi Beilin – is er absoluut tegen gekant, omdat ze vinden dat de partij haar geloofwaardigheid in het vredesproces met de Palestijnen zou verliezen als ze een man met de reputatie van Sharon zou helpen regeren. Beilin dreigt met de oprichting van een eigen partij en de vorming van een links blok als het zover komt. Deze week zou de beslissing moeten vallen.

Voor Yael Dayan, parlementslid voor de Arbeiderspartij en dochter van generaal Moshe Dayan, is de keuze niet vanzelfsprekend: ‘Ik zal zelf tegenstemmen,’ zegt ze, ‘maar intussen is het wel een verschrikkelijke verantwoordelijkheid Sharon het kamp van uiterst rechts in te duwen.’

Wat denkt u dat Sharon zal doen?

Yael Dayan: Dat kan ik niet zeggen, want het hangt voor een goed deel af van wat wij doen, de Arbeiderspartij dan. Of wij in zijn regering stappen of niet. Mijn onmiddellijke reflex is: niet doen. Aan de andere kant is dat een zeer zware verantwoordelijkheid: hem zeggen, wij doen niet mee, zoek het maar uit met uiterst rechts. Ik geloof wel dat hij wil proberen het geweld te stoppen. Ik denk niet dat hij te veel kracht zal gebruiken, het leger de Westoever insturen en zo. We kunnen niet zonder akkoord, zonder onderhandelingen. Hoe ver we ook gaan, er zullen altijd Arabieren zijn die ook de Groene Lijn niet als grens erkennen, de honderd procent. Als wij niet alleen een gevoel van veiligheid, maar een normalisering in de regio willen, moeten we een akkoord hebben.

Net voor de verkiezingen had Ehud Barak het over een unilaterale terugtrekking uit de bezette gebieden: ‘Bring the boys home’, zoals uit Libanon.

Dayan: Ik geloof niet dat dat mogelijk is. Ik denk zelfs niet dat het een goed idee is, want het is een militair idee. Het zou van de Westoever en Gaza geen vrije entiteiten maken, maar strengbewaakte getto’s. Ik geloof niet dat het een antwoord kan zijn op Israëls veiligheidsproblemen. Het beantwoordt niet aan de vrede die vooropgesteld wordt, en zeker niet aan de opbouw van een onafhankelijk Palestina. Het zullen dan geen wederzijds overeengekomen grenzen zijn, wij zullen beslist hebben waar de grenzen lopen. Dat vind ik onaanvaardbaar.

Grenzen zouden omheen de kolonies lopen?

Dayan: Nee. Barak was van plan om in zo’n unilaterale operatie al te realiseren waar wél een akkoord over bestond – nu heeft hij de macht niet meer om dat te doen – en een concentratie van kolonies op twee plaatsen in te lijven, en alle andere weg te halen of daarbij onder te brengen.

Is dat dan ongeveer de 96 procent die hij wou teruggeven?

Dayan: Ja. Kijk, de details van Camp David en zo zijn niet vrijgegeven, maar het is heel duidelijk wat daar besproken werd, en over welke kaarten het gaat: een aaneensluitend gebied, geen wegversperringen, geen binnen- en buitenrijden van Israëlisch grondgebied… De onderhandelingen in Taba waren min of meer een herhaling daarvan, met meer details. Zonder oplossing inzake het recht op terugkeer – dat in Camp David niet echt besproken was – en met het voorstel enkele elementen inzake Jeruzalem uit te stellen tot latere onderhandelingen. Het was duidelijk dat dit een goede basis was om tot een akkoord te komen. Er kwam een gemeenschappelijke verklaring, maar het was niet mogelijk om echt iets te ondertekenen, want dat zou het Israëlische volk een paar dagen voor verkiezingen niet hebben aanvaard. Zover kwam het ook niet: Arafat ging naar Davos en hield daar een uiterst anti-Israëlische toespraak. En toen was het niet eens meer mogelijk om terug op te rapen wat in Taba besproken was. En waarom dat gebeurd is, weet ik ook niet. Hij vroeg opnieuw, in mijn ogen niet de volle honderd procent, maar 120 procent.

Wat is dan 120 procent?

Dayan: Het recht op terugkeer zoals hij het ziet, namelijk in de praktijk de terugkeer van miljoenen Palestijnen. De klaagmuur voor de Palestijnen, met toegang voor joden. Het monopolie van soevereiniteit over de Tempelberg. Dat alles is 120 procent, en dat was niet nodig. Ik zeg niet dat die 96 procent goed is, maar het was een oplossing. Het had niet alleen de steun van de VS, het was ook aanvaardbaar voor Egypte, Marokko, de Arabische wereld.

De Israëli’s vonden dat er aan de andere kant geen duidelijke intentie was om een akkoord te bereiken, dus gingen ze maar voor Sharon stemmen, en niet voor de man die een totale weigering had opgelopen nadat hij zoveel had aangeboden.

Geen geweld, zegt u, maar de Palestijnen die dag in dag uit met uw bezetting geconfronteerd worden, ervaren dat als dagelijks geweld.

Dayan: Dat geweld is verschrikkelijk en moet ophouden, maar het is niet het hoofdprobleem voor de meerderheid van het Palestijnse volk. Er zijn ook Palestijnen die zich grote zorgen maken over hoe ze behandeld worden door hun Autoriteit. Maar dat zijn mijn zaken niet. De vraag is, hoe er een eind aan maken? Wat wij doen, is een oplossing bieden die tot op een gegeven moment aanvaardbaar was voor Arafat en de leiders rond hem en voor Egypte en de rest van de wereld, namelijk een herverdeling van het gebied tussen de zee en de rivier. Dat wil zeggen een totale beëindiging van de bezetting. Sharon mag ons excuus niet zijn om terug te vallen in oude kwalen. Nu is de Israëlische bevolking een heel eind gevorderd om te aanvaarden dat we het niet meer hebben over veiligheid, maar over rechtvaardigheid. Maar dan moeten we wel bewijzen dat het niet over veiligheid gaat – en daar kunnen we geen terreur bij gebruiken. En dan gaat het ook over onze kracht. Die dient niet om de bezetting hard te maken, maar om onze bevolking veiligheid te bieden. Om te garanderen dat het ook echt gedaan is zodra er een erkende grens is. Dat het conflict dan voorbij is. En dat akkoord over het einde van het conflict wou Arafat in Camp David absoluut niet ondertekenen.

Intussen is Ariël Sharon premier van Israël.

Dayan: Wel, ik geloof niet dat dat noodzakelijkerwijs een regressie inhoudt. Misschien kunnen we de onderhandelingen niet weer aanknopen waar ze onderbroken zijn, maar als we ons concentreren op het stoppen van het geweld, kan elke regering onderhandelen. Dan zal Sharon misschien 92 procent bieden terwijl Barak 96 procent bood. En dan komt de VS tussenbeide en wordt er gepraat over ruil van grondgebied en komt er een begin van ontmanteling van kolonies, en van dan af moet je absoluut stapelgek zijn om opnieuw naar geweld of terreur te grijpen.

U gelooft echt dat zoiets met Sharon mogelijk is?

Dayan: Ja, want er is geen andere oplossing, en de Israëli’s willen een oplossing. Ik geloof bijvoorbeeld niet dat hij nieuwe kolonies zal bouwen. Of dat hij in nieuwe budgetten voor kolonies zal voorzien. Ik denk dat hij zal beginnen te praten.

Sus van Elzen