Terwijl president Mahmoud Ahmadinejad vanuit zijn geloof in de twaalfde imam grote nucleaire ambities koestert, dromen de Iraanse jongeren van een toekomst met meer vreugde.

Elke dinsdagavond is het een drukte van belang bij de moskee in Jamkaran. Van over het hele land komen duizenden pelgrims in bussen naar dit bedevaartsoord, 150 kilometer van Teheran, om contact te leggen met de Mahdi, de twaalfde imam. Met naar de hemel reikende armen staan de pelgrims, zieken, gehandicapten, jong en oud bij de moskee, biddend voor zijn terugkeer. Wanneer de voor sjiitische moslims zo belangrijke twaalfde imam terugkeert, zal hij, de wereld regerend, wijd en zijd rechtvaardigheid en vrede verspreiden. Het paradijs zal op aarde neerdalen; zijn komst zal alle problemen oplossen.

Het is in Jamkaran dat degenen die in de Mahdi geloven zich het dichtst in zijn nabijheid voelen. Volgens de Iraanse legende verschijnt de in het jaar 941 verdwenen imam hier iedere dinsdagavond. Terwijl de tranen de bezoekers over de wangen stromen, zingt de Madoh, de verhalenverteller, over de tragedie op het pad naar de verlossing en over de krachten van de twaalfde imam: ‘Broeders en zusters, de imam ziet beter dan u. Hij kan dingen zien die u niet ziet’, schalt het door de luidsprekers, en instemmend gemurmel stijgt uit de menigte op. Bezoekers kunnen de aanwezige geestelijken om advies vragen en veel pelgrims hebben pannen met soep en ander eten meegenomen. Ze picknicken op kleedjes voor de moskee of tussen de auto’s op de parkeerplaats. Moskeemedewerkers lopen met plumeaus in het rond om de menigte te assisteren.

De vrijwilligers die in de moskee werken, kunnen niet ophouden te vertellen over de wonderen die hier in Jamkaran plaatsvinden. ‘Er kwam vorige week een doodzieke man. Hij deed een wens en nog geen week later was hij beter’, vertelt Tahere Jaffari, die elke dinsdagavond de leiding over het vrouwengedeelte van de moskee op zich neemt. ‘Wanneer dokters en psychiaters niets meer kunnen doen, komen mensen hier naartoe om hulp te vragen. Niet alleen Iraniërs, ook buitenlanders komen naar onze moskee’, zegt ze, en ze vertelt over een Amerikaanse vrouw: ‘Ze was helemaal uit Amerika gekomen omdat ze gedroomd had dat ze haar zieke moeder hier kon genezen. En ik zweer je, nog geen paar dagen later was de moeder weer kerngezond. Beide vrouwen besloten moslim te worden’, vertelt ze trots.

TASSEN VOL WENSEN

Voor de wensen waarmee de pelgrims naar Jamkaran komen, is er een speciale wensput. Vooral bij de vrouwenafdeling is het een flink gedrang rondom de put waar plastic tassen vol wensen worden verzameld. Mahtab uit de nabijgelegen stad Arak biedt aan haar wens voor te lezen: ‘Mijn verloofde Zaid en ik zouden graag willen dat we vanavond niet teleurgesteld naar huis terugkeren. Wil je ons huwelijk alsjeblieft zo voorbereiden dat we zonder problemen in het huwelijksbootje kunnen stappen’, leest ze voor. En dan: ‘Ik vraag de imam zo snel mogelijk te komen en mij al mijn zonden te vergeven. En ik wens gezondheid voor mijn hele familie.’

Jaffari is, net zoals iedereen hier, in de ban van de twaalfde imam. Met grote ogen vertelt ze met gemak meer dan een halfuur over alle wonderen die zich hier voltrekken terwijl ze ondertussen koekjes en snoepjes van de Mahdi aanbiedt. ‘Elke seconde geschiedt hier een wonder; zolang de imam in je hart zit, zal je wens uitkomen’, zegt ze, en ze vertelt dat het de afgelopen maanden steeds drukker wordt bij dit bedevaartsoord. ‘Mensen komen hier en krijgen wat ze willen. Ik persoonlijk voel de aanwezigheid van de imam overal. Hij heeft me vreselijk geholpen.’ Ze wil haar hele leven in deze moskee blijven werken. Hoewel ze een fulltimebaan als lerares heeft, zegt ze dat de imam haar de energie geeft dit in de avonduren erbij te doen. ‘Als je hier één avond gewerkt hebt, dan wil je elke avond terugkomen. Ik vergeet vaak te eten, maar dat maakt niet uit: de imam geeft me energie.’

