Nu Afghanistan grotendeels bevrijd is, komt een massa informatie vrij. Geheime diensten puzzelen ijverig verder aan alûQaeda, het netwerk van Osama Bin Laden.

Enkel in een uithoek van het land gaan de gevechten door. Rond het ondergrondse grottencomplex Tora Bora wordt het net nauwer aangehaald. Alle vluchtwegen worden in het oog gehouden, met helikopters en spionagesatellieten en door patrouilles te voet. De troepen van de Noordelijke Alliantie rukken langzaam op naar de bergen aan de grens met Pakistan. Amerikaanse bommenwerpers bestoken de diep ingegraven bunkers dag en nacht. Want hier, diep onder de grond, zou Osama Bin Laden zich schuilhouden. Verdedigd door zijn laatste trouwe soldaten, een duizendtal Tsjetsjenen, Algerijnen en fanatici uit verschillende Arabische landen.

Tenminste: zo wordt aangenomen. Want Bin Laden is al op twintig plaatsen tegelijk gesignaleerd. Maar één ding bleef in alle rapporten gelijk. Of hij nu alleen en te paard is, of omringd door een paar duizend soldaten in een autokonvooi: Bin Laden is op de vlucht.

Rond hem stort zijn rijk in elkaar. Afghanistan is in handen van de anti-Taliban. Zijn onmiddellijke helpers zijn dood of verdwenen: mullah Mohammed Omar bijvoorbeeld, religieus leider van de Taliban. En de Egyptische dokter Ayman Al-Zawahiri, algemeen beschouwd als het brein achter Bin Laden. Rapporten stellen dat hij omkwam bij een bombardement, al hebben Egyptische bronnen enkel bevestigd dat zijn vrouw en kinderen dood zijn.

Bin Laden moet zich nu wel afvragen wat er verkeerd liep met zijn grote plan om van Afghanistan het centrum te maken van een wereldwijd moslimrijk.

Want dat Afghanistan belangrijk was, is duidelijk. Zonder het fundamentalistische Taliban-regime was Bin Laden vrijwel machteloos. Zonder het geld van miljardair Bin Laden zouden de Taliban nooit zo sterk zijn geweest.

Bin Laden associeerde zich al vroeg met Mohammed Omar, een halfgeletterde geestelijke, die mee aan de basis lag van de Taliban.

In 1996, nadat de Taliban Kabul hadden veroverd, riep Omar zichzelf uit tot Amir al-Mo’menein, de bevelhebber van de trouwe moslims, een eretitel die al eeuwen niet was opgeëist. Dat hij dat kon doen, bewees dat hij erg machtig was. En daarachter zat het geld van Bin Laden. Ze hadden elkaar nodig: Omar wilde geld en macht, Bin Laden had een hoofdkwartier nodig voor zijn organisatie al-Qaeda, De Basis, om vandaaruit de wereld te veroveren.

Nu het Amerikaanse leger en de geheime diensten de puinen van de opleidingskampen en de huizen van de leiders rond Bin Laden kunnen doorzoeken, wordt duidelijk wat geld vermag, zelfs in een afgesloten en uiterst primitief land als Afghanistan.

Volgens Amerikaanse bronnen werkten in Afghanistan enkele overgelopen Russische wetenschappers aan de aanmaak van biologische wapens. Zij zouden onder meer de miltvuurbacterie hebben aangemaakt. Gevreesd wordt dat voorraden van die antraxbacterie ergens ter wereld zijn opgeslagen. Klaar voor gebruik. De Afghaanse voorraden zelf zouden in de bombardementen vernietigd zijn, maar het is onduidelijk of elders in de wereld nog in geheime laboratoria aan de aanmaak wordt gewerkt. Dat biologische wapenprogramma kan onder leiding hebben gestaan van Al-Zawahiri, een Egyptische arts die zeker banden heeft met moslimfundamentalisten in zijn eigen land. Zijn huis in Kabul lijkt _ zeggen Amerikaanse bronnen _ op het lab van een waanzinnige uitvinder. De soldaten van de Noordelijke Alliantie die het op 13 november bestormden, vonden granaten, slaghoedjes, elektronische componenten en ‘verschillende vaste en vloeibare stoffen’. De in de Verenigde Staten uitgevoerde biologische en chemische tests maakten alvast duidelijk dat er ‘sporen van antrax’ waren.

En dan was er het huis van de gepensioneerde Pakistaanse nucleair wetenschapper Sultan Bashiruddin Mahmood, waar een mikmak van documenten werd aangetroffen. De resultaten van alles wat internet kan opleveren aan vaccins tegen miltvuur, een rapport met de basiskennis over bacteriën en _ volgens de Amerikanen _ inlichtingen over miltvuuronderzoek in Irak en aanwijzingen voor een aanval op een Amerikaans onderzoekscentrum voor diergeneeskunde. Officieel was Mahmood enkel in Afghanistan op bezoek geweest om humanitaire hulp te leveren. De Pakistaanse regering houdt Mahmood onder huisarrest, maar ontkent dat de man iets met Bin Laden te maken had.

