Ikatdoeken in Rotterdam.

In het begin van deze eeuw trok de Nederlandse predikant D.K. Wielenga naar Sumba, een eilandje ten zuidoosten van Java en Bali. Hij leerde de taal en mede door zijn kennis van de geneeskunde wist hij het vertrouwen van de bevolking te winnen. Op die manier kon hij een aantal traditionele ikatdoeken verwerven. Die collectie kwam later in het Museum voor Volkenkunde in Rotterdam terecht.

Daar vormt ze nu de kern van een knappe tentoonstelling over het eiland, de bewoners, de weefsels, de gebruiken en legenden. Want al deze elementen hebben met elkaar te maken. De bevolking van Sumba is grotendeels protestants geworden, maar als het erop aankomt, wordt nog graag teruggegrepen naar de gebruiken en de verering van de voorouders. En in die cultus spelen de ikats een vooraanstaande rol. “Ikat” betekent “afbinden” en verwijst naar een legende over het ontstaan van het eiland.

De heilige python zou het eiland “geweven” hebben en aan de oost- en westkust afgebonden. Enkel aan die twee kusten mogen ikatdoeken worden geweven. In het centrum van het eiland wordt textiel versierd met borduurwerk en kralen. Bij de ikattechniek worden de scheringdraden op bepaalde plaatsen afgebonden met vezels. De draden worden dan geverfd, maar alleen de niet omwikkelde stukken nemen de verf op.

Door meerdere malen af te binden en te verven worden verschillende kleuren en patronen bekomen. Die patronen liggen traditioneel vast. Het zijn figuren van mensen en dieren, sieraden en bomen. Op Sumba gaat een traditioneel huwelijk altijd gepaard met de uitwisseling van geschenken. Samen met varkens en sieraden in ivoor of kralen behoren de ikats tot de “vrouwelijke” geschenken. De familie van de man schenkt paarden, karbouwen, metalen sieraden of moderne fietsen.

Ook bij de dood van een belangrijk persoon spelen ikats een rol. Het lichaam wordt in de mooiste doeken gewikkeld, want die zijn nodig om in het zielenland binnen te gaan. De voorouders herkennen de nieuwkomer dan aan de typische motieven van de familie. Vanaf 1920 werden ikats ook (mechanisch) geweven voor de uitvoer. Menig bed, in Nederland vooral, werd ooit met een ikat bedekt. Sedert 1960 zijn de toeristen gretige afnemers van het mooie textiel.

“Geweven wereld. Ikats van Sumba”, in het Museum voor Volkenkunde in Rotterdam. Verlengd tot 31/12.

Paul Dossche