‘Als de Hoge Raad voor Diamant, de spreekbuis en vertegenwoordiger van de Antwerpse diamantsector, niet gauw het roer omgooit, dreigt het wereldcentrum voor de diamant leeg te lopen.’ Antwerpse diamantairs zijn niet te spreken over de instelling die al jaren de touwtjes in handen houdt.
De man die wereldberoemd werd met een diamantring rond zijn opgestoken middelvinger, een reclamecampagne met de geelste diamant ter wereld, laat zich ongezouten uit over wat hem dwarszit. En hij staat in zijn overtuiging niet alleen. Ook andere gerespecteerde diamantairs vinden de tijd rijp om veranderingen door te voeren. ‘De Hoge Raad moet gemoderniseerd worden’, zegt een al iets oudere diamantair zeer diplomatisch. Anderen verwachten een totale ommekeer: de Hoge Raad heeft een tabula rasa nodig, want hij is tot in de kiem verziekt. De HRD lapt zijn laars aan zijn doelstellingen, maakt gebruik van zijn statuut als vzw voor commerciële doeleinden en is een broeihaard van belangenvermengingen, betogen ze. Leden van de raad van bestuur dragen hun pet van bedrijfsleider en sprokkelen informatie die regelrecht hun zakenbelangen moeten dienen. Waren ze dan niet aangesteld om hun verenigingen en diamantstad Antwerpen te verdedigen?
Eddy Elzas gaat nog een stap verder: ‘Zolang de vertegenwoordigers van de diamantairs in de HRD, de bestuurders, zichthouders zijn van De Beers, zitten we vast in een kluwen van belangenverstrengeling. De zichthouders zitten in de raad van beheer, precies omdat ze financieel zware jongens zijn en dus belangrijk vanwege hun bevoorrechte positie. Met als gevolg dat ze zich vanuit de raad van bestuur ongehoorde voordelen toeëigenen. Zo worden bijvoorbeeld hun ruwe diamanten, D.T.C-diamanten, door het expertisekantoor van de HRD, Diamond Office, op een andere manier gecontroleerd.’
Dat Antwerpen, dat een jaar geleden nog uitgespuwd werd als een draaischijf van de handel in conflictdiamant, eigenlijk een model zou zijn wat betreft controles, wat men nu via alle mogelijke rapporten probeert aan te tonen, kan de toets met de realiteit niet doorstaan. Elzas: ‘Elke doos diamanten met het opschrift D.T.C. (Diamond Trading Company, De Beers) die België binnenkomt wordt zonder meer doorgelaten. Diamond Office bekijkt de diamanten van het syndicaat niet. Dat deze bestuurders zich ook maar enigszins zouden bekommeren om het imago van Antwerpen als diamantstad, wat in wezen hun opdracht is binnen de HRD, is een bijna lachwekkende gedachte.’
De voorbeelden van dit soort favoritisme zijn legio, aldus Elzas. ‘De verkozen voorzitter van de HRD, C.B., die tevens ook de verkozen president is van de beurs voor diamanthandel, is een zichthouder, en was waarschijnlijk niet verkozen geweest, als hij niet zo’n belangrijke zichthouder was geweest. Zolang de bestuursleden van de HRD en van de verenigingen die ertoe behoren, syndicaatsklanten zijn, zal Diamond Office de diamanten van De Beers niet hoeven te controleren op waarde of herkomst. Zolang er belangenconflicten zijn, zitten we met de structuur van de HRD muurvast. Maar de nood om ze door anderen te vervangen, is des te hoger.’
Peter Meeus, directeur-generaal van de Hoge Raad voor Diamant, ontkent in elk geval niet dat de afspraken met De Beers bestaan: ‘Ze zijn indertijd tot stand gekomen, ook met de douane’, geeft hij toe. ‘De Beers is niet voor niets onze grootste importeur.’ Maar Meeus heeft een argument: ‘Ik denk niet dat de deontologische en ethische correctheid van het bedrijf ter discussie moet worden gesteld.’