DERTIG AUTO’S

En dat is niet alles. Het is ondertussen duidelijk dat Bin Laden Afghanistan nodig had. Met zijn miljarden kocht hij legerchefs om, gaf hij handenvol geld aan al wie iets betekende en _ zegt mullah Alhaj Khaksar, een vooraanstaand Taliban-overloper _ gaf hij iedereen auto’s. Hij kocht twintig, dertig auto’s in het buitenland en gaf ze aan bevelhebbers vlak voor een offensief. Westerse geheime diensten becijferden dat hij de Taliban zo’n vier miljard frank per jaar toeschoof.

Daarbij deden de Verenigde Arabische Emiraten _ waar heel weinig vragen worden gesteld als miljarden heen en weer schuiven _ dienst als financiële draaischijf. In andere moslimlanden werden vergaderingen gehouden of aanslagen beraamd. Op 5 januari 2000 was er in Maleisië zo’n vergadering waarvan de lijst met deelnemers nu bekend is. Onder hen twee van de kapers die op 11 september het WTC in New York in vlogen. Toeval?

Ambtenaren van het Afghaanse ministerie van Binnenlandse Zaken meldden dat ze in de laatste drie jaar zo’n 15.000 identiteitskaarten hebben afgeleverd aan buitenlanders. In het hoofdkwartier van al-Qaeda werden stapels Afghaanse paspoorten gevonden, net als nagemaakte buitenlandse paspoorten. De meeste opgepakte al-Qaedaleden hebben massa’s valse namen. Toeval?

Volgens de Afghaanse luchtvaartmaatschappij Ariana vlogen talloze Taliban- en al-Qaedaleden druk op en af. Officieel maakten ze deel uit van de crew en dus werden ze niet door douane of immigratiediensten gecontroleerd. Pas in 2000, toen er een algemene VN-boycot tegen Afghanistan werd afgekondigd, hielden die officiële vluchten op.

Maar er was een uitweg. In 1998 werd midden in de Rigestanwoestijn, zo’n 200 kilometer ten zuidwesten van Kabul, een supermoderne landingsbaan aangelegd. Ze was goed uitgerust, verlicht en groot genoeg voor zware vrachtvliegtuigen. Soms, vertellen Afghaanse piloten, landden er dag en nacht vliegtuigen. En niemand wist wie of wat er aan boord was. De verkeerstoren van Kandahar kreeg enkel de melding dat de vliegtuigen op weg waren naar ‘de Strip’.

Allemaal betaald met het geld van Bin Laden, die in ruil zo goed als de controle over het land kreeg. Gebleken is dat al-Qaeda enkele tientallen kampen in het hele land had, waar buitenlanders militaire training kregen of een meer gespecialiseerde opleiding in sabotage of de aanmaak van explosieven en chemische wapens. Volgens de Duitse politie, die de Hamburgse al-Qaedacel oprolde, zouden zo’n 70.000 moslims uit alle mogelijke landen via die kampen zijn opgeleid. De CIA schat dat het er maar 20.000 zijn.

Waar die zijn, weet niemand. Het is een beangstigende gedachte dat die ergens ter wereld wachten op het volgende ordewoord. Afghanistan mag bevrijd zijn, Bin Laden mag zijn hoofdkwartier daar kwijt zijn, er kunnen overal ter wereld ‘slapers’ zijn, die elk ogenblik actief kunnen worden.

Althans, zo wordt gevreesd. Want geen enkele westerling weet goed welke greep al-Qaeda op zijn leden had. Was het een soort sekte? Dan zit de kans erin dat de leden gewoon passief blijven nu de charismatische leiders en dus de bevelen verdwenen zijn. Of was het een echte beweging vol bevlogen idealisten? Dan kunnen overal ter wereld cellen overblijven die los van elkaar _ maar wel met kennis van zaken _ aanslagen uitvoeren en andere extremisten opleiden. Het meest optimistische scenario is dat al-Qaeda zo uiteengeslagen werd dat zelfs zijn fanatiekste aanhangers beseffen dat de strijd voorbij is. Het meest pessimistische scenario voorziet dat de overblijvende cellen muteren tot zelfmoordcommando’s die niet te stoppen zijn. Zeker niet als ze weten hoe en waar aan geld te komen.

Europese regeringen hebben ondertussen tientallen verdachten opgepakt. De Amerikaanse politie en geheime diensten enkele honderden. Sommigen zijn ondertussen aangeklaagd, anderen zuiver vastgehouden op aanklacht van illegaal verblijf.

En de inlichtingendiensten puzzelen verder tot het verhaal rond Bin Laden helemaal bekend is. Want een spook _ dood of voor de rechter _ verliest veel van zijn vermogen om de wereld angst aan te jagen.

Copyright Knack/NewsweekVertaling en bewerking: Misjoe Verleyen

Vertaling en bewerking: Misjoe Verleyen