Jaffari legt uit dat Jamkaran waarschijnlijk de uiteindelijke bestemming van de Mahdi zal zijn. ‘Niemand weet precies hoe en wanneer hij terug zal komen. De mensen moeten er klaar voor zijn en het hem constant blijven vragen’, zegt ze. Ze betreurt dat nog niet alle mensen zover zijn. Ze zijn zondig en ongehoorzaam. Wel stelt ze zich al levendig voor hoe het moment van zijn terugkeer eruit zal zien. ‘De hele wereld zal hem die dag zien. En dan houdt hij een toespraak op een mooi podium, waarin hij iedereen zal uitnodigen hem te volgen. Hij zal aanraden alle grootmachten te vernietigen en advies geven over hoe je dat het beste doet’, vertelt ze in volle overtuiging. ‘De mensen die er klaar voor zijn, zullen hem direct volgen en steunen. Maar de rest? Die zal hij nogmaals uitnodigen en dan zullen ze alsnog het licht zien.’

LAATSTE VERTROUWELING

Ook de in juni vorig jaar gekozen president Mahmoud Ahmadinejad is een grote fan van Jamkaran. Hij schonk de moskee meteen na zijn verkiezing zeventien miljoen dollar en verwijst naar de terugkeer van de Mahdi in vrijwel al zijn speeches. ‘De president bezoekt de moskee regelmatig en vraagt de imam de problemen van het land op te lossen’, zegt Jaffari. Zij is de president daarvoor zeer dankbaar, aangezien de imam overal een antwoord op heeft. Ook tijdens Ahmadinejads optreden bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, in september vorig jaar, memoreerde hij de verwachte terugkeer van de twaalfde imam. ‘Oh, machtige god’, sprak hij tot de verbaasde toehoorders. ‘Ik bid dat u de terugkeer van de laatste vertrouweling bespoedigt.’

Niet lang nadat hij was teruggekeerd uit New York, circuleerde een video van een gesprek tussen de president en een geestelijke in Iran. Ahmadinejad vertelt dat een van de leden van zijn delegatie een schijnsel om hem heen zag, toen hij de VN toesprak. ‘Ik voelde dat de atmosfeer plotseling veranderde. Minstens 27 of 28 minuten werd er niet met de ogen geknipperd en keken alle staatshoofden alleen naar mij’, vertelt Ahmadinejad op de video. ‘Ze stonden versteld en het was alsof een hand hun oren en ogen opende voor de boodschap van de Islamitische Republiek.’ Een woordvoerder ontkende later dat de video echt was – iets wat veel mensen die het zagen ernstig betwijfelen.

Overheidsfunctionarissen ontkennen de geruchten dat Ahmadinejad, toen hij vorig jaar burgemeester van Teheran was, de gemeente verzocht zou hebben een geschikte route uit te stippelen voor de veilige terugkeer van de twaalfde imam. Ook zeggen ze dat het onzin is dat de president een lijst met de namen van nieuwe ministers in de wensput bij Jamkaran zou hebben achtergelaten. Analisten vrezen echter dat de president regeert in naam van de Mahdi, en dat hij denkt diens vertegenwoordiger op aarde te zijn. Hij beoefent een religieuze vorm van politiek, daagt de VS en Israël uit en jaagt de internationale gemeenschap tegen zich in het harnas met het omstreden nucleaire programma. Daarnaast houdt hij zich bezig met de aanpak van corruptie en hulp aan de armen – stuk voor stuk belangrijke zaken ter voorbereiding op de terugkeer van de Mahdi.

GEWAAGD VERTIER

Steeds meer mensen beginnen zich zorgen te maken dat de extreme godsdienstigheid van de nieuwe president, in combinatie met zijn ferme uitspraken, de reputatie van het land verder zal beschadigen. Met zijn stijl komt deze zoon van een smid dichter bij de arme lagen van de bevolking, maar tegelijkertijd irriteert hij een ander deel van de Iraanse samenleving. In Teheran circuleren talloze moppen over hoe lelijk hij is, dat hij niet netjes praat, dat hij dom is, dat hij goedkope, eenvoudige kleren draagt en dat zijn sokken stinken. Maar ondertussen maakt men zich ernstig zorgen.