Het rapport van het NIZA (Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika) van augustus durft de correctheid van De Beers wel te betwijfelen. Dat De Beers, die zijn rechtstreekse invoer uit conflictzones heeft stopgezet, nog wel onrechtstreeks invoert uit conflictlanden, wil het verslag niet uitsluiten.
GEEN ENKELE STEUN
De Hoge Raad is een bonte verzameling van belangenvermengingen. Bovendien loopt de Raad in zijn structuur ook hopeloos achter. De industrie wordt er nog even sterk vertegenwoordigd als dertig jaar geleden. Toen waren er 22.000 diamantbewerkers, nu zijn het er minder dan 2000. Het plaatje van de samenstelling van de raad van bestuur van toen is vergeeld, maar de verdeling van de mandaten is nog steeds identiek. En dat terwijl de kaarten grondig door elkaar geschud zijn. Negen van de tien diamantairs zijn vandaag handelaars. Hun belangen verschillen fundamenteel van die van de industrie, die op sterven na dood is. ‘Kleine diamantairs hebben behoefte aan backing, bijvoorbeeld in de vorm van informatie over potentiële importeurs’, zegt een diamantair die ooit nog in de raad van beheer van de HRD heeft gezeten. De lijsten van firma’s die de Hoge Raad verspreidt, zijn hopeloos gedateerd. Recentere versies geven ze niet gemakkelijk weg. Die zijn voor de raad van bestuur voorbehouden. Nochtans zouden die jongere diamantairs, en die zijn er steeds minder, een stuk op weg kunnen helpen.
Het zit goed fout in de structuur van de HRD. Vier van de dertien leden van de raad van bestuur zijn beurzen, een vijfde is de overkoepelende federatie van de vier andere. Nochtans zijn de beurzen, in de bewoordingen van Eddy Elzas, niets meer dan ‘immobiliënkantoren’. ‘Ze verkopen niets, het zijn hun leden die verhandelen. Bovendien sturen ze fabrikanten naar de raad van bestuur. Alsof de industrie nog niet genoeg vertegenwoordigd is.’
Is de Hoge Raad dan een overbodige instelling? Als belangengroepering is een raad of centraal orgaan noodzakelijk, vinden de diamantairs. De Hoge Raad voor Diamant is trouwens opgericht om de verschillende beroepsverenigingen en organisaties binnen de sector met één stem te laten spreken. Iedereen schreeuwde vroeger om het hardst en de overheid wist niet naar wie ze moest luisteren. Daarom heeft toenmalig gouverneur van Antwerpen Dries Kinsbergen samen met een aantal anderen in 1973 de Hoge Raad opgericht als overkoepelend orgaan. Hij had als taak de belangen te verdedigen van de Antwerpse diamantairs. Een opdracht die de Raad jaar na jaar verzaakt.
Zo is de Hoge Raad officieel de ambassadeur van het diamantvak die de naam Antwerpen zou moeten uitdragen. ‘Maar de Raad weigert pertinent om dat te doen’, zegt Eddy Elzas. ‘Al meer dan twintig jaar dring ik erop aan, per aangetekend schrijven, dat Antwerpen statutair in de benaming van de HRD zou worden opgenomen. De HRD-certificaten liggen te prijken in etalages van Bangkok, Tokio, Seoul. Maar welke Aziaat kan ontcijferen waar HRD voor staat? Nochtans zijn oosterlingen meer dan wie ook tuk op de Europese cultuur, en zou het maar logisch zijn dat ook ‘Antwerpen’ of ‘België’ even prominent op de certificaten vermeld zou staan. Maar dat wil de Hoge Raad niet. We zijn het wereldcentrum van de diamant, zoals Londen de fixing-markt is voor de goudprijs, en Rotterdam die voor petroleum. We hebben assets in overvloed. En toch is de HRD niet te beroerd om daar niets mee te doen. Chinezen denken al dat Antwerpen een wijk is in Amsterdam. Antwerp? Oh yes, bicycles and wooden shoes. De HRD laat Antwerpen maar achteruitboeren, want de leden van de Raad hebben andere belangen.’
