Als het niet zo’n bittere ernst was, het zou welhaast aandoenlijk klinken. De man die de voorbije twee jaar tot ver buiten de grenzen tot hét symbool van het kwaad uitgroeide, wordt bij een bezoek aan het gerechtsgebouw vergezeld door twee rijkswachters. De ene laat zich met een kluitje in het riet sturen, de andere speelt op een simpele manier zijn pistool kwijt – waarin, achteraf gelukkig, geen kogels zitten. Janssen en Janssens op stap met generaal Alcazar in een Kuifjesstrip. De vergelijking is van professor Mark Elchardus.
Het voorval zou het niet waard zijn er veel aandacht aan te besteden, ware het niet van de voorgeschiedenis. En in het licht daarvan maakte de overheid, afgezien dan van het geklungel in Neufchâteau, vorige week geen fouten. Het nieuws van de ontsnapping was nog maar nauwelijks bekend, of de koning had zijn vakantie al onderbroken en was op weg terug naar Brussel. In de Wetstraat 16 begon meteen een crisisberaad van de regeringstop, waarna Jean-Luc Dehaene zich zowaar naar het parlement spoedde om er tekst en uitleg te geven. Op dat moment hadden de ministers Johan Vande Lanotte en Stefaan De Clerck al voor zichzelf uitgemaakt dat ze de episode politiek, in deze regering, niet zouden overleven. Ze konden ook echt niet anders, al was het maar terwille van hun eigen, verdere carrière die ze met hun ontslag hebben gered. Zij kunnen straks met opgeheven hoofd terugkeren, wat voor een Melchior Wathelet, om maar die te noemen, volstrekt uitgesloten is. Wat meer is: het offer dat de politici Vande Lanotte en De Clerck brachten, kan straks door hun opvolgers als een breekijzer worden gebruikt om elders aan andere stoelen te wrikken. Daar liet Louis Tobback al meteen na zijn eedaflegging weinig twijfel over bestaan.
Niemand ontkent dat de twee heren de voorbije jaren hard hebben gewerkt, dat ze hebben geprobeerd om antwoorden te vinden op de vragen die bij het publiek zijn gerezen. Desalniettemin zijn ze er niet in geslaagd om vat te krijgen op de bedrijfscultuur in de korpsen, waarvoor ze tot vorige week bevoegd waren. Dat de politie in de gemeenten rondom Neufchâteau vorige donderdag niet door de rijkswacht op de hoogte werd gebracht van wat er zich op hun territorium afspeelde, getuigt bijvoorbeeld van weinig zin tot samenwerking – waar het in de hele hervorming toch eigenlijk om te doen is. Ook in de magistratuur lijkt weinig begrip te leven voor de kritiek waarmee het korps toch haast dagelijks wordt geconfronteerd. Het is alsof ze een vreemd lichaam zijn in een wereld die niet echt de hunne is. Ja, de rijkswacht besliste in een grote vergadering van alle topofficieren om zijn jaarlijkse grote feest dit keer maar af te gelasten. Daar gaat het natuurlijk niet om; tenzij de traditionele paradepasjes op het binnenplein van een kazerne door een moment van bezinning worden vervangen.
Dat wil niet zeggen dat er meteen en zonder meer een bijltjesdag moet worden georganiseerd. De procedureregels die in tuchtzaken gelden, blijven van kracht zolang ze niet zijn veranderd. Het rechtsgevoel verdraagt niet dat de regels worden veranderd, terwijl het spel aan de gang is. Het beginsel van de scheiding der machten ligt aan de basis van de democratische organisatie van de samenleving, zoals wij die kennen.
Toch kan het parlement, als vertegenwoordiger van de natie, maatregelen nemen die, zonder de onafhankelijkheid van de rechters aan te tasten, tot een betere kijk leiden op wat er in en om de justitiepaleizen gebeurt. Het is de volksvertegenwoordiging die de richting bepaalt die de maatschappij uitgaat. Het is tijd dat ze zich dat herinnert.
Wie nog enigszins bij zinnen is, weet dat verkiezingen nu en in deze omstandigheden op een catastrofe voor de parlementaire democratie zouden uitdraaien. De premier ontkwam dit keer omdat hij de koppen van twee ministers op het blok kon leggen. Die mogelijkheid doet zich niet weer voor. Met Louis Tobback kon hij bovendien nog een joker inzetten. De laatste in het spel.
Hubert van Humbeeck
