De hele industriële wereld lijdt schade door de oorlog in Irak. De economie komt tot stilstand. Het Europese sociaal model wordt bedreigd.

Minister van Werkgelegenheid Laurette Onkelinx (PS) houdt ervan goed nieuws te verkopen. Maar haar minzame glimlach verstijft. Ze moet toegeven dat het aantal werklozen met een uitkering is gestegen tot 396.000. In de jongste twaalf maanden zijn er 40.000 bijgekomen. En alsof dat niet erg genoeg is voor de ‘actieve welvaartsstaat’, het is slechts de halve werkelijkheid. Nog 160.000 oudere werklozen staan buiten die officiële statistieken. Voor het eerst in twaalf jaar stijgt het aantal bruggepensioneerden opnieuw, het zijn er nu 108.000. Per dag verliezen honderd mensen hun baan. En het einde is nog niet in zicht, want in de zwak draaiende ondernemingen zit nog veel verborgen werkloosheid. De Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening heeft de regering alvast 205 miljoen euro bijkredieten gevraagd om dit groeiend leger werklozen een uitkering te kunnen geven.

België is niet de enige met een drama op zijn arbeidsmarkt. De voorbije maand verloren ruim 50.000 Duitsers hun werk. Met 4,6 miljoen werklozen staat de ‘economische motor’ van Europa op hetzelfde recordpeil als vijf jaar geleden. De andere lidstaten van de Unie vergaat het nauwelijks beter. De Europese geregistreerde werkloosheid klimt nu snel naar de 20 miljoen. En aan de overkant van de oceaan gaat het zo mogelijk nog slechter. In Amerika sneuvelden in februari 360.000 arbeidsplaatsen, verleden maand 110.000. Dat is dan nog een felle onderschatting. Wie in de States niet actief werk zoekt, geldt niet als werkloze en dat zijn er nogal wat, omdat een baan vinden toch niet meer lukt. Over de werkgelegenheid in Latijns-Amerika, Azië, laat staan Afrika, maakt niemand zich illusies.

Kortom, de ‘propere oorlog’ in Irak veroorzaakt een immense collateral damage op de arbeidsmarkten. De internationale geldmarkten van hun kant zijn het noorden kwijt. De aandelenbeurzen en de olieprijzen hollen op en neer, doodnerveus. Investeerders letten niet meer op hun gesofistikeerde computergrafieken, zij hangen aan de lippen van Amerika’s defensieminister Donald Rumsfeld en vergapen zich aan de CNN-beelden van de bombardementen op Bagdad.

Maar belangrijker dan de gemoeds- toestand op de internationale financiële markten is het vertrouwen van ondernemers en consumenten. Niet de speculanten redden de economie, wel ondernemers die investeren en consumenten die geld uitgeven. De bedrijven zien hun afzetmarkten krimpen, de gezinnen zetten hun geld op de spaarrekening. De Amerikaans-Britse oorlog tegen Saddam Hoessein is niet de snelle en klinische klus die de politieke leiders en de generaals hadden voorspeld. De economie rekende met een snelle Blitzkrieg om daarna, verlost van alle onzekerheid, uit de miserie van het technologiedebacle en de bedrijfsschandalen te herrijzen. De strijd om Bagdad vergt echter tijd. En intussen krimpt de economische activiteit en stijgt de werkloosheid.

DEPRESSIEF

De Europese ministerraad, vorige week in Athene, was nooit eerder zo depressief. Europees commissaris voor Economische Zaken Pedro Solbes bekende er zwartgallig dat de economie dit jaar veel minder snel groeit dan de oorspronkelijk verwachte en al magere 1,8 procent. Het wordt hooguit 1 procent, maar dan moeten ze in Irak snel aan het heropbouwen slaan. Als de oorlog langer duurt, valt de economie stil of sukkelt ze zelfs in een recessie.

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, die de dertig meest geïndustrialiseerde landen overkoepelt, is er helemaal niet meer zeker van dat de wereldeconomie in de tweede jaarhelft herstelt. Haar vooruitlopende indicator over negen maanden ziet er allesbehalve goed uit, voor de Verenigde Staten gaat hij steil neerwaarts. Cijfers uit de dienstensectoren bewijzen een recessie, de industriële activiteit krijgt klappen. De eerste statistieken van maart lijken zelfs een recessie voor de gehele Europese Unie aan te geven. Het is niet verboden te geloven dat de overheden, om de bevolking niet in paniek te brengen en de economie niet nog méér te schaden, een en ander verbloemen. De Europese Centrale Bank loog inderdaad eerder al, om een ‘kleinigheid’ als de prijsverhogingen bij de invoering van het eurogeld.

Een zwakke economie en grote oorlogsinspanningen brengen de financiën van Amerika uit evenwicht. Het overheidstekort van president George Bush is groter dan onder big spender Bill Clinton. De eerder besliste belastingverlaging, bedoeld om de economie op te zwepen, is intussen gehalveerd. De schulden aan het buitenland stijgen tot een record.

Maar ook in Europa geraken de begrotingen uit hun doen. Zelfs in België, waar paars-groen er, aan de vooravond van de verkiezingen, prat op gaat vier jaar na elkaar een overschot op de begroting te hebben geboekt. Dat klopt niet meer. Volgens de officiële cijfers van de Europese Commissie was de rijksmiddelenbegroting vorig jaar ‘slechts’ in evenwicht, met een overschotje van 61 miljoen euro, zo goed als nul procent van het bruto nationaal product (gekrompen tot 262 miljoen euro). Na de verkiezingen wacht de nieuwe regering een immense financiële opdoffer. Tijdens de begrotingscontrole in februari bracht de regering de inkomsten en uitgaven in evenwicht. Ze hield daarbij rekening met een volgens minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP.A) ‘bescheiden’ economische groei van 1,4 procent. Die is er dus niet, er komt veel minder belastinggeld binnen dan geraamd en er gaat veel meer geld naar sociale uitkeringen.