GESLOTEN OP ZON- EN FEESTDAGEN
Antwerpen kan bogen op een lange traditie, zijn ligging is centraal, zijn infrastructuur vrijwel uniek. Hotels, koerierdiensten, transporteurs dansen naar de pijpen van de diamantairs. ‘Als de haven stilligt en de diamanthandel verhuist, kunnen we onze business opdoeken’, zegt een taxichauffeur.
Maar het is duidelijk dat niet iedereen even sterk doordrongen is van het potentieel van deze markt. Tijdens het weekend is Diamond Office, dat alle in- en uitvoer van diamanten inspecteert voor de statistieken, doodleuk gesloten. ‘Handelaars die op vrijdagnamiddag nog een Franse klant over de vloer krijgen, moeten hem uitleggen dat hij zijn goederen pas op dinsdag geleverd krijgt’, zegt Eddy Elzas. ‘Ook al komt de sultan van Brunei ze op zaterdag persoonlijk kiezen of afhalen.’ Regels zijn er nu eenmaal om te worden nageleefd. Elke diamant moet worden gecontroleerd, en dat tijdens de kantooruren, vindt de HRD. ‘Antwerpen is een wereldhandelscentrum, maar op zaterdag en zondag is het wereldcentrum dicht’, zegt Eddy Elzas smalend. Middelen heeft de Hoge Raad nochtans genoeg. Andere diamantsteden, als Londen, New York, Amsterdam, en het opkomende Dubai en Genève, kennen dat regime niet en kunnen hun steentjes de klok rond blijven verhandelen. Concurrentie voor Antwerpen gegarandeerd.
DEFILì IN BLAUW
De Hoge Raad speelt andere diamantcentra in de kaart. Zo is het gebruikelijk dat alle diamanten, ook als ze van of naar andere Europese landen worden in- of uitgevoerd, in België sowieso worden gecontroleerd. Het gaat hem dan vooral om geslepen diamanten. Een praktijk die in andere EU-landen niet bestaat. Diamanten kunnen bijvoorbeeld vanuit China naar Frankrijk reizen, en vandaaruit zonder verdere controle naar alle andere landen van de EU. Naar België kan dat niet, tenzij ze opnieuw worden gecontroleerd.
Het strenge Belgische controlebeleid is strikt genomen echter in strijd met de Europese wetgeving. De diamantairs die denken aan hun marktpositie, zien de situatie met lede ogen aan. De controles kosten hen veel tijd en geld. Voor de Hoge Raad echter is het een belangrijke bron van inkomsten, zo’n slordige 240 miljoen frank (5,9 miljoen euro) per jaar. ‘De reglementering is volop in bespreking’, meldt de Hoge Raad en hij wil er verder niet veel aandacht aan besteden. Maar een actief bestuurder van de raad van bestuur die de zaak voor het ministerie wilde gaan aankaarten, werd vriendelijk teruggefloten. De Hoge Raad regelt zijn zaken liever zelf.
Ook zijn herstructurering wil de Hoge Raad het liefst binnen besloten kringen houden. Hoe dat zal gebeuren, is dan ook strikt geheim. Wíé het hele evenement orchestreert, werd daarentegen al met de nodige bombarie aangekondigd. Eregouverneur Dries Kinsbergen kreeg een mandaat om de klus te klaren. De raad van bestuur stemde daar unaniem mee in. Maar het aantal vraagtekens bij zijn naam, en nog meer bij zijn partij, overtreft het stemmenaantal van de raad. Kleur bekennen zal de Hoge Raad niet. Maar de vroegere directeur Marc Van den Abeele, de huidige, Peter Meeus, formateur Kinsbergen en de schepen voor Diamant van de stad Antwerpen baron Leo Delwaide, kleuren één voor één blauw.
Wat is trouwens de rol van een diamantschepen, naast de Hoge Raad die al voltijds de taak heeft de belangen van de Antwerpse diamant te behartigen? En waarom is een mandaat van Kinsbergen dan nog vereist? Gemeenteraadslid Philip Heylen (CD&V) plande daarover een interpellatie tijdens de gemeenteraad. Maar klaarblijkelijk praat men niet zo graag over de HRD. Delwaide, wiens beleidsverklaring zich beperkt tot ‘een goede samenwerking met de Hoge Raad’, probeerde hem eerst tot andere gedachten te brengen. Maar kwam uiteindelijk op zijn beslissing terug.