‘Sinds de verkiezing van Ahmadinejad is alles alleen maar moeilijker geworden. We maken grappen over hem, zodat we ons iets beter voelen, maar tegelijkertijd houden we ons hart vast voor de toekomst’, zegt Daryoosh, een jonge filmmaker. Hij is er met zijn vrienden een dagje uit. Aangezien er weinig vertier is in de Islamitische Republiek heeft hij net als veel andere jongeren gekozen voor een wandelingetje in het berggebied Totchal. Hier, aan de rand van de Iraanse hoofdstad, is het elke vrijdagmiddag gezellig druk. Jongeren komen om een suikerspin te eten, een kopje thee te drinken of om te skiën. Bovendien is dit een ideale ontmoetingsplek en daar zijn er in de Islamitische Republiek maar weinig van. Sommige stelletjes gaan zelfs zover dat ze hand in hand durven lopen – maar dat is hier erg gewaagd.

Jongens met hiphoptruien, lange haren of opgekamde Elvis-achtige vetkuiven staan in groepjes sigaretten te roken. Ze doen extra stoer tegen de meisjes die met glimmende zonnebrillen en veel make-up voorbijlopen. Veel van deze in strakke jasjes gehulde dames hebben een pleister over hun plastisch bewerkte neus. Onder hun minuscule hoofddoekjes blijkt heel wat mogelijk: grote getoupeerde pony’s, kuiven en staarten steken er aan alle kanten onderuit. Veel van deze jongeren kunnen uitgebreid vertellen over het leven onder de sjah, die het land tot 1979 regeerde. Hoewel ze veel te jong zijn om die tijd ooit meegemaakt te hebben, vertellen ze over de nachtclubs, de westerse kleding en alle leuke dingen die er toen gebeurden.

NOG INGEWIKKELDER

Als man behoor je in Iran eigenlijk een keurig kortgeknipt kapsel te hebben en als vrouw draag je als het goed is een alles bedekkende hoofddoek. Daarbij is de ‘manteau’ – een lange, loszittende jas tot over de knie – verplicht voor vrouwen. Draag je die niet, dan is de kans groot dat de overal aanwezige Baseej, de zedenpolitie, je arresteert. ‘Ik ben sinds vanochtend al vier keer door hen aangesproken’, zegt Elham. Ze draagt in plaats van een hoofddoek een soort wollen pet om haar haar te bedekken. ‘Als ik ga wandelen, heb ik gewoon geen zin in zo’n hoofddoek. De problemen die dat veroorzaakt, zijn alleen niet te overzien.’ Gevraagd of zij en haar vriendinnen blij zijn met de nieuwe president, lachen ze allemaal smakelijk. ‘Ben je gek, we maken ons juist vreselijk veel zorgen. De ideeën die hij heeft, zijn niet voor ons; hij zal ons leven vast nog ingewikkelder maken dan het al is’, zegt Elham.

Gefrustreerd door de beperkingen van het geloof en het regime, zien deze jongeren alles wat afwijkt van de norm als een uiting van protest. ‘Ik ben ontevreden over de situatie in mijn land, anders zou ik dit toch nooit dragen’, zegt Mohammed uitdagend. Hij vertelt dat hij erg van hardrock en heavy metal houdt. Deze verboden muziek is razend populair onder jongeren. Elke mogelijkheid om lawaai te maken, grijpen ze gretig aan, en het drugsgebruik onder de jeugd loopt de spuigaten uit. ‘Ik protesteer door anders te zijn. Ik weet dat de autoriteiten het niet kunnen uitstaan’, vervolgt Mohammed, en hij wijst naar zijn lange zwarte leren jas en de opzichtige ringen aan zijn vingers.

De meeste leuke dingen zijn verboden maar kunnen stiekem toch, want achter gesloten deuren kan de zedenpolitie niet iedereen constant in de gaten houden. Daar gebeurt dus van alles. Thuis worden er feestjes gegeven waar gesmokkelde of zelfgemaakte alcohol geschonken wordt en daar dansen mannen en vrouwen op westerse popmuziek. Vrouwen hebben de gewaagde jurkjes en topjes aan die je overdag in de shopping malls tegenkomt, je afvragend wie dat ooit ergens zou kunnen dragen. Het leven binnen is totaal anders dan het leven buiten. De geschilderde alomtegenwoordige straatportretten van Khomeini en zijn opvolger Khameini kijken dag en nacht nauwlettend toe op de rebelse jongeren.

