Het illegaal kopiëren en gebruiken van software groeit uit tot een ware plaag. Bijgevolg rukt de computerpolitie uit.
Een werkloze slager uit Gent maakt goed geld met het illegaal kopiëren van cd-roms. Een winkel in Oostende loopt een boete op van 850.000 frank wegens het ongeoorloofd installeren van Windows 95 en Office 97 op pc’s.
Twee randberichten uit het nieuws, waar evenwel een omvangrijk en wereldwijd probleem van piraterij achter schuil gaan. De computerindustrie wordt de jongste jaren overspoeld door professionele én recreatieve kapers, die allen samen met een flink deel van de schat gaan lopen. De parallelle illegale markt vertegenwoordigt zowat een derde van de totale markt en is goed voor een omzet van ettelijke miljarden. In Belgische franken, maar ook in Amerikaanse dollars.
De landen met het hoogste percentage illegale software zijn Vietnam met maar liefst 98 procent, gevolgd door China (96 procent), Indonesië (93) en Bulgarije (93). België doet het met zijn 36 procent nog vrij aardig. Alleen de Verenigde Staten halen een cijfer onder de dertig procent. Gevolg: in totaal leed de computerindustrie het afgelopen jaar 7723 miljard frank schade als gevolg van de illegale softwarehandel. In West-Europa ging 366 miljard frank potentiële omzet verloren. Hallucinante cijfers. Maar ja, àlles wat succes heeft, wordt op grote schaal nagemaakt. Of het nu gaat om cd’s van The Beastie Boys, parfum van Chanel, T-shirts van Tommy Hilfiger of de nieuwe versie van het computerbesturingsprogramma Windows.
Softwarepiraterij is een bijzonder lucratieve business, wanneer men bedenkt dat het amper vijftig frank kost om een cd-rom te produceren, die dan voor duizend frank of meer de deur uitgaat. Anders dan bij namaak-Chanel, is de kwaliteit van softwarekopieën bovendien uitstekend, want gekopieerde digitale gegevens blijven gewoon dezelfde digitale gegevens. Komt daarbij nog dat de bestrijding van het probleem een quasi onbegonnen zaak is. De namaak gebeurt namelijk op grote én kleine schaal. Georganiseerd, maar ook in de studeerkamer. Via een uitgebreid netwerk of grote infrastructuur, maar ook met heel bescheiden middelen. Met een simpele cd-schrijver van 20.000 frank kan de beginnende piraat al op weg, via het Internet kan hij zijn koopwaar bovendien aanbieden aan een groot publiek zonder in de openbaarheid te moeten treden. En de consument hoor je niet klagen, want die kan complete pakketten kopen aan amper een tiende tot zelfs een zestigste van de winkelprijs.
EEN PIRAAT BLIJFT EEN PIRAAT
Nochtans kan de consument het slachtoffer worden van de oneerlijke praktijken, waarschuwt de Business Software Alliance (BSA), een organisatie die softwaremisbruik bestrijdt. Veroorzaakt een namaakversie van Windows 95 of 98 een knoop in je pc, dan hoef je niet op hulp te rekenen van de producent. Wie met een officiële versie werkt, krijgt wel technische ondersteuning en de nodige garanties. Als belangenvereniging van softwarehuizen zoals Microsoft, Adobe Systems en Symantec Corporation, wil BSA de pc-gebruiker ook doen geloven dat de kwaliteit van de namaakproducten te wensen overlaat. Dat laatste is niet echt juist, want ook de piraat probeert aan klantenbinding te doen. Maar goed, hij blijft natuurlijk een piraat.
“We sporen internationaal georganiseerde netwerken op, maar vaker krijgen we te maken met lokaal misbruik: personen die studenten bevoorraden of leden van de plaatselijke sportvereniging die hun vrienden aan enkele goedkope programma’s en spelletjes helpen”, aldus Ilse Van Hoek, woordvoerster voor BSA België. “Onze werkzaamheden situeren zich op verschillende niveaus. De verkopers van software sporen we aan om bedrijven – hun klanten dus – attent te maken op de gevaren en risico’s verbonden aan illegaal softwaregebruik. Zelf geven we veel lezingen op, bijvoorbeeld, scholen of computerbeurzen. We leggen er onze werking uit, we vertellen waarom het belangrijk is om licentieproducten aan te schaffen. Het accent ligt dus op voorlichting. Maar we grijpen ook echt in waar het misloopt. Als het om ernstige vergrijpen gaat en als we voldoende bewijzen verzamelen, schakelen we de politie en het gerecht in. Er zijn al lui naar de gevangenis gegaan. En de boetes lopen hoog op.”
Al wordt de BSA niet graag afgespiegeld als een soort softwarepolitie. “Als we weet krijgen van een scholier die een aantal pakketjes kopieert voor klasgenoten of als we ontdekken dat iemand van de sportvereniging vrienden voorziet van cd-roms, dan zullen we niet meteen de grote middelen inschakelen. Eerst zullen we een waarschuwingsbrief sturen. Kwestie van duidelijk te maken dat we de overtreders kennen en dat ze moeten ophouden.” Niet alleen de aanbieders, ook de klanten worden zo “verwittigd”. Want uiteindelijk bepalen zij het succes van de illegale markt. Als er een groot aanbod is, komt dat alleen omdat de vraag groot is.
Voor wie niet meer naar school gaat en ook niet in een sportvereniging zit, zijn er trouwens voldoende alternatieve kanalen naar spotgoedkope software. Op het Internet vindt de potentiële klant een hele reeks sites van “aanbieders”. Van de zogeheten “Warez”-sites kan men zomaar volledige pakketten downloaden. Het gerecht wijst hier ook met de vinger naar de Internetproviders of dienstenleveranciers, die zulke piraten toelaten op hun netwerk. De providers voelen zich echter niet verantwoordelijk voor de inhoud van de sites. Het ontbreken van mogelijkheden tot censuur op het Internet, maakt een doortastende aanpak moeilijk.
IK ZAL MIJN LEVEN BETEREN
Maar, meent de BSA, voorlichting en responsabilisering helpt ons ook al een heel eind vooruit. Ilse Van Hoek: “In Nederland hebben we onlangs een grote zaak afgesloten waarbij tientallen invallen zijn gebeurd. Nou, de week erna was het aantal advertenties van illegale software op het Internet gedaald van vierhonderd naar honderd. We krijgen zelfs telefoontjes van bedrijven die beseffen dat ze niet in orde zijn met de wetgeving en die ons vragen op welke manier ze hun software moeten ‘legaliseren’.”
Soms gaat de softwareproducent zelf op pad om boeven bij de kraag te vatten. Microsoft België bracht eind vorig jaar en begin dit jaar aan tweehonderd winkels een bezoek om te controleren of daar alles volgens de regels verliep. In de winkels werd een pc gekocht, waarna snel kon worden vastgesteld of de bijgeleverde software voorzien was van een geldig licentienummer. Dat onderzoek leverde uiteindelijk zes strafzaken op en een aantal minnelijke schikkingen met onthoudingsverklaringen van de verkoper, type “ik zal mijn leven beteren”. In de rechtszaken werden drie winkels in Gent en een in Kortrijk, Oostende en Turnhout, boetes opgelegd tot 800.000 frank. De veroordeelden moesten daarnaast hun klanten alsnog van officiële software voorzien en kregen de belofte dat ze bij elke volgende overtreding een half miljoen frank per verkocht illegaal programma zouden mogen betalen. Microsoft maakt evenwel niet de nodige budgetten vrij om dit soort controles permanent uit te voeren. Het bedrijf heeft andere prioriteiten, zo luidt het. De gemaakte winsten overtreffen met andere woorden nog steeds de opgelopen schade.
De klant weet vaak niet of hij een eerlijk product koopt. De piraterij gebeurt immers vaak op het niveau van de winkelier, die besturingsprogramma’s en andere software op zijn uitgestalde pc’s installeert zonder daar licentierechten op te betalen. Zo spaart hij enkele duizenden franken uit, die hij dan ook kan aftrekken van de verkoopprijs van de pc. De misdaad als wapen in de concurrentiestrijd met andere winkeliers dus. En als één verkoper ermee begint, voelen de anderen zich verplicht om te volgen. Kwestie van te overleven in een sterk concurrentiële branche.
Wat de consument in zo’n geval moet doen? Zich ervan vergewissen dat hij een eindgebruikerslicentie ontvangt, met bijhorende diskettes of cd-roms. Alle legale softwarepakketten zijn voorzien van zo’n licentie, ook de netwerksoftware voor gebruik op verschillende pc’s. De koper moet ook gespecificeerde offertes en facturen vragen, waarop de prijzen van de hardware en software afzonderlijk staan vermeld. En hij moet vooral op zijn hoede zijn wanneer een speciale aanbieding van een winkelier net iets te aantrekkelijk lijkt. Doet hij dat niet, dan draagt hij daarvan de gevolgen. In de zin dat hij zich bij een defect van het illegaal product in een zeer zwakke juridische positie bevindt tegenover de verkoper én natuurlijk de producent.
Maar toch even terzijde: kopiëren is niet altijd verboden. De licentieovereenkomst bij aankoop van een softwarepakket, staat de gebruiker toe om een reservekopie van het programma te maken, als dat voor het beoogde gebruik noodzakelijk is. Sommige licenties staan zelfs toe om verschillende kopieën te maken, zodat de software, bijvoorbeeld, zowel op kantoor als op een laptop kan worden gebruikt.
Maar er zijn grenzen. Merkwaardig genoeg ervaren heel wat mensen het overschrijden van die grenzen niet als diefstal van het geestelijk eigendom van een ander. Nochtans wordt programmatuur volgens Europees en internationaal recht net zo behandeld als een literair werk. De wet erkent dat de creativiteit, inspanning en kosten voor het schrijven van programmatuur even belangrijk zijn als het werk van de schrijver van een roman.
TEN KOSTE VAN DE WERKGELEGENHEID
België doet het met zijn 36 procent illegale zakelijke software helemaal niet slecht. Veel beter alvast dan onze noorderburen, die samen met de Ieren de ergste softwarefraudeurs zijn in West-Europa. Ons land moet het enkel tegen Engeland, Denemarken en Duitsland afleggen. Sinds ’95 is het gebruik van illegale software in België zelfs met twaalf procent gedaald. Verklaring? “We geloven dat onze voorlichtingscampagnes er wat mee te maken hebben”, zegt Ilse Van Hoek (BSA). “Daarnaast heeft de daling van de hardwareprijzen er de afgelopen jaren voor gezorgd dat bedrijven een groter budget hebben voor de aankoop van software. Voor studenten ligt de prijs van een doorsnee pakket nog steeds te hoog, maar een aantal producenten biedt speciale voordeeltarieven aan studenten aan, opdat er geen reden meer zou zijn om in de illegale markt te duiken.”
“Illegale programmatuur en een lakse houding ten aanzien van het beschermen van intellectuele eigendom, heeft een verlammend effect op de bereidheid van het plaatselijk bedrijfsleven tot het investeren van de middelen nodig om nieuwe en betere programmatuur te ontwikkelen.” Zo staat het in het rapport van het internationale adviesbureau Price Waterhouse, dat reeds jaren diepgaand onderzoek voert naar de economische gevolgen van softwarepiraterij. Die piraterij resulteert in een verlies van banen en ondermijnt de research & development van producenten. Als het gebruik van illegale software kan worden teruggedrongen tot 27 procent – het huidige niveau in de VS – komt er plaats voor bijna zevenduizend werknemers. Momenteel verschaft de software-industrie aan goed elfduizend Belgen werkgelegenheid. Over heel West-Europa bekeken, zou een piracy-cijfer van 27 procent goed zijn voor 200.000 extra jobs, 830 miljard frank extra omzet voor de producenten en 340 miljard frank meer belastinginkomsten voor de overheid in het jaar 2001. Niet alleen de bedrijfswereld, ook de staat is direct betrokken partij.
Waarom er dan nog behoefte is aan privé-politiediensten als de Business Software Alliance en de Belgian Antipiracy Foundation (BAF)? Een van de grote moeilijkheden bij het opsporen van illegale software ligt in het herkennen ervan. En daar zijn de gewone politiediensten nog niet toe in staat.
DE GOODWILL VAN DE GEBRUIKER
Waar de Business Software Alliance vooral het illegaal kopiëren van businessapplicaties onderzoekt, bekommert de Belgian Antipiracy Foundation (BAF) zich om de handel in nagemaakte PlayStation-producten in België en Luxemburg. Een piraterij die enigszins verwacht was gezien het enorme succes van het videospelsysteem, maar die toch wel een hoge vlucht neemt. Op korte tijd is de illegale PlayStationmarkt immers uitgegroeid tot twintig à dertig procent van de totale markt. En zo ziet producent Sony hier meer dan een half miljard frank aan zijn neus voorbijgaan.
Chris Decoster (BAF): “Wij treden op na klachten in verband met oneerlijke concurrentie. We worden echter ook door mensen opgezocht die zich boos maken omwille van aanhoudend lawaai, veroorzaakt door de constante stroom van wagens die stoppen bij de buren om er illegale spelletjes te kopen.”
BAF trekt klachten na, zet privé-detectives in en werkt samen met de politie. Zo hebben driehonderd agenten in de voorbije maanden een speciale training gekregen in het herkennen van “valse” spel-cd’s. Bij dertien invallen zijn al tienduizenden illegale cd’s in beslag genomen. De aanval is ingezet.
De PlayStationpiraterij toont aan hoe professioneel de fraudeurs te werk gaan. Dankzij allerlei veiligheidsmaatregelen, zijn de PlayStation-schijfjes namelijk een stuk moeilijker te kopiëren dan een gewone cd-rom. Bovendien worden de spelconsoles uitgerust met een interne beveiliging, die ervoor zorgt dat enkel geregistreerde cd-roms kunnen worden afgespeeld. Maar dat houdt de boeven dus niet tegen. Naast de illegale verkoopmarkt van spel-cd’s, is er ook een circuit van winkeliers die op vraag van spelfanaten aan de consoles prutsen om de beveiliging te breken. Wellicht diezelfde winkeliers verkopen illegale spelletjes onder de toog.
Een sluitende oplossing bestaat er niet. De producent kan de software voorzien van een persoonlijke veiligheidscode, maar zo’n ingreep is erg gebruiksonvriendelijk, bemoeilijkt de uitwisseling van gegevens en zorgt voor een hele rompslomp als er ooit een panne optreedt in het programma. Zo’n code zou ook extra programmatuur vergen, wat dan weer de globale kostprijs van het product doet stijgen. De PlayStationaffaire toont trouwens duidelijk aan dat een waterdichte beveiliging onmogelijk is. Er zijn altijd wel handige Harry’s die ook het nieuwste elektronische slot weten open te breken. Dus moet de industrie rekenen op de goodwill van de gebruiker. Als die echter de dikke van Dale op cd-rom kan krijgen voor zevenhonderd frank, kan men zich de vraag stellen hoever die goede wil strekt.
Bart Vandormael
