De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mijnheer Vermeersch, de beslissing van Renault om de vestiging in Vilvoorde te sluiten is zwaar aangekomen.
ETIENNE VERMEERSCH : Na de val van het Leninisme in Oost-Europa heerste er een sfeer van triomf : het kapitalisme had het gehaald. Maar het was het ongebreideld kapitalisme, een systeem waarin de menselijke factor snel naar de achtergrond kan worden gedrukt. Dat heeft Renault nog eens duidelijk gemaakt. Bij Forges de Clabecq gaat het om een industrie die in de huidige technologie niet meer haalbaar is, maar Renault-Vilvoorde is een ?performant? en modern bedrijf. Ondanks dat moet het verdwijnen.
Renault was aanvankelijk een staatsbedrijf, dat gedurende tientallen jaren optimaal heeft gefunctioneerd, en een signaalfunctie had voor het sociaal beleid in Frankrijk en daarbuiten. Wat nu gebeurt, toont aan dat de privatisering van zo een bedrijf catastrofale gevolgen kan hebben. Onder meer omdat de beslissingen nu veel sneller genomen worden. Sommige grote privé-aandeelhouders zijn enkel geïnteresseerd in rendement, vaak op korte termijn. Als dat in gevaar komt, oefenen ze druk uit om over te gaan tot soms drastische maatregelen. De sociale factor geldt dan niet meer, de economische factor op lange termijn evenmin. Deze ontwikkeling van het ongebreideld kapitalisme is gevaarlijk, als er niet van bovenuit één of andere vorm van sociale controle op komt. En dat moet gebeuren in Europees en mondiaal verband.
Acht u een politieke correctie nog mogelijk ? De Vlaamse regering heeft de topman van Renault ontboden.
VERMEERSCH : Ik vrees dat er niet veel meer aan te doen is, tenzij Renault flagrante fouten zou gemaakt hebben tegen het Belgische of Europese arbeidsrecht. Mogelijk komt er wel een syndicale beweging op gang in Frankrijk. Ik vind het ongelukkig dat men deze beslissing een uiting van Frans nationalisme noemt, want dat is niet juist. De Franse vakbeweging heeft onmiddellijk geprotesteerd tegen de sluiting in Vilvoorde. Het gaat om mechanismen van het grootkapitaal, niet om Frans of niet-Frans.
Bestaat het recht op werk ?
VERMEERSCH : Er zijn twee types van rechten. Negatieve, men mag bijvoorbeeld iemands vrijheid niet beperken. En positieve, zoals recht op arbeid en recht op opvoeding. Maar die scheppen tegelijkertijd plichten, want als je recht hebt op arbeid, heeft iemand anders de plicht je die arbeid te verschaffen. De vraag is : wie ? In een kapitalistisch systeem ligt dat niet voor de hand.
Als een privé-bedrijf vaststelt dat het failliet gaat tenzij het de helft van de werknemers afdankt, kan het niet anders dan ze ontslaan. Elke vorm van economie is gebonden aan wetmatigheden. Maar er moeten universele en afdwingbare beperkingen worden opgelegd. Bijvoorbeeld : geen enkel bedrijf ter wereld mag kinderen tewerkstellen. Dergelijke voor iedereen geldende regels moeten de uitwassen van het ongebreideld kapitalisme beteugelen. Zo zouden ook procedures moeten worden vastgelegd voor sluitingen en afdankingen.
Het wedervaren van Renault-Vilvoorde illustreert dat werknemers nog even kwetsbaar zijn als in de vorige eeuw.
VERMEERSCH : Er blijft een scheiding tussen de bezitter van kapitaalgoederen, en degenen die met hun arbeidskracht op de markt komen. Marx heeft erop gewezen dat in het kapitalisme de menselijke arbeid gereduceerd wordt tot een koopwaar als een andere. Zo wordt de mens louter middel in de plaats van doel voor zichzelf. Zoiets is fundamenteel immoreel. Dankzij de sociale wetgeving is men er in geslaagd de werknemer zijn statuut van mens terug te geven, maar het ongebreideld kapitalisme evolueert opnieuw in de andere richting. Dat komt omdat de markt nu ten volle op wereldniveau functioneert, terwijl van een sociale wetgeving op wereldniveau geen sprake is.
Wordt de massa werklozen ooit een maatschappelijke kracht ?
VERMEERSCH : Mogelijk wel, omdat het inzicht in het probleem groeit en omdat Renault niet het laatste incident van deze aard zal zijn. De bewustwording zal sterker worden, maar zolang het gaat om protest op lokaal niveau, wordt een multinational niet erg verontrust. In een nieuwe marxistische beweging geloof ik niet, omdat het leninistisch model duidelijk mislukt is. Ik denk niet dat een alternatief voor het kapitalisme als zodanig haalbaar is, wel een sterke sociale en ecologische rem erop.
In de speciale Senaatscommissie heeft ex-premier Wilfried Martens toegegeven dat de politieke verantwoordelijken in België en de VN gefaald hebben inzake Rwanda.
VERMEERSCH : De Belgische regering en de Kerk hebben nooit iets gedaan tegen het kernprobleem van Rwanda en Burundi : de bevolkingsexplosie. Men heeft daar van in het begin politici ondersteund die het kerkelijk standpunt inzake contraceptie aanhingen met alle nefaste gevolgen van dien. De Kerk en het Belgische establishment hebben bovendien partij gekozen voor de Hutu’s. Dat was begrijpelijk zolang de Hutu’s door de Tutsi’s onderdrukt werden. Maar ze hebben niet gemerkt dat die situatie kantelde. Onderdrukten kunnen na verloop van tijd zelf onderdrukkers worden. Op de duur stonden België en de Kerk aan de verkeerde kant. Ze hebben ook niet willen zien welke dynamiek er uitging van de verdreven Tutsi’s die in Oeganda de kant kozen van Yoweri Museveni, en in ruil daarvoor militair uitgerust en opgeleid werden.
De schuchtere vraag naar de invloed van koning Boudewijn is meteen de pas afgesneden door commissievoorzitter Frank Swaelen.
VERMEERSCH : Ik moet hem daarin gelijk geven. Ofwel heb je een republiek, ofwel een monarchie. Wij hebben een constitutionele monarchie. Daarin geldt het principe : Le roi règne, mais ne gouverne pas. De koning is een symbool voor de Belgische staat, moet daarom onaantastbaar zijn en mag dus geen beslissingen kunnen nemen die verkeerd kunnen aflopen. Anders kan hij zelf worden aangevallen en verliest hij zijn symboolfunctie. Hijzelf of zijn raadgevers kunnen dus niet voor een parlementscommissie worden gedaagd. Nu ben ik niet naïef. In bepaalde gevallen oefent de koning wel degelijk macht uit. Maar dat is ten onrechte. Onze monarchie is nog niet zo uitgezuiverd als de Scandinavische of de Britse. Wat gebeurd is rond de abortuswet, mag zich in een constitutionele monarchie niet voordoen. Maar als men nu zegt dat koning Boudewijn in verband met Rwanda een rol heeft gespeeld, dan is dat de verantwoordelijkheid van de ministers. Zij worden verondersteld de grondwet te kennen en te respecteren. Zij kunnen hun morele en constitutionele verantwoordelijkheid niet op de koning afwentelen.
Generaal Charlier stelt dat politici beter moeten luisteren naar de militairen. Als die zeggen dat ze 600 soldaten nodig hebben, moet men ze niet met 450 afschepen.
VERMEERSCH : Daarin heeft hij natuurlijk gelijk, je moet geen militair zijn om dat in te zien. Wie een politionele macht wil uitoefenen, moet beschikken over een machtsmonopolie. Tenzij je enkel de rol van buffer speelt en geen van de partijen er aan denkt om die buffer aan te vallen, zoals in Cyprus. Maar als er wel een risico is, moet de politionele macht zeker zijn dat ze sterker is en dus beter bewapend dan de andere partij. Anders gooi je je mensen voor de leeuwen.
Volgens de vertegenwoordigers van onze VN-ambassadeur heeft de Belgische regering nooit gevraagd om het VN-mandaat aan te passen.
VERMEERSCH : Als dat klopt, gaat het om een zware fout. De Belgen hadden van de VN het recht moeten eisen om een machtssituatie uit te bouwen waarin ze zich te allen tijde konden verdedigen. Anders hadden ze er niet aan moeten beginnen.
De Commissie-Dutroux moet stilaan haar conclusies gaan formuleren. Blijft u enthousiast over het werk van deze commissie ?
VERMEERSCH : Ik maak een zekere restrictie omdat het onderzoek naar mogelijke bescherming van Dutroux of Nihoul niet is afgerond. Ik weet niet of er daadwerkelijk bescherming was, maar in een zo ernstige zaak mag men niets uitsluiten. Men mag bij de bevolking het vermoeden niet laten bestaan dat er eventueel bescherming van misdadigers is geweest. De commissie moet ons kunnen garanderen dat ze daarover de ware toedracht heeft bovengespit. Als dat meer tijd vergt, moet ze die nemen.
Het gerecht heeft vorige week robotfoto’s gemaakt van de leden van de Bende van Nijvel. Heeft dat nog zin ?
VERMEERSCH : Onze justitie bewandelt glibberige paden. Ik zou heel algemeen willen waarschuwen tegen het gebrek aan wetenschappelijke ernst in onderzoeksmethodes. Dat onwetende mensen zich laten bedriegen door een waarzegster valt nog te begrijpen, maar dat politionele en gerechtelijke instanties een beroep gaan doen op helderzienden is onaanvaardbaar. De onzin daarvan is wetenschappelijk voldoende aangetoond.
Ook robotfoto’s aan de hand van getuigenissen onder hypnose kunnen mijns inziens niet. Ik weet niet wie daartoe het initiatief heeft genomen, maar ik raad die personen aan om inlichtingen te nemen bij mensen die er wel iets van af weten. Er bestaat een uitgebreide literatuur terzake. Volgens sommigen verschillen getuigenissen onder hypnose in niets van andere en brengen dus niets bij. Volgens anderen zijn ze zelfs slechter omdat er suggestie bij te pas komt. Ze zijn dus ofwel irrelevant, ofwel ronduit schadelijk.
Laten we het ook nog even hebben over Dolly, het gekloonde schaap. Zijn dergelijke experimenten ethisch verantwoord ?
VERMEERSCH : Ik ben ervan geschrokken. Specialisten hadden mij gezegd dat klonen bij zoogdieren theoretisch mogelijk was, maar technisch erg moeilijk. Het is nu blijkbaar toch gelukt, en kan dus ook bij de mens. Dat stelt ons voor zeer ernstige vragen. Ik vrees niet meteen voor het klonen van een leger SS’ers, maar het gevaar komt langs medische omweg. Stel dat je een bepaalde ziekte kan genezen met cellen van een embryo of een vroege foetus. Om het gevaar op afstoting te vermijden, is het ideaal als die cellen genetisch identiek zijn aan die van de patiënt. De bekoring wordt dus groot om een embryo te produceren van de cellen van de zieke zelf. In zo een geval zal men het ethisch bezwaar misschien minder groot vinden, en meteen vervaagt de grens. Misschien blijkt wel dat je foetussen van acht maanden nodig hebt, en wat dan ? Tot hoever mag je daarin gaan ? We zijn met deze techniek een nieuw tijdperk binnengestapt en er moet op internationaal niveau dringend worden nagedacht over wat kan en wat niet.
Ondertussen heeft de mens dus al een schaap gemaakt. Mag dat ?
VERMEERSCH : Als er een kopie komt van een kerngezond schaap, kan je niet zeggen dat het dierenleed groter wordt. Maar in het algemeen sta ik huiverachtig. Als deze technieken worden toegepast ten voordele van de bio-industrie dreigt er gevaar. Je zou op grote schaal superschapen of supervarkens met enkel positieve eigenschappen kunnen klonen. Maar daarmee verdring je de biologische diversiteit die er onder meer voor zorgt dat het ene dier tegen een virus bestand is en het andere niet. Als alle varkens dezelfde genetische aanleg en dus dezelfde immuniteit hebben, zou één virus waartegen ze niet bestand zijn, binnen de kortste tijd de hele populatie kunnen uitroeien.
Ik wil er terloops nog op wijzen dat perfect klonen enkel kan met vrouwelijke dieren omdat het DNA van de mitochondria, noodzakelijk voor de stofwisseling, alleen via de eicel en dus de vrouwelijke lijn wordt overgeleverd. De vrouwen zouden zonder de mannen kunnen voortbestaan, omgekeerd gaat dat niet.
Laten we dit niet aan Kroonraad-collega Van Paemel vertellen.
Koen Meulenaere
