Met bommen en missielen voert de Navo in Servië de nieuwe kanonneerbotendiplomatie voor de 21ste eeuw in.
De Navo, mooi in de kleren voor zijn vijftigjarige bestaan – feestje gepland eind april -, heeft eigenlijk nooit veel oorlog gevoerd. Behalve dan die ene grote Koude, die veertig jaar duurde en de vrede in de wereld zou hebben bewaard, als men de heren gelooft. Maar echte campagnes, nee. Dat is er in het Servische conflict ook aan te zien.
De Navo heeft ook nooit veel beslissingen genomen. Beslissingen zijn politiek. Politiek is het domein van het gezag. Het gezag was verdeeld tussen de VS en de lidstaten. In die volgorde. De West-Europese lidstaten leverden eigenlijk hulptroepen en wat materieel ter ondersteuning van de Amerikaanse atoomparaplu, waar ze zelf geen inzage in hadden. Zo was het, zolang de Sovjet-Unie bestond. Als er, tussendoor, ergens een oorlogje gevoerd werd, was dat meestal een Amerikaanse oorlog. Vietnam, Grenada, Panama, zelfs de Golfoorlog: Amerikaanse oorlogen met wat Europese hulpstukken. De Navo, voor zover werkzaam, als een Amerikaanse organisatie.
Het wordt steeds moeilijker het anders te zien. Meer bepaald de oorlog om Kosovo zet het weer mooi in de verf. Nu voert de Navo dus wèl oorlog, en dat brengt moeilijkheden mee.
Ten eerste de beslissingen. Er zijn er twee.
De eerste is een Amerikaanse: het Servische regime van Slobodan Milosevic moet gedwongen worden zijn campagne tegen de Albanese Kosovaren stop te zetten. Een campagne die op de hoogste niveaus met genocide gelijkgesteld wordt: systematische ontruiming, plundering en platbranden van dorpen, wegvoeren van mannen naar onbekende oorden, op de vlucht jagen van tienduizenden ouderlingen, vrouwen, kinderen in de sneeuw – kortom, de humanitaire catastrofe. Indien het geen echte volkerenmoord was, dan toch een goede poging tot ethnic cleansing. Onaanvaardbaar. Milosevic was aangeboden met het Westen en de Kosovaren tot een akkoord te komen in Rambouillet. Hij weigerde dat. In plaats van in te binden, voerde hij zijn campagne van terreur – moord, brand, verkrachting – op het Kosovaarse platteland nog op. Dat maakte de zaak erger. Want niet alleen waren er de feiten, bovendien was er nu het spotten met de Navo en het Westen.
Dit leidde tot de tweede beslissing, een Europese. Ziende dat men – door te lang te wachten; door het onderling niet eens te worden; door onder tafel zaken te blijven doen met Milosevic terwijl officieel een embargo heerste; en door dan een grote mond op te zetten en niet meer geloofwaardig bevonden te worden – in een hoek geschilderd had, was men verplicht de Navo groen licht te geven. Om duidelijk te maken dat destabilisatie in Europa niet meer geduld zal worden.
Het zijn twee verschillende doelstellingen, twee verschillende beslissingen. Stereo waar Milosevic geen oren naar had. Die meende de Navo wel te kennen.
DE VERGETEN OPLOSSINGEN
Het beeld van de Kosovaarse boerenfamilies die ontredderd en wanhopig bij de omliggende grenzen aankomen, maakt hartverscheurend duidelijk dat men het nooit zover had mogen laten komen. Deze mensen heeft men have en goed en dikwijls hun man en broer afgepakt en een genadeloos klimaat ingestuurd. Niet de destabilisatie, maar de etnische zuiveringen in Europa moesten worden verhinderd. Dan was de stabiliteit wel gevolgd.
Men kent immers Slobodan Milosevic van hem jaren aan het werk te zien in Joegoslavië en in de oorlog om Bosnië: de etnische zuiveringen, 300.000 doden, miljoenen vluchtelingen als resultaat van zijn redeloos nationalisme.
Het doel van de huidige oorlog, de campagne van verbrande aarde van de Servische troepen te stoppen, kan iedereen gerechtvaardigd lijken. Misschien moest het met andere middelen bereikt worden dan met oorlog. Oorlog wil altijd zeggen dat iemand zijn werk niet gedaan heeft: niet goed genoeg gezocht naar een andere uitweg.
Een andere uitweg, dat wil zeggen een politieke, of politiek gebruik van economische middelen. Maar dat veronderstelde een soort Europese autoriteit. En een bereidheid om eensgezind beslissingen te nemen en daar ook voor te betalen. Dat is toch wat de Europeanen tegenover Washington pretenderen, af en toe, als er niets aan de hand is. Dat is wat door de Amerikanen niet ernstig genomen wordt – al evenmin als door Slobodan Milosevic.