INTERNATIONALE DRUK

Aangezien zeventig procent van de Iraniërs nog geen vijfendertig is, heeft het land een jonge bevolking. Hoewel iedereen satelliettelevisie kijkt, illegale dvd’s huurt en op het internet surft, worden in de bioscopen alleen de gecensureerde versies van films vertoond en zijn popconcerten verboden. De meeste jongeren vinden het hier vreselijk saai, vervelen zich kapot en willen het liefst het land uit. Reizen is duur, maar de westerse ambassades worden overspoeld met visumaanvragen van jongeren die dromen van een succesvoller leven in het buitenland.

De internationale druk, die door de hervatting van het omstreden nucleaire programma steeds groter wordt, maakt sommigen van deze jongeren heel zenuwachtig. Ze zijn zich zeer bewust van hun slechte internationale imago en leggen constant uit dat ze geen terroristen zijn. ‘Ik erger me dood aan al het gepraat over het nucleaire programma, want we krijgen daardoor veel te veel negatieve aandacht. Deze kwestie kan ons vreselijk in de problemen brengen. Als onze leiders slim genoeg waren, dan zouden ze het gewoon opgeven’, zegt Amin, een student, die zoals zovelen zijn achternaam liever niet noemt.

De Verenigde Staten denken dat Iran kernwapens wil maken, maar Iran zegt het verrijkingsprogramma nodig te hebben voor het opwekken van elektriciteit. De internationaal geïsoleerde Islamitische Republiek vindt dat ze recht heeft op nucleaire technologie voor vreedzame doeleinden en zegt niet van plan te zijn dat recht ooit op te geven. Terwijl het nucleaire programma meestal beschreven wordt als de ‘Iraanse nationale trots’ vertelt een vriend van Amin dat er, onder druk van de regering, van studenten verwacht wordt dat ze het nucleaire programma steunen. ‘Hoewel we tot nu toe niet gedwongen worden om jubelend vóór het programma te demonstreren, kunnen we evenmin openlijk zeggen dat we het niet steunen’, zegt hij. Hij voegt eraan toe dat studenten vaak slecht geïnformeerd zijn over dit onderwerp.

HOOP EN DROMEN

‘Er is hier eigenlijk niets leuks te doen’, zegt Amin met een zucht als hij uitgepraat is over het nucleaire programma. ‘Zo nu en dan is er een bruiloft, maar zodra het daar gezellig wordt, moeten we alweer naar huis. Plezier maken is verboden.’ ’s Avonds is er inderdaad weinig te beleven. Thuis een feestje geven is een risico, want elk beetje lawaai alarmeert de politie. Dus dan maar naar een van de vele westerse hamburgertenten, waar frietjes, cola en hotdogs te koop zijn. Deze invasie van de westerse cultuur is taboe voor de mullahs – maar het is te laat om deze verwesterlijking nog tegen te houden. Pizzakoeriers zoeven en masse door de straten van Teheran en de cheeseburgers zijn niet aan te slepen.

Een ander uitje is in een auto over Jordan Street cruisen. Elkaar bespiedend van achter de raampjes flirten zelfbewuste meisjes met glitterhoofddoeken met coole jongens, die ze veelbetekenende knipoogjes geven. Westerse muziek schalt uit de naar beneden gedraaide ramen. Uiteindelijk wordt met lichtsignalen duidelijk gemaakt dat er interesse is. Is de belangstelling wederzijds, dan rijden de twee auto’s een donker zijstraatje in. Dit is voor jongeren een van de weinige manieren om een vriendje of vriendinnetje te ontmoeten.

‘Weet je, op zichzelf is dit geen slecht land’, zegt Leila ’s avonds in Jordan Street. Ze is 25 en ze komt hier bijna elke week. ‘Als ze ons een beetje ruimte zouden geven, dan zouden we het hier nog best leuk kunnen hebben. Maar dat moet dan wel snel gebeuren, want het enige wat ons nog op de been houdt, zijn hoop en dromen.’

DAISY MOHR

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content