Cantigas de Santa Maria.
De middeleeuwse muziek die dit jaar te horen zal zijn op de Dag van de Oude Muziek in Alden Biesen, put rijkelijk uit de overleveringen van niet-westers repertoire. Andalusië is natuurlijk een gekend voorbeeld. Een meesterwerk uit die Spaans-Andalusische traditie zijn ongetwijfeld de Cantigas de Santa Maria. Het is een verzameling van meer dan vierhonderd eenstemmige liederen, in de 13de eeuw samengesteld tijdens het bewind van Alfons de Wijze, koning van Castilië en van León. Ze verhalen de wonderen verricht door de Maagd Maria, of stellen haar rol als bemiddelaarster centraal. In dit werk zijn beslist muzikale invloeden van de joodse en Arabische tradities terug te vinden. Dat bewijzen ook de miniaturen die het manuscript van de Cantigas verluchten. Hier en daar ziet men joodse, Arabische en Romaanse uitvoerders samen musiceren. Maar louter muzikale bewijzen zijn moeilijker aan te geven, en dit bij gebrek aan geschreven bronnen.
Ook andere genres/composities als de troubadourliederen en de flamencomuziek werden zonder twijfel beïnvloed. Maar ook hier blijft het moeilijk de wisselwerking precies te duiden. Een tweede thema in Alden Biesen is de sefardische cultuur. De sefardim – de uit Spanje en Portugal afkomstige joden – woonden vermoedelijk reeds vanaf de Romeinse tijd op het Iberische schiereiland. Maar een echte bloeiperiode kwam er pas onder het islamitische bewind vanaf de achtste eeuw. In de loop van de 15de eeuw wisten de katholieke vorsten dat Iberische schiereiland te heroveren. Aanvankelijk werden de joden gedoogd, tot 31 maart 1492. Toen tekenden Ferdinand van Aragon en Isabella van Castilië het zogenoemde Verdrijvingsedict en binnen de drie maanden moesten alle joden het land verlaten. Sommigen vluchtten naar Noord-Afrika, anderen weken uit naar Italië, weer anderen zochten hun toevlucht in Portugal of het Turks-Ottomaanse Rijk.
Ondanks (of misschien dankzij) hun leven in de diaspora hebben de sefardim hun muzikale eigenheid weten te behouden. Op een originele manier combineren zij ook vandaag nog de eigen sefardische muziektraditie met elementen uit de traditie van het gastland. Contrafacta, waarbij nieuwe woorden op een bestaande melodie worden gezet, komen binnen deze context vaak voor.
Het derde thema in Alden Biesen brengt ons opnieuw dichter bij huis: werk van Hildegard von Bingen (1098-1179), abdis van het Rupertsbergklooster nabij het Duitse Bingen. Ze liet heel wat filosofische en mystieke teksten na èn stelde zich maatschappijkritisch op. Haar muziek is bewaard in twee handschriften waarvan er zich één bevindt in de abdij van Dendermonde.
15de internationale Dag van de Oude Muziek: Landcommanderij Alden Biesen, zondag 28 juni van 10 u. tot 18u.30.
Info: Basilica Concerten – Tel. (012) 23.57.19 – Fax: (012) 26.41.26.
Johan Van Acker
