Begin deze week vlogen vier Belgische F-16’s naar Afghanistan. Ze zullen daar in het kader van de ISAF-missie worden ingezet in de strijd tegen de taliban. De oppositie heeft felle kritiek op het regeringsbeleid en de aanpak van minister van Defensie Pieter De Crem. ‘Via achterkamertjespolitiek sleurt hij België mee in een operatie die volkomen zinloos is’, zegt SP.A-Kamerlid Dirk Van der Maelen.
Voor hij zelf naar Afghanistan vloog om er de Belgische F-16’s te verwelkomen, liep minister van Defensie Pieter De Crem (CD&V) nog even langs bij het parlement. In de Senaat informeerde hij de Commissie voor de opvolging van buitenlandse missies over wat ‘onze jongens’ in Kandahar te wachten staat. Omdat die informatie een delicaat karakter heeft, vergaderde de Commissie achter gesloten deuren en hadden de commissieleden zwijgplicht. Reden voor ondervoorzitter Dirk Van der Maelen van de SP.A om niet aan de vergadering deel te nemen. ‘Regeringen doen dat graag: ze nodigen de meest actieve parlementsleden uit, die voelen zich dan gevleid en lopen in de val. Guy Verhofstadt (Open VLD) heeft dat ook een keer geprobeerd. Toen hij het parlement wou inlichten over de aanwezigheid van kernkoppen in Kleine Brogel. Ik heb me daar toen ook tegen verzet. Ik laat me niet monddood maken. Daarvoor zit ik niet in het parlement.’
Ook directeur Tomas Baum van het Vlaams Vredesinstituut betreurt dat de F-16-operatie in Afghanistan door de regering is doorgedrukt zonder enig parlementair debat. ‘Door haar weigering om een gesprek aan te gaan met eventuele tegenstanders heeft de regering de kans gemist om het maatschappelijke draagvlak van haar beslissing te toetsen.’
‘De regering verandert het beleid in verband met buitenlandse missies, om niet te zeggen het hele buitenlandse beleid, zonder dat er daarover in het parlement in plenaire zitting werd gepraat’, betoogt Dirk Van der Maelen. ‘Het kwam in de commissie voor Buitenlandse Zaken aan bod in februari en dan nog een keer begin juli. Dat was het dan. Na de ministerraad van 25 juli, toen bleek dat De Crem ons helemaal op de lijn van de Amerikanen zet, heb ik nog een vergadering van de commissie gevraagd. Dat werd geweigerd. Dit is zuivere achterkamertjespolitiek: er wordt gepraat met een paar parlementsleden, die bovendien zwijgplicht krijgen. Er zijn in de voorbije jaren voltallige vergaderingen gehouden over minder belangrijke zaken. Vaak op verzoek van De Crem, toen hij in de Kamer oppositieleider was. Nu geeft hij zelf niet thuis.’
De Belgische deelname aan de ISAF-missie verdient nochtans bijzondere aandacht. Ze brengt Belgische militairen naar het als zeer gevaarlijk beschouwde Kandahar, in het zuiden van Afghanistan. Kandahar is de provincie waar ooit de wieg stond van de taliban. Vandaaruit zijn ze indertijd aan hun verovering van Afghanistan begonnen. De Belgische missie die de luchthaven van de hoofdstad Kabul bewaakt, wordt als minder gevaarlijk beschouwd. Hoewel de situatie in het land de laatste tijd zo verslechterd is dat ook de omgeving van Kabul niet langer veilig is. Franse troepen liepen er twee weken geleden in een hinderlaag en verloren daarbij tien man.
‘De situatie in Afghanistan is uitermate ingewikkeld’, legt Groen!-parlementslid Wouter De Vriendt uit. ‘Er zijn nog altijd twee missies naast elkaar actief. ISAF is een missie van de NAVO, die in Afghanistan werkt met een mandaat van de Verenigde Naties. Ze moet ook aan wederopbouw doen. De Amerikaans-Britse operatie En-during Freedom is sinds 2001 in het land, in het kader van de oorlog tegen het terrorisme. Op het terrein zijn de twee missies vaak met elkaar verweven en dat maakt hun rol dubbelzinnig. Zeker ook voor de lokale bevolking.’
De Vriendt en Van der Maelen vinden dat er op z’n minst een andere strategie nodig is. De Vriendt pleit voor meer inspanningen met het oog op de wederopbouw, voor diplomatie en overleg – ook met verschillende fracties binnen de taliban. ‘Het idee van een militaire quick fix is een grote illusie.’ Van der Maelen noemt de ISAF-missie volkomen zinloos. ‘De instellingen en experts die tot de conclusie zijn gekomen dat de Amerikaanse aanpak in Afghanistan niet werkt, zijn zo langzamerhand niet meer te tellen. Dat zeggen wij niet alleen. Dat zeggen, bijvoorbeeld, ook Britse en Nederlandse militairen. In Nederland vroeg de vakbond soldaten die uit Afghanistan terugkwamen of de operatie volgens hen werkt. De helft vond van niet. Er zijn, me dunkt, geen betere experts dan de mensen op het terrein zelf. Pieter De Crem zegt dat wij tegen deze missie zijn omdat ze gevaarlijk is. Daar gaat het niet om. Ze is wellicht niet gevaarlijker dan andere missies. Is Tsjaad niet gevaarlijk? In Libanon hebben we al vier mensen verloren. Het gaat niet om het gevaar. Het gaat erom dat de strategie niet deugt.’
GROEIEND VERZET
Alle waarnemers zijn het alvast hierover eens dat het Westen in Afghanistan in een patstelling is gesukkeld. De Amerikanen willen volgend jaar 10.000 à 20.000 soldaten uit Irak overvliegen om te proberen het groeiende verzet te counteren. Bij de NAVO in Brussel wordt voorlopig ontkend dat het zo’n vaart zal lopen. Maar de Amerikaanse minister van Defensie Robert Gates zei begin augustus in Washington dat het beter zou zijn als alle troepen in Afghanistan onder het bevel zouden staan van generaal David McKiernan, de Amerikaan die sinds kort de ISAF-missie leidt. Alleen de gevangenissen en de contraterroristische operaties zouden niet onder die nieuwe gemeenschappelijke commandostructuur vallen. Daar hebben de Amerikanen toch liever geen indiscrete blikken, al komen die dan van bondgenoten in de strijd.
In zijn nota aan de ministerraad van 25 juli schreef Pieter De Crem al dat België in Afghanistan in noodsituaties ook ‘geallieerde’ troepen zal bijstaan. Dat wil zeggen: de Amerikanen van operatie Enduring Freedom. Tomas Baum hoeft dus niet te vrezen voor wat hij mission creep noemt: dat je eenmaal ter plaatse moeilijk nee kunt zeggen tegen bepaalde vragen, en dus verder gaat dan eigenlijk de bedoeling was. Het is namelijk allemaal al gewoon afgesproken.
‘België stapt met deze nota zonder discussie in de logica van de war on terror, waarvan iedereen weet dat die niet werkt’, zegt Dirk Van der Maelen. ‘Bovendien werkt Enduring Freedom niet onder de vlag van de Verenigde Naties. De Crem laat onze gevechtsvliegtuigen dus eigenlijk opereren buiten het mandaat op basis waarvan ze in Afghanistan zijn. Daar komt bij dat haviken in Washington graag tegen de taliban willen optreden als ze zich over de grens met Pakistan hergroeperen. In de nota aan de Belgische regering staat dat onze F-16’s zo nodig ook in het Pakistaanse luchtruim kunnen opereren.
‘Stel je ook in de plaats van de Afghanen. Bombardementen met gevechtsvliegtuigen zijn verantwoordelijk voor veel burgerslachtoffers. Recent nog vielen negentig doden bij een Amerikaanse aanval. De slachtoffers waren vooral vrouwen en kinderen. België stelt zijn toestellen ter beschikking voor geplande opdrachten, maar ook voor de zogenaamde quick re-sponse. Bij geplande opdrachten wordt een konvooi op de grond begeleid – niet meer dan dat. Bij quick response kunnen de F-16’s ook ter hulp worden geroepen in noodsituaties. Het is in die noodsituaties dat de meeste burgerslachtoffers vallen. Daarom doen de Fransen alleen mee aan geplande opdrachten.’
Van der Maelen haalt er een onderzoek van de denktank Rand Corporation bij. Die heeft 648 terreursituaties uit de voorbije veertig jaar onderzocht. De conclusie is duidelijk: de beste manier om terreur tegen te gaan, is de terreurgroepen betrekken bij een politiek proces. Of ze aanpakken met inlichtingendiensten en politiewerk. Slechts in zeven procent van de gevallen bleek militaire actie doeltreffend. ‘De voorganger van McKiernan zei bij zijn afscheid dat er volgens de normen van het Pentagon in Af-ghanistan eigenlijk 400.000 soldaten nodig zijn. Om maar te zeggen dat de operatie waarin De Crem ons meesleurt nooit kan werken. Het is onaanvaardbaar dat we onze militairen daarbij gevaar laten lopen.’
ALLE INSTRUMENTEN
Het verbaast Van der Maelen ook dat de regering kennelijk een bocht in het buitenlands beleid maakt zonder veel overleg met het betrokken departement. ‘Elke nota aan de ministerraad moet vermelden of er over het onderwerp overleg was met andere departementen. In de nota van 25 juli staat uitdrukkelijk dat er hierover geen werkgroepen van de regering zijn samengekomen. Er was dus geen gestructureerd overleg met Buitenlandse Zaken. Ik hoor Karel De Gucht bij de vorming van de regering nog zeggen dat er eenheid van visie zou zijn, en dat hij die zou uitdragen.’
Het groene parlementslid Wouter De Vriendt vermoedt dat de regering het Belgische blazoen in de NAVO wil oppoetsen. De F-16’s vormen dan een gemakkelijker manier om een wit voetje te halen bij de Amerikanen, ’terwijl die vier vliegtuigen geen wereld van verschil kunnen maken’. SP.A’er Van der Maelen toont zich in de beste traditie van zijn partij een koele minnaar van de NAVO-missie in haar geheel. ‘Ik zeg niet dat de Belgen zich ook uit andere delen van Afghanistan moeten terugtrekken, of dat de hele missie moet worden afgeblazen. Ik vraag alleen een debat over de doelstellingen van onze aanwezigheid in dat land, en over de manier waarop we die doelstellingen willen bereiken. Het is geen toeval dat Duitsland heeft geweigerd om troepen naar het zuiden van Afghanistan te sturen. Eigenlijk zijn alleen de Fransen en de Belgen ingegaan op de dwingende Amerikaanse vraag om troepen naar het zuiden te sturen.’
De Vriendt en Van der Maelen beseffen allebei dat de top van de NAVO in Boekarest in de lente een kantelmoment was. ‘Duitsland wilde een grotere bijdrage afhankelijk maken van een strategiewissel in Af-ghanistan. Een spoor dat ook België had moeten volgen’, vindt De Vriendt. Van der Maelen gaat een stap verder. ‘Er was politieke moed voor nodig geweest om Wash-ington te zeggen dat zijn aanpak niet deugt. Ik ben een sociaaldemocraat. Ik vind dat we meer afstand moeten nemen van de Amerikaanse kijk op de wereld. Zij zijn er nog steeds rotsvast van overtuigd dat je veel problemen militair kunt oplossen. Voor ons is dat het laatste middel. Wij proberen alle instrumenten te bespelen: van soft power tot hard power. Weet u dat er meer muzikanten in het Amerikaanse leger zijn dan diplomaten bij het State Department? Als je dan ziet hoeveel schade Irak heeft toegebracht aan het Amerikaanse imago in de wereld. Dan moet je toch gek zijn om je daarbij te willen aansluiten? Zo gek is Pieter De Crem blijkbaar.’
Ondertussen toont ook de Inspectie van Financiën zich bezorgd over de plannen van de minister. Dat komt ook omdat hij nooit duidelijk is over de duur van de operatie. Wouter De Vriendt: ‘Eerst was er sprake van een missie van vier maanden. Later zou de operatie zes maanden duren. Dat scheelt financieel een slok op de borrel.
Dirk van der Maelen: ‘We hangen voor deze operatie af van de Nederlanders, en die blijven tot 2010. Voor 2008 mag al worden gerekend op zes miljoen euro extra kosten. Over heel 2009 zou deze operatie de helft van het budget opsouperen dat in de begroting voor buitenlandse missies is uitgetrokken. De Inspectie van Financiën schrijft in haar nota onomwonden dat er voor dit project vandaag geen geld is. Tenzij er op andere missies wordt bespaard. Ik hoor De Crem nu al zeggen dat de situatie in Libanon gestabiliseerd is – dan weet je het wel. Terwijl het voor de bevolking in Zuid-Libanon belangrijk is dat wij daar de rotzooi opruimen die Israël er met zijn clusterbommen heeft achtergelaten. België wordt internationaal gewaardeerd voor dat werk. Ik zou het jammer vinden als zo’n operatie werd afgebouwd om een uitzichtloze gevechtsopdracht in Afghanistan te bekostigen.’
Van der Maelen kijkt niet op van de Atlantische houding van Pieter De Crem. ‘In het debat over de oorlog met Irak hield hij in de commissie samen met Mark Eyskens een pleidooi om aan te sluiten bij de coalition of the willing. Het verbaast mij dat Open VLD dit allemaal laat gebeuren. Die partij had ons in de NAVO rustig op een Duitse of een Spaanse lijn kunnen zetten.’
Twee weken geleden zei de Franse president Nicolas Sarkozy op de begrafenis van de omgekomen Franse soldaten dat de oorlog in Afghanistan nodig is om het internationale terrorisme voorgoed te stoppen. ‘Dan nog blijft de vaststelling dat de ta-liban vandaag sterker zijn dan ooit sinds ze in 2001 van de macht werden verdreven’, zucht Dirk Van der Maelen. ‘Af-ghanistan sloeg op de gevarenkaart van de VN nog nooit zo rood uit. En Pakistan, het zesde grootste land van de wereld én een kernmacht, wordt steeds onstabieler.
Al-Qaeda had opleidingskampen in Afghanistan. Zeker. Maar de aanslagen van elf september 2001 werden uitgedacht in Hamburg. De terroristen kregen hun vliegopleiding in Florida. De kapingen zelf werden uitgevoerd door mensen te bedreigen met een stanleymes. Om dat te leren, hoef je niet naar Afghanistan. Ook Sarkozy stelde het voor alsof het internationale terrorisme wordt uitgeschakeld zodra we Afghanistan militair onder controle hebben. Komaan, zeg. Een beetje contraspionage kan meer diensten bewijzen dan een groot leger.’
DOOR INGRID VAN DAELE EN HUBERT VAN HUMBEECK