Nochtans zijn er invalshoeken genoeg voor een grondige bespreking van de Hoge Raad. De HRD is een vereniging zonder winstoogmerk, maar zijn liquide middelen zijn fenomenaal: ze bedragen liefst meer dan één miljard frank (25 miljoen euro). Waarvan dit jaar 40 miljoen (bijna 1 miljoen euro) wegvloeide naar een belastingboete, ettelijke miljoenen naar de aankoop van een gebouw, dat er eigenlijk al was. En waar kan je de miljoenen nog aan ophangen? Ideeën hebben sommige leden meer dan genoeg. Maar zijn dat wel de juiste ideeën?
Tot vervelens toe hamerden bepaalde leden op het belang van Antwerpen als een wereldstad voor de diamant. Pas dit jaar maakt de Raad daar ook een budget voor vrij. 450 miljoen (11 miljoen euro) voor een marketingcampagne gespreid over drie jaar. Enkele bestuurders zijn woedend dat over die aanzienlijke investering niet werd gestemd, in tegenstelling tot wat de HRD had beweerd. Intussen blijft de Hoge Raad zijn naam in duizenden exemplaren en in centimetergrote letters op alle documenten en formulieren drukken die wereldwijd worden verspreid. Was het niet de naam ‘Antwerpen’ die de Hoge Raad moest uitdragen?
Ook het certificaat van de HRD wordt aan Jan en alleman aangeprezen, maar niet door iedereen geapprecieerd. Sotheby’s en Christie’s bijvoorbeeld opteren voor het Amerikaanse graduation report van het GIA, het Gemmological Institute of America. En zo zijn er wel meer. Ooit zette het GIA de stap naar de Belgische Scheldestad met de vraag zich hier te mogen vestigen. Een unieke troef voor Antwerpen om zich ook op dat vlak als een wereldspeler te profileren. Maar dat feest ging niet door. De toenmalige directeur van de HRD, Marc Van den Abeele, stak daar een stokje voor. Hij gaf de opdracht aan een advocaat een brief te schrijven naar het instituut. Intussen hadden ook de New Yorkse diamantairs van de zaak lucht gekregen. En was de zin van het GIA plots voorbij. De HRD was gerustgesteld en had weer alle ruimte om zijn vleugels uit te spreiden, en zijn certificaat verder aan te bevelen.
De middelen daartoe stromen trouwens vlot binnen. Als departement van de HRD tappen het laboratorium en het Gemmologisch Instituut rechtstreeks uit de kraan van de HRD. Maar als de Hoge Raad, die een vzw is, zoveel middelen pompt in zijn eigen lab, waarom doet de HRD dan niet hetzelfde bij andere Antwerpse laboratoria-‘concurrenten’?
De Hoge Raad is aan bezinning en een grondige herstructurering toe. Maar eerst moet de Raad uit talloze valkuilen worden bevrijd. De valkuil van zijn eigen structuur bijvoorbeeld. De 13 leden van de raad van bestuur hebben 26 stemmen. Een gekwalificeerde meerderheid vereist 18 stemmen. Zijn er verenigingen die bereid zijn om zichzelf voor de toekomst weg te stemmen?
Binnenskamers wordt van alles en nog wat bedisseld. De oudere generatie rekent het de jongeren aan dat hun ambitieuze plannen hen uit hun jarenlange rust komen wakkerschudden. De jongeren van hun kant vrezen dat ze weer vleugellam zullen worden gemaakt. Toch hopen ze die eeuwige dynastie van de Raad met wortel en tak te kunnen uitroeien. Het dagelijks bestuur werkt hard, maar weet niet wat de toekomst brengt. De directeur-generaal staat erbij en kijkt ernaar. Hij bemerkt dat het nog te vroeg is om er al iets over te zeggen.
Ingrid Van Daele
De zichtzendingen van De Beers worden in ons land niet of nauwelijks gecontroleerd.