Daarmee is de ploeg van Guy Verhofstadt niet eens de slechtste leerling van Europa. Duitsland, Frankrijk, waarschijnlijk ook Italië en wellicht nog enkele andere lidstaten komen met hun begrotingstekort boven de 3 procent van het bruto nationaal product uit. Dat is meer dan het Stabiliteitspact, het fundament van de eurozone, toelaat. Europa stuurt waarschuwingen en vermaningen rond. De grote lidstaten trekken er zich niets van aan. Het pact zal ze een zorg wezen als het binnenlandse gemor over de groeiende werkloosheid aanzwelt. De raketten op Irak hebben het heilige Stabiliteitspact beschadigd. Tegelijk is de fameuze doelstelling van Lissabon, om de werkgelegenheidsgraad in Europa gevoelig te verhogen, in stilte in de archieven verdwenen.

SOCIALE ZEKERHEID DIEP ROOD

Onder het gewicht van de economische crisis gaat het Europees sociaal model aan het kraken. De Britten staan zoals altijd keurig in de rij, ondanks de sociale achteruitgang die er scherp voelbaar wordt – de Labour-regering is er trouwens nauwelijks nog binnenlands bezig. Maar Duitsland verkeert haast in paniek wegens de ‘afbraak van het Rijnlandmodel’ die de sociaal-democratische kanselier Helmut Schröder plant. Er komen grote besparingen op de werkloosheidsverzekering en de gezinnen moeten zelf meer bijdragen voor hun pensioen en gezondheidszorgen.

Frankrijk kende afgelopen week massale stakingsacties tegen de hervorming van de pensioenwetgeving. De burgers pikken de besparingen niet die de rechtse premier Jean-Pierre Raffarin hen wil opleggen. De leerkrachten protesteren tegen de bezuinigingen in het onderwijs.

Ook België stevent af op ingrijpende besparingen in de sociale sector. Volgens Pieter Timmermans, directeur-generaal van het Verbond van Belgische Ondernemingen, gaat de sociale zekerheid dit jaar naar een tekort van een 630 miljoen euro. Minister van Sociale zaken Frank Vandenbroucke (SP.A) nuanceert alleen die ontsporing. De nieuwe raming tijdens de begrotingscontrole van februari mikte inderdaad nog op een iets beter verloop van de economische gang van zaken. Straks staat de nieuwe regering voor belangrijke sociale besparingskeuzes. Het sociale middenveld zal het haar niet gemakkelijk maken. Het zal aanvoeren dat de werknemers al hun plicht deden, door in de lopende loononderhandelingen hun koopkrachtambities voor dit jaar te beperken tot de indexaanpassing.

Griekenland zit momenteel de Europese Unie voor. De Griekse minister van Financiën Nikos Christodoulakis laat de armen zakken: wij kunnen niets doen. Of toch? Meer begrotingsdiscipline, structurele hervormingen van de economie en vooruitgang in de onderhandelingen over de liberalisering van de wereldhandel zouden het vertrouwen kunnen herstellen. Christodoulakis is duidelijk ten einde raad.

Er bestaat trouwens geen precisiewapen om in de huidige onzekere internationale omstandigheden de economie nieuw leven in te blazen. De verlaging van de rentetarieven is het normale smeermiddel om de economie te activeren. Het maakt voor ondernemingen investeren goedkoper, het prikkelt gezinnen te consumeren en het helpt zelfs de aandelenbeurzen, omdat speculanten goedkoper kunnen lenen. Verleden week hield de Europese Centrale Bank de rente op 2,5 procent bevroren. De monetaire autoriteit in Frankfurt argumenteert dat geen stimulans tijdens de lopende oorlog werkzaam is. Waarschijnlijk maakt de ECB in mei het geld goedkoper. Maar dan duurt het nog ruim zes maanden voor dat zijn volledig effect sorteert. Ook de Federal Reserve wacht op de inname van Bagdad om de rente te verlagen. Als dat in Amerika nog een stimulans kan zijn. Met een basistarief van 1,25 procent staat de rente op zijn laagste peil in 40 jaar. In ’s werelds derde economie, Japan, kost geld lenen haast niets, maar de economie blijft er niettemin aanmodderen.

Experts hebben berekend dat de wederopbouw van een ontwikkelingsland als Irak niet voldoende geld in de economie pompt om een relance op gang te brengen. Bovendien dreigt Europa buiten die prijzen te vallen. Capitol Hill keurde zopas een wet goed die Duitsland en Frankrijk uitsluit van contracten voor de heropbouw van Irak, net zoals die anderen uit de ‘coalitie van de onwilligen’ in de Veiligheidsraad, Rusland en Syrië. En er doemt een nieuwe bedreiging voor de wereldeconomie op. De epidemie van de luchtwegenziekte SARS veroorzaakt nu al een halve economische ramp in Zuid-Oost-Azië. Niet alleen de Wereldgezondheidsorganisatie vreest een wereldwijde besmetting.

Guido Despiegelaere

Ook België stevent af op ingrijpende besparingen in de sociale sector.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content