Hoe luider hij zegt dat zijn politieke toekomst achter hem ligt, hoe groter zijn politiek gewicht blijkt te zijn. Ex-spoorbaas Etienne Schouppe over treinen, vliegtuigen, gedelegeerd bestuurders en wat de regering ermee doet.
Op twee jaar tijd vertrokken drie gedelegeerd bestuurders bij de NMBS. De eerste omdat hij door de regering was uitgerangeerd, de tweede omdat hij niet goed had beseft wat hij zich op de hals haalde en de laatste omdat hij het tijd vond om de fakkel door te geven. Dat was toch de officiële uitleg voor Karel Vincks voortijdige vertrek. Misschien zou de spoorbaas minder discreet zijn, mochten de praktische en financiële details van zijn ontslag al beklonken zijn. Vanuit de Wetstraat kijkt zijn voorganger Etienne Schouppe, die ondertussen tot Vlaams parlementslid en gemeenschapssenator is verkozen voor CD&V, hoofdschuddend toe.
Zelf werd Schouppe in 2002 aan de kant gezet. De Vlaamse liberalen wilden al van bij het begin van de paars-groene regeerperiode van hem af, en minister van Mobiliteit Isabelle Durant (Ecolo) kon zich daar helemaal in vinden. Nadat een nieuwe wet voor de hervorming van de NMBS was goedgekeurd, verviel het mandaat van de gedelegeerd bestuurder en haalde de regering Luxair-topman Christian Heinzmann binnen. Die wist niet wat hem overkwam en bood al na een paar dagen zijn ontslag aan. Vooral omdat de vakbonden hem tegenwerkten, stond in zijn officiële ontslagbrief. Vooral omdat hij problemen had met de benoemingspolitiek in de NMBS, stond in de brief die niet door de regering was geredigeerd. Drie maanden later raakten liberalen en socialisten het eens over Karel Vinck, CEO (president-directeur) van Umicore. Maar ook hij houdt het na twee jaar dus al voor bekeken. ‘De regering heeft helemaal niets geleerd uit het debacle met Heinzmann’, zegt Schouppe, die zelf vooral wrange herinneringen heeft aan zijn vertrek bij de spoorwegen.
Vorige week werden die niet alleen opgerakeld door Vincks ontslag, maar ook door de beslissing van de raadkamer om Schouppe buiten vervolging te stellen voor oplichting en schriftvervalsing. De klacht die tegen hem was ingediend, draaide om een reeks sale-and-lease-back-operaties van de NMBS uit de jaren negentig. De bekendste was de zaak van de zogenaamde Ikea-treinen, waarbij de Zweedse meubelfabrikant Ikea rollend materieel van de Belgische spoorwegen kocht en daarna weer aan hen verhuurde. De NMBS maakte op die manier veel winst, maar Schouppe betaalde er een hoge prijs voor: een onderzoek dat tien jaar aansleepte, inclusief huiszoekingen en verhoren. ‘Gelukkig ben ik nogal stressbestendig’, grijnst hij.
ETIENNE SCHOUPPE: Eigenlijk maakte ik me geen zorgen meer over de afloop sinds mijn zaak uit de handen van onderzoeksrechter Jean-Claude Leys was. Ik wist dat niemand strafbare feiten in de dossiers zou vinden, toch niet als hij de klachten objectief bekeek. Maar Leys leek te zoeken naar een manier om mij aan de schandpaal te nagelen.
Lagen de klachten tegen u aan de basis van uw vertrek bij de NMBS?
SCHOUPPE: Ik denk wel dat die hebben meegespeeld, maar de betrokkenen zullen dat nooit toegeven. Net nadat die zaak vorige week was geseponeerd, zei een Franstalige politica met wie ik destijds veel miserie heb gehad, letterlijk tegen me: ‘ Je suppose que vous allez retourner aux chemins de fer maintenant?’ Daar leid ik uit af dat die klacht is gebruikt om Schouppe definitief op een zijspoor te kunnen zetten.
De NMBS krijgt nu een holdingstructuur met daaronder een maatschappij voor het treinvervoer en een maatschappij die de infrastructuur beheert. Is dat een goede zaak?
SCHOUPPE: Nee. Het is alleen maar een toegeving aan de Europese bureaucratie, en in geen enkel land werken de spoorwegen beter omdat de Europese richtlijnen zijn toegepast. Ik geef u op een blaadje dat de transportmaatschappij en de infrastructuurbeheerder door hun vaak tegengestelde belangen uit elkaar zullen groeien. Gelukkig ben ik daar niet mee. Maar wie ben ik? Ik heb maar vijftien jaar ervaring bij het spoor, terwijl die Europese bureaucraten al hun kennis uit dikke boeken halen.
Verbaast het u dat gedelegeerd bestuurder Karel Vinck vertrekt voor de hervorming helemaal is doorgevoerd?
SCHOUPPE: Hij was beter gebleven tot de nieuwe structuur goed en wel functioneerde. Door zijn vertrek zouden de twee maatschappijen wel eens sneller uit elkaar kunnen groeien dan goed is. Ik ben er zeker van dat iemand met de autoriteit van Vinck dat in de beginfase had kunnen voorkomen. Het is ook geen goede zaak dat hij opstapt vóór alle directiefuncties zijn ingevuld. Met de namen die nu circuleren, ziet het er niet naar uit dat de juiste mensen op de juiste plaatsen zullen terechtkomen. Maar blijkbaar was het water tussen hem en minister van Overheidsbedrijven Johan Vande Lanotte (SP.A) te diep geworden. Vinck is altijd mijn lijn blijven volgen, waardoor hij ook op dezelfde problemen botste. Vande Lanotte wil net als Isabelle Durant meer greep op de NMBS, en hij weegt zwaarder door in de federale regering dan zij deed. Wel houdt Vande Lanotte zich in tegenstelling tot Durant aan zijn beloftes.
Klopt het dat Karel Vinck de topbenoemingen van vorige week zelf heeft voorgesteld?
SCHOUPPE: De twee gedelegeerd bestuurders Luc Lallemand en Marc Descheemaecker wel. Maar met de uitermate politieke samenstelling van de raad van bestuur had hij volgens mij meer problemen. Zo zal hij wel niet gelukkig geweest zijn dat de Franstalige liberaal Jean-Claude Fontinoy, die tot 2002 in de raad van bestuur van de NMBS zat, bestuurslid wordt van de holding.
Er wordt gefluisterd dat Fontinoy in het voorjaar Dominique Offergeld zal opvolgen als voorzitter van die raad van bestuur.
SCHOUPPE: Dat zit erin, en misschien is dat wel een van de redenen voor Vincks vertrek. Ik weet dat Vinck die man onder geen enkel beding op de voorzittersstoel wou. Fontinoy had immers niet genoeg aan mijn vel, hij wou ook dat van mijn opvolger. Waarom? Waarschijnlijk omdat hij niet houdt van onze correcte, rechtlijnige werkwijze.
Ondertussen wordt Vande Lanottes kabinetschef, Jannie Haek, getipt als nieuwe gedelegeerd bestuurder van de NMBS-holding.
SCHOUPPE: Ik bewonder Haek voor zijn enorme werkkracht, en hij heeft een rijke politieke ervaring. Of hij het ook goed zou doen aan het hoofd van een bedrijf, is natuurlijk iets anders. In elk geval weten we nog niet of hij het wordt, want Vande Lanotte laat voorlopig het achterste van zijn tong niet zien. Blijkbaar wordt ook rekening gehouden met een scenario waarbij algemeen directeur reizigersvervoer Leo Pardon tijdelijk wordt benoemd tot Haek gemist kan worden op het kabinet. Maar dan zouden ze het politieke spel met de NMBS toch wel echt ver doordrijven.
Kan de NMBS ooit helemaal gedepolitiseerd worden?
SCHOUPPE: Alleen als de politiek daar zelf meer toe bereid is. Jean-Luc Dehaene (CD&V) is de enige die dat als minister van Verkeerswezen echt geprobeerd heeft door het management meer ruimte te geven. Ook toen hij premier was, bemoeide de regering zich niet met de dagelijkse leiding. Nochtans werkte ik in die periode met de Franstalige socialisten Elio Di Rupo, Guy Coëme en Michel Daerden als voogdijminister. Ik was wel zo verstandig om alle beslissingen die een maatschappelijke impact konden hebben, met hen te bespreken. Die manier van werken werd in 1999 in één klap onmogelijk met de komst van mevrouw Durant, die dacht dat ze vanuit de Wetstraat de spoorwegen moest besturen op basis van het gedachtegoed van Ecolo.
Bewijst het vertrek van Vinck niet dat managers uit de private sector maar moeilijk aarden in een overheidsbedrijf?
SCHOUPPE: Misschien, maar het is te gemakkelijk om de fout bij hen te leggen. Managers als Karel Vinck en Johnny Thijs van De Post kunnen hun rol niet spelen zoals ze zouden willen omdat de politieke autoriteit zich steeds bemoeit. Voor mensen die altijd gewend zijn geweest om het winstprincipe voorop te stellen, is het vaak moeilijk om de hele tijd rekening te moeten houden met de regeringspolitiek.
Christian Heinzmann had het ook moeilijk met de impact van de vakbonden bij de NMBS. Heeft dat ook Vinck parten gespeeld?
SCHOUPPE: In het begin baseerde hij zich te veel op zijn ervaring in de private sector, waar de verhouding tussen de vakbonden en het patronaat helemaal anders is. In de publieke sector moeten vakbondsmensen niet bang zijn voor afdankingen door het systeem van ‘vastheid van betrekking’. Daarbij komt nog dat ze bij de NMBS een maatschappelijk heel sterk wapen in handen hebben: stakingen. Vinck heeft daar het eerste jaar aan moeten wennen, maar de jongste tijd had hij een goede manier gevonden om met de vakbonden te praten. Er moet echt vertrouwen tussen het management en de bonden gegroeid zijn, anders hadden die vorige week nooit gevraagd om de onderhandelingen in het kader van de herstructurering nog met Vinck af te werken.
U was nauw betrokken bij de onderhandelingen over DHL. Kon u door uw ervaring in het bedrijfsleven niet voorspellen dat het met een sisser zou aflopen?
SCHOUPPE: Ik héb dat maanden geleden voorspeld! Misschien leek het theoretisch wel mogelijk dat DHL – nota bene een dochtermaatschappij van Deutsche Post – haar centrale hub in Zaventem zou vestigen, maar in de praktijk was dat van bij het begin van de onderhandelingen geen optie meer. Om te beginnen, is de streek rond Zaventem te dichtbevolkt voor zo’n hub die veel nachtlawaai oplevert. Daarnaast bedraagt de werkloosheid in Saksen 19 procent en wordt DHL op de prachtige luchthaven van Leipzig met open armen ontvangen. Wat Europese vluchten betreft, komt er door de uitbreiding van de EU een verschuiving naar het oosten, en voor intercontinentale vluchten maakt het niet veel uit of een vliegtuig in Leipzig of in Brussel landt. Toen we aan de onderhandelingen begonnen, wisten we dus al dat de taart tussen die twee steden zou worden verdeeld.
De regering kon dus niet winnen?
SCHOUPPE: Ze had wel een groter stuk van de taart voor België uit de brand kunnen slepen. Door slechte onderhandelingen en allerlei misverstanden heeft Zaventem uiteindelijk het kleinste stukje gekregen. Ik blijf het hoe dan ook crazy vinden dat een regering zo’n belangrijk dossier pas een paar dagen voor de vervaldag probeert op te lossen.
Weet u wat me nog het meest stoorde? Verschillende politici verkondigden de voorbije weken dat Vlaanderen in de wereld een belangrijke rol te spelen heeft op het vlak van logistiek. Diezelfde mensen hebben er een jaar geleden alles aan gedaan om het pakjesbedrijf ABX af te schieten; ze zijn zelfs bij de Europese Commissie gaan klagen. Maar ze zijn er niet in geslaagd om ABX kapot te maken, zoals ze er niet in geslaagd zijn om DHL de hoogte in te schieten. Het resultaat: aan DHL houdt België een zware kater over, maar ABX zal als een feniks uit zijn as verrijzen. Er wordt nu gezocht naar nieuwe partners, en die kunnen snel gevonden worden eens de klacht bij Europa is afgehandeld.
Hebt ook u tijdens de DHL-onderhandelingen ervaren dat het moeilijk is om met asymmetrische regeringen te werken?
SCHOUPPE: Met parallelle coalities zou het wellicht makkelijker zijn om in dergelijke dossiers tot een oplossing te komen. Besprekingen tussen het federale niveau en Vlaanderen worden ook bemoeilijkt doordat Verhofstadt zo veel invloed heeft op zijn partij én op de Vlaamse VLD-ministers. Volgens de logica van de staatshervorming kunnen er nu eenmaal verschillende coalities zijn en dat moeten we aanvaarden. Alleen zitten we nu gewrongen doordat er geen duidelijke afbakening is tussen de federale en regionale bevoegdheden.
CD&V in de federale regering binnenloodsen, zoals Frank Vandenbroucke (SP.A) in zijn beruchte brief suggereerde, zou dus geen oplossing zijn?
SCHOUPPE: Niet om het probleem ten gronde aan te pakken. Op zich zou ik er niets op tegen hebben om in de federale regering te stappen. Maar dan wel op voorwaarde dat er een nieuwe basisnegotiatie zou komen zodat er ook CD&V-programmapunten in de doelstellingen van de regering worden opgenomen. We mogen niet louter een doekje voor het bloeden zijn, maar we mogen ons ook niet gedragen alsof we willen rechtzetten wat Jean-Luc Dehaene en Herman Van Rompuy destijds hebben opgebouwd en de paarse regeringen hebben verbrod.
CD&V heeft net een nieuwe voorzitter. Waarom hebt u zich uiteindelijk geen kandidaat gesteld?
SCHOUPPE: Eigenlijk was ik zelf voorstander van één consensuskandidaat, maar dat bleek niet mogelijk te zijn. Toen ik overwoog om me kandidaat te stellen, heb ik zowel met Jo Vandeurzen als met Pieter De Crem gepraat en hun programmateksten gelezen. Vandeurzen heeft mijn suggesties daarna in zijn tekst verwerkt, De Crem niet. Op zich komt mijn maatschappelijke visie op veel punten al overeen met die van Vandeurzen. Ik miste wel één ding in zijn uiteenzetting: een partij die zegt dat werk belangrijk is, moet ook concrete programmapunten naar voren schuiven om werk te creëren. We moeten het signaal geven dat het bedrijfsleven geen last is, maar wel de bron van al onze lusten. Toen hij dat element aan zijn visie had toegevoegd, zouden we als kandidaat-voorzitters in dezelfde vijver gevist hebben en dus heb ik me teruggetrokken.
U vond Jo Vandeurzen een betere kandidaat dan uzelf?
SCHOUPPE: Nee, maar hij heeft het voordeel van de jeugd. Mijn politieke toekomst ligt achter mij. Denk ik.
Door Ann Peuteman
‘Fontinoy had niet genoeg aan mijn vel, hij wou ook dat van mijn opvolger.’