Een theoretische optie was geweest het Russische probleem ernstig te nemen. De Russische economie is aan het instorten en heeft miljarden dollars nodig om een bankroet te ontlopen. Rusland heeft, om redenen die ons niet aangaan, banden met Servië en invloed op Milosevic. Het verzet zich nog steeds tegen de aan gang zijnde oorlog. Heeft zelfs de samenwerking met de Navo stopgezet. Dat Rusland gelooft evenmin in mensenrechten als Milosevic zelf. Maar het gelooft wel in economie. Als vastberaden Europeanen naar Moskou waren gegaan met hun zakken vol geld om de Russen te overtuigen van de ernst van de Servisch-Kosovaarse kwestie en het Balkanese horzelnest. En ze aan te zetten om, met aanwending van hun invloed, sympathie en wat rest van de oude supermacht, die zaak in stilte te regelen. Dan had dat wellicht niet méér hoeven te kosten dan wat nu al uitgegeven is aan de lopende oorlog. Hoeveel kost één verongelukte F-117 Stealth?
Maar dat heeft men dus niet gedaan. In plaats daarvan heeft men de Russen geschoffeerd. Men heeft kinderachtig gedaan over het toestaan van IMF-leningen. Men heeft gedacht dat Milosevic wel zou plooien als bleek dat men het ernstig meende. Men heeft zich, zonder een schijn van legaliteit, zonder akkoord van de VN of haar Veiligheidsraad, in een typisch Amerikaanse oorlog begeven. Die oorlog zal niet noodzakelijk tot de gewenste resultaten leiden.
VEILIG VAN HOOG EN VAN VER
Want wat is het geval? Het Navo-plan bestaat uit bombardementen in verschillende fasen. Eerst van hoog boven met kruisraketten uit B-52 bommenwerpers en met lasergeleide bommen om de luchtdefensie uit te schakelen. En dan lager en trager ernaartoe met jachtvliegtuigen om tanks en soldaten te beschieten. Dat plan is in elkaar gestoken om in Washington verkocht te worden: de illusie dat men een oorlog kan winnen van zo hoog en zo ver, dat men zelf onkwetsbaar en zelfs onzichtbaar blijft.
De verwarring alom toen zaterdagavond de Stealth-piloot neergekomen was in Servië en even verdwenen leek. En de geweldige en openlijke opluchting toen hij, zeer snel al, door reddingsploegen naar buiten was gebracht. Het bracht er een mooie illustratie van dat het Amerikaans Congres wel geld wil uitgeven aan een militaire actie in Europa, maar daarbij mogen geen Amerikaanse soldaten sneuvelen. Gebeurt dat wèl, dan zijn er problemen.
Daarom wordt het logische vervolg van de campagne – ongetwijfeld staan de plannen in de computers – zo zorgvuldig verzwegen. Wat als al dit bombarderen niet helpt, zoals men begint te vrezen? Dan zijn er honderdduizend man grondtroepen nodig om er nog eens overheen te gaan. Wie gaat die sturen? Niet de VS, luidt de boodschap.
De heer Milosevic weet dat ook allemaal. Wat een mooi Europees diplomatiek-politiek initiatief had moeten zijn om er de VS de ogen mee uit te steken, dreigt een dure, desastreuze Amerikaanse campagne te worden met veel fall out in Europa. Want, terwijl we dit schrijven, maandagmiddag, is er al zes dagen gebombardeerd. Eerst van hoog, zoals gezegd, maar de Servische luchtafweer schoot niet terug, en werd dus niet vernietigd.
De Serviërs sloten zich, zoals verwacht kon worden, als één man aan achter hun regering. Ondertussen voerden de Servische milities en gemaskerde paramilitairen, die zich niet meer geremd moesten voelen, hun terreurcampagne tegen de Kosovaarse bevolking op. Alleen al de laatste paar dagen al werden vijftigduizend mensen of méér dakloos de baan op gejaagd. Wat er met hun mannen gebeurd is, daar kan men het ergste over vrezen. De aangekondigde ramp is een feit.
Zodat de Navo maandag besloot om aan de tweede fase te beginnen – te vroeg dus eigenlijk, met de Servische luchtafweer nog overeind – om toch die terreuracties te stoppen. Maar hoe met een Stealth-jachtbommenwerper op Servische gangsters geschoten zonder de boerenfamilie te raken die er naast loopt? Dat komt wellicht in de Navo-handleiding niet voor.
Is het einde dan zoek? Het is zeker nog niet in zicht. Het enige, maandagmiddag, dat een lichtpunt zou kunnen worden, is nieuws uit Moskou. President Boris Jeltsin die zijn premier Jevgeni Primakov naar Belgrado stuurt om met Milosevic te gaan spreken. Dit de dag nadat IMF-baas Michel Camdessus in Moskou over leningen is komen praten. Maar zelfs àls daar een koop gesloten werd, zal men hem twee keer betalen.
Sus van Elzen
