In China groeit de onvrede met het bewind van de Communistische Partij. De aanhoudende ‘Paraplurevolutie’ in Hongkong is voor de CP de zwaarste crisis sinds het bloedbad op het Tiananmenplein.
Voor de Chinese leiders is het de grootste uitdagings sinds de protesten op het Plein van de Hemelse Vrede, Tiananmen in het Chinees, in 1989. Onrust in een grote stad door dagenlange niet toegestane manifestaties, geleid door studenten die democratie willen. Op 1 oktober, de 65ste verjaardag van het communistische bewind in China, zwellen in Hongkong de antiregeringsdemonstraties verder aan tot meer dan 100.000 mensen. Ze waren negen dagen eerder begonnen met het boycotten van de colleges. De demonstranten, gewapend met paraplu’s die intussen het symbool van hun protest zijn geworden, trotseerden de gietende regen om de regionale leider, Leung Chun-ying, uit te jouwen terwijl hij het hijsen van de nationale vlag schouwde. Hier en daar werden zelfs middelvingers opgestoken.
Die zogenaamde paraplurevolutie is het nachtmerriescenario dat de leiders van de Communistische Partij in Peking altijd al gevreesd hebben in Hongkong, met de ‘Eén land, twee systemen’-regeling die de voormalige Britse kroonkolonie al geniet sinds ze in 1997 aan de Volksrepubliek werd overgedragen. Dit is het eerste breed gedragen studentenprotest dat in een Chinese stad uitbreekt sinds 1989. En het plaatst de Partij voor geheel nieuwe uitdagingen. De autoriteiten in Hongkong zitten nu eenmaal vast aan een wetssysteem dat de Britten er nog ingevoerd hebben. Ze kunnen niet, zoals lokale functionarissen in China gewoonlijk doen, reageren met een combinatie van lepe onderhandelingen, bruut geweld, een meedogenloze aanpak van de leiders en een stevige controle op media en internet. En president Xi Jinping ziet zich genoodzaakt om Hongkong stabiel en welvarend te houden: een onhandige reactie kan een van de welvarendste economieën ter wereld én China’s imago ernstig schaden. Hij belegde in Peking een ontmoeting met zeventig superrijken uit Hongkong, om hun steun te vragen. Het idee is dat de zakenwereld aan boord houden voor stabiliteit zal zorgen. Maar de aversie in de straat tegen die tycoons suggereert het tegenovergestelde
Het staatsblad People’s Daily heeft de inwoners van Hongkong er al toe opgeroepen om ‘resoluut’ ingrijpen van de politie te steunen, en stelde dat de demonstranten zouden oogsten wat ze gezaaid hebben. De partij wil in geen geval dat dit protest ook dissidenten elders in China op ideeën brengt. De censuurmachine op het Chinese vasteland draait overuren om daar voor te zorgen. Net zoals de Chinese politie, die de jongste dagen enkele dozijnen activisten die sympathie toonden voor de Occupy Central-beweging in Hongkong arresteerde. Er zijn ook berichten dat groepen Chinezen die hun luxe-inkopen wilden gaan doen in Hongkong het gebied niet in mochten. Ondanks al die inspanningen verspreidt het nieuws van de onrust in Hongkong zich als een lopend vuurtje door China. De partijwoordvoerders putten dan maar uit het vanouds bekende vaatje: de demonstranten zijn ‘politieke extremisten’, aangestuurd door ‘anti-Chinese krachten uit het buitenland’.
Kandidaten screenen
De belangrijkste eis van de demonstranten is dat de inwoners van Hongkong in 2017 vrij kunnen kiezen voor wie ze ook maar willen om hun leider te worden. Xi heeft al duidelijk gemaakt dat hij geen democratie naar westers model wil binnen China’s landsgrenzen. Het huidige plan voor die verkiezingen, dat China op 31 augustus voorlegde, bepaalt dat kandidaten gescreend moeten worden door een kiescomité – welk laatste zal bestaan uit stromannen van de Partij. Dat plan vond dan ook geen genade in de ogen van verschillende protestbewegingen, waarvan Occupy Central with Love and Peace, gemodelleerd naar het voorbeeld van Occupy Wall Street, de bekendste is. Maar hun leiders, vooral universiteitsdocenten, betwijfelden zelf of ze daarvoor mensen op de been zouden krijgen. Toen kwamen duizenden scholieren en studenten in actie: op 22 september weigerden ze naar de les of college te gaan. Hun vuur werd nog wat aangewakkerd door de arrestatie van Joshua Wong, de zeventienjarige leider van een beweging die Scholarism heet en die twee jaar geleden al eens met succes het verzet leidde tegen de poging om er – met de steun van de Partij – een vaderlandslievender curriculum door te duwen. Wong werd op 28 september weer vrijgelaten, maar het protest hield niet meer op.
Meer dan democratie
De grieven van de demonstranten gaan over meer dan alleen een gebrek aan democratie. Vele jonge mensen in Hongkong zijn ontevreden over de economie, en zien een systeem dat hen benadeelt en vooral de tycoons ten goede komt. Ze koesteren ook het speciale statuut van hun regio, een internationale stadsstaat die een opmerkelijke graad van vrijheid wist te bewaren. Ze ergeren zich aan de sluipenderwijs groeiende invloed van het vasteland. Gestudeerde Chinezen komen de beste banen inpikken. Net zoals in de rest van China is er ook in Hongkong een middenklasse die zich zorgen maakt over betaalbare huizen, onderwijs en hun eigen arbeidskansen. Ze willen leiders kunnen kiezen die daar wat aan doen, omdat de huidige bestuurders dat niet doen. De lokale media schuwen elke kritiek op de Partij. Eigenlijk kan Leung de studenten weinig tot niets aanbieden dat hen tevreden zal stellen.
Twee keer al in deze nog jonge eeuw dwongen actievoerders in Hongkong de autoriteiten tot inbinden: in 2003 moesten de plannen voor de invoering van een strenge veiligheidswet worden afgevoerd, en in 2012 ging de verpatriottisering van de leerplannen niet door. Toen ging het om dingen die de leiders in Peking wel wilden, maar niet absoluut nodig hadden. Ditmaal is het anders.
Leung lijkt nog niet meteen te zullen buigen. Op 28 september gaf hij nog een persconferentie in een regeringsgebouw dat omsingeld was door de duizenden demonstranten, en herhaalde zijn steun voor het verkiezingsplan. Leung is zelf een product van gemanipuleerde verkiezingen: hij werd in 2012 gekozen door een grotendeels pro-Partij-comité, en hield zijn bijnaam ‘689’ over aan het aantal stemmen dat hij toen kreeg. Leung erkent dat het plan misschien niet het ideaal is dat sommigen voor ogen hebben, maar ziet er wel het ‘universele stemrecht’ in dat de inwoners van Hongkong beloofd is.
Toen hij de vraag kreeg of het Chinese leger zal worden ingezet, zei Leung dat hij nog veel vertrouwen heeft in de politie van Hongkong. Kort daarna vlogen de traangaspatronen in het rond in de straten, tot verbijstering van de demonstranten. Die riepen terug ‘Ben je gek?’ en ‘Schaam jullie’. De tactiek van de oproerpolitie had het omgekeerde effect. Meer mensen sloten zich bij de studenten aan. Gewelddadig werd het niet, maar het protest breidde zich wel uit naar andere locaties, en de roep om het aftreden van Leung zwol aan.
Strengere greep
Maar deze crisis is meer een test voor zijn bazen in Peking dan voor Leung zelf. President Xi heeft de touwtjes strakker in handen dan welke Chinese leider ook sinds Deng Xiaoping de overeenkomst met de Britten sloot om Hongkong terug te krijgen. Xi voerde een strengere greep op de media in en strafte onafhankelijke intellectuelen en activisten. Zijn regering treedt hard op in de weerspannige grensregio’s, waaronder Xinjiang, waar etnisch geweld, terreurdaden en politiegeweld tegen de Oeigoeren, een moslimminderheid, in de voorbije twee jaar honderden doden kostten. Vijftig van hen stierven een dag voor het begin van de boycot van de studenten in Hongkong. Ook werd Ilham Tohti, een hoogleraar en een van de gematigde stemmen onder de Oeigoeren, tot levenslang veroordeeld voor separatisme, de strengste straf sinds lang voor een dissident.
Het past allemaal in een lange traditie: geen enkele toegeving doen aan democraten in China. De kans dat Xi vrije verkiezingen zal toestaan in Hongkong is onbestaande. Net zoals de mogelijkheid dat een vriend van het Westen aan het bewind komt in een deel van China. Leung opofferen is wellicht een oplossing op korte termijn om de demonstranten naar huis te krijgen. Die wordt echter zonder twijfel opgevolgd door een nieuwe stroman van Peking, en dat weten de demonstranten ook. Albert Ho, een gerespecteerd pro-democratie politicus die in 2012 vergeefs probeerde gouverneur te worden, zegt dat het aftreden van Leung de zaak wat zou afkoelen, maar dat dat niet genoeg zal zijn. ‘Niemand ziet momenteel een uitweg’, zegt hij.
De Chinese autoriteiten leken ook te hopen dat de vakantiedagen van begin oktober de piek van de protesten zouden zijn omdat iedereen toen vrij had, en dat ze daarna zonder geweld zouden wegebben. Op 29 september trok de oproerpolitie zich terug en sindsdien hield ze zich gedeisd. Zonder politieke oplossing is de kans groot dat een harde kern blijft doorgaan. Het protest heeft intussen een eigen dynamiek, maar geen echte duidelijke leiders. Sommige studenten beloven nog een stapje verder te gaan door regeringsgebouwen te bezetten. Als ze dat wagen, is de kans op een gewelddadige confrontatie groot. En zelfs als het protest uitsterft, zal de onvrede in Hongkong blijven broeien. Het einde van Xi’s crisis is nog lang niet in zicht, want ook het Chinese vasteland wordt stilaan rusteloos.
© The Economist
Pekings optreden past in een lange traditie: geen enkele toegeving doen aan democraten in China.
