Vijf Europese rechters slaakten in het Europees parlement een alarmkreet : de organisatie van de Europese justitie is voorbijgestreefd en totaal inefficiënt.
Het is toch verbijsterend dat we, zo gauw we op een serieus dossier stoten, niet ernstig kunnen werken. Binnen Europa bestaat geen gerechtelijke samenwerking. Als we de identiteit van een rekeninghouder in Zwitserland of Luxemburg willen kennen, moeten we daar doorgaans één tot twee jaar op wachten.?
Renaud Van Ruymbeke, één van die moedige Franse petits juges over wie de jongste jaren zoveel te doen was, formuleerde zijn frustratie bijna zonder stemverheffing. Onderzoeksrechters houden nu eenmaal van nuchtere vaststellingen. Vanuit Rennes bracht Van Ruymbeke, ondanks de tegenwerking van zijnhiërarchische oversten, diverse politieke reputaties in opspraak. Eind vorig jaar ondertekende hij l’appel de Genève, een oproep om een einde te maken aan het gerechtelijk protectionisme en te komen tot een Europese juridische ruimte. De ondertekenaars werden zopas voor een urenlang debat in het Europees parlement uitgenodigd. Dat gebeurde op initiatief van de Commissies Publieke Vrijheden en Begrotingscontrole. Jaarlijks wordt de Unie voor miljarden opgelicht door de georganiseerde misdaad, die handig profiteert van het vrij verkeer van goederen en diensten. Omdat de bevoegde ministers dikwijls andere prioriteiten hebben, wil het Europees parlement nu zelf een forcing voeren.
Zeven magistraten uit vijf Europese landen met onder hen de Brusselse procureur Benoit Dejemeppe , plaatsten vorig jaar hun handtekening onder de oproep van Genève. De plaats was niet toevallig gekozen. Sinds 1990 is Bernard Bertossa daar als procureur-generaal aan het werk in het kanton Genève verloopt die benoeming via een algemene verkiezing en werden voor het eerst de identiteit van enkele dubieuze rekeninghouders aan buitenlandse magistraten doorgespeeld. In Zwitserland veroorzaakte dat een schok, die tot ver buiten Europa voor deining zorgde. In 1990 werd in Zwitserland trouwens een wet gestemd waardoor de banken niet langer anonieme fondsen mochten ontvangen. Witwassen is dus nu strafbaar in Zwitserland. Bertossa en met hem enkele andere rechters hebben de mogelijkheden maximaal gebruikt om de vragen van buitenlandse collega’s in te willigen. Vooral de Italiaanse rechters van mani pulite deden daar hun voordeel mee. Zonder het doorzettingsvermogen van mensen als Bertossa hadden Antonio Di Pietro en Gherardo Colombo slechts een fractie van de smeergeldaffaires kunnen ontrafelen.
KRITIEK OP FISCALE PARADIJZEN
Sinds Di Pietro de magistratuur verliet en zich aan een kort avontuur in de politiek waagde, is Colombo de spilfiguur van de Milanese cel. In de jaren tachtig verdiende hij zijn sporen met het onderzoek naar de geheime vrijmetselaarsloge Propaganda Due en de smeergeldaffaires rond de grote Italiaanse staatsholding IRI. Beide zaken werden hem overigens ontnomen en bleven grotendeels onopgelost. Op de Brusselse hearing onderscheidde hij zich met een accurate, weinig breedvoerige uiteenzetting. Colombo geeft zelden interviews weg, is nogal kort van stof en waagt zich bijna nooit aan visionaire beschouwingen. ?Sinds we in 1992 met het onderzoek tegen de corrupte ambtenaar Mario Chiesa begonnen, werden vier eerste-ministers, meer dan honderd parlementsleden, nog meer burgemeesters en een bijzonder groot aantal zakenlui aangeklaagd.?
Over de juridische samenwerking in Europa liet Colombo zich even somber uit als Van Ruymbeke. ?Tussen februari 1992 en november 1995 hebben we 380 verzoeken om bilaterale rechtshulp gevraagd. Slechts 64 keer nauwelijks zestien procent kregen we een positieve reactie en maar vier landen hebben al onze verzoeken ingewilligd. Onder die vier bevond zich welgeteld één Europese lidstaat. Daarnaast zijn er landen waar we onze vraag tot tien keer toe hebben herhaald, zonder dat we een positief antwoord kregen. In die omstandigheden is het vrijwel onmogelijk om de georganiseerde corruptie en fraude te bestrijden. Sommige vragen om internationale rechtshulp zijn nog altijd niet beantwoord, terwijl bepaalde misdrijven in Italië na 24 maanden verjaren.?
Colombo’s collega Edmondo Bruti Liberati, lid van de Hoge Raad van de Magistratuur en mede-ondertekenaar van de oproep van Genève, wees op het gevaar van de bestaande Europese rechtsordening. ?Voor de internationale criminaliteit biedt het vasthouden aan de negentiende-eeuwse natiestaat alleen maar voordelen. Zij weet zich immers gediend met zoveel mogelijk grenzen, want dat bemoeilijkt elk onderzoek. Soms heb ik de indruk dat het gemakkelijker is om de zwaartekracht te veranderen dan om een efficiënte Europese juridische samenwerking op poten te zetten.?
Opmerkelijk genoeg haalden bijna alle magistraten bijzonder scherp uit naar de fiscale paradijzen. In feite zijn het sanctuaria van de internationale maffia, de fraudeurs, corrupte politici en drugsbarons. Als de magistraten het voor het zeggen kregen, werden ze onmiddellijk opgedoekt. De kans dat de Europese regeringsleiders daar werk van maken, bestaat nagenoeg niet. Het Europees parlement, zo bleek uit de reacties van diverse verkozenen tijdens de hearing, beschouwt dit als een onhaalbare doelstelling. Ondanks het pessimisme van de magistraten gelooft het parlement dat het meer kans heeft met de juridische harmonisatie. De onderhandelingen over het nieuwe Unie-verdrag zouden de weg moeten openen voor een Europese rechtsruimte. De socialistische verslaggever Rinaldo Bentempi bezwoer het gehoor dat het nu of nooit is. ?Uit een recente enquête blijkt 87 procent van de Europese burgers de strijd tegen de misdadigheid de eerste prioriteit van de Unie te vinden. Dat verplicht ons tot handelen. Het is toch ongehoord dat België meer dan zestien maanden moest wachten om van Frankrijk informatie over het Dassault-dossier te krijgen.?
België werd overigens meermaals in het debat vernoemd, net als Spanje en vooral Frankrijk, trouwens. De tijd dat de corruptie en georganiseerde misdaad als typisch Italiaans golden, behoort tot het verleden. Wat de onafhankelijkheid van de magistratuur betreft, telt Italië echter wél als een voorbeeld. Het Italiaans gerechtelijk model kreeg in Brussel vele positieve quoteringen, terwijl het Franse met toenemende kritiek werd bedacht.
DIT IS EEN ECHTE BURGEROORLOG
Amper vier maanden na de publicatie ervan, onderschreven al vierhonderd Franse magistraten de oproep van Genève. Een opmerkelijk hoog cijfer en een aanduiding temeer, dat het rammelt binnen de Franse justitie. Net zoals in België is het vertrouwen van de burger in het rechtssysteem er grondig aangetast. In het land van Charles-Louis de Montesquieu, de bedenker van de scheiding der machten, meent 82 procent van de bevolking dat de politiek justitie bevoogt en bijna even veel mensen zijn ervan overtuigd dat het gerecht politici en hoge ambtenaren spaart. Dat is niet eens een foutieve indruk, veel concrete feiten staven deze mening. In tegenstelling tot Italië heeft de Franse minister van Justitie wel een solide greep op het parket en de magistratuur. President Jacques Chirac voelt de malaise aan en kondigde vorige maand een hervorming van het gerecht aan. Die moet het vermoeden van onschuld veilig stellen en de onafhankelijkheid van het parket vergroten.
Over de strijd tegen de georganiseerde misdaad kwam Chirac evenwel niet verder dan enkele ronkende en vage intentieverklaringen. De daden van de Franse regering zijn immