De oorlog in de Balkan heeft het vernederde en verpauperde Rusland weer op het voorplan van het wereldtoneel gebracht. Het Westen richt de blik op Moskou om een uitweg te vinden.

Het diplomatieke “succes” van Viktor Tsjernomyrdin laat nog veel vragen onbeantwoord, maar over één ding zijn vrijwel alle westerse leiders het eens: geen vrede zonder Rusland.

Na een dag moeizaam onderhandelen met Slobodan Milosevic kwam Tsjernomyrdin uit Belgrado terug met een “vredesplan”. Milosevic stemt in met een internationale vredesmacht voor Kosovo onder auspiciën van de Verenigde Naties en waarvan het gros uit Russische troepen zou bestaan. De Navo reageerde in eerste instantie afwijzend tot afwachtend. Maar volgens de Russische pers bevat het plan nog meer voor de Navo aantrekkelijke punten dan wat de speciale gezant losliet. Milosevic zou ook instemmen met een terugtrekking van een gedeelte van zijn troepen uit Kosovo. De Servische strijdkrachten in de provincie zouden daarmee worden beperkt tot het niveau dat Milosevic in oktober vorig jaar met Navo-secretaris-generaal Javier Solana overeenkwam. Milosevic zou ook geen bezwaar hebben tegen de aanwezigheid van Navo-soldaten in de internationale vredesmacht voor Kosovo, zolang die maar niet komen uit landen die “oorlogsdaden stellen tegen Joegoslavie”. Troepen uit bijvoorbeeld Polen, Tsjechië en Griekenland zouden genade vinden in de ogen van Milosevic.

De timing van de Joegoslavische “toegevingen” was perfect: aan de vooravond van het familiefeestje van de Navo in Washington naar aanleiding van het vijftigjarig bestaan van het Atlantisch Bondgenootschap. Rusland had de uitnodiging tot het feest gekrenkt naast zich neergelegd. Viktor Tsjernomyrdin die zijn “vredesplan” aan de Navo-ministers wilde voorleggen, kreeg van de Amerikanen de hint dat hij beter thuisbleef. Tsjernomyrdin had roet in het eten kunnen gooien van de genodigden die een show van eensgezindheid wilden ten beste geven.

DE ENERGIE VAN TSJERNOMYRDIN

De benoeming van ex-premier Viktor Tsjernomyrdin tot speciale gezant van president Boris Jeltsin voor Kosovo was een keerpunt. Kort daarvoor had Jeltsin gesuggereerd dat Rusland in de oorlog kon worden betrokken “als de Amerikanen ons daartoe dwingen”. Dat zouden ze doen door een “rode lijn” te overschrijden, namelijk het zenden van grondtroepen naar Kosovo. Jeltsin zou ook bevel hebben gegeven om Ruslands kernraketten weer op die landen te richten die “in oorlog zijn met Joegoslavië”. Het plan voor een unie tussen Rusland, Wit-Rusland en Joegoslavië, dat een paar weken daarvoor nog een van de wildste hersenspinsels van communisten en fascisten leek, werd ineens salonfähig toen Jeltsin het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken opdracht gaf het “ernstig te onderzoeken”.

Maar daarmee was Rusland zowat aan het einde van zijn lijstje mogelijke bedreigingen aan het Westen. Jeltsin begrijpt dat de opties beperkt zijn. Gezien de huidige staat van het Russische leger is er nauwelijks een tussenweg te bedenken tussen een kernoorlog in Europa en mee in de boot stappen van een westers vredesinitiatief.

Jeltsin lijkt voor het laatste te hebben gekozen: de anti-Navo-retoriek is van zijn scherpe kantjes ontdaan en hij benoemt zijn trouwe jaknikker tot gezant. Viktor Tsjernomyrdin ligt immers in het Westen veel beter in de markt dan de huidige premier, Jevgeni Primakov, en diens minister van Buitenlandse Zaken Igor Ivanov.

Tsjernomyrdin wordt naar Belgrado gestuurd in de hoop dat hij zal slagen waar Primakov mislukt is. Primakov ging als de Slavische broeder, maar dat maakte weinig indruk op Milosevic, zegt voormalig minister van Buitenlandse Zaken Andrej Kozyrev. “Milosevic was ontstemd omdat de Russen geen vuist maken naar Europa en niet met hun kernraketten en chemische wapens dreigen.” Dat had Milosevic ook van Kozyrev geëist toen de Russische minister hem kwam aansporen vrede te sluiten in Bosnië.

Tsjernomyrdin ging als de strenge vader, die bovendien de sleutel voor de gaskraan bedient. De ex-premier staat bekend om zijn banden met Gazprom, de energiegigant die hij heeft opgericht en die nog altijd naar hem luistert. Uit zijn jaren bij Gazprom dateert Tsjernomyrdins vriendschap met een van Milosevic’ handlangers, de Servische premier Mirko Marjanovic die ook het Joegoslavische gasbedrijf Progress controleert. Nu vrijwel de hele energiesector in Joegoslavië door de Navo-bommen is uitgeschakeld heeft de energiekaart meer gewicht dan ooit. De Russen weigeren zich neer te leggen bij het olie-embargo dat de Navo-ministers in Washington hebben afgesproken.

De vraag is nu wat er zal gebeuren als Navo-schepen in de Adriatische Zee een tanker met Russische bemanning en Russische olie voor Joegoslavië tegenhouden. Een herhaling van de Cubacrisis?

Johan Depoortere

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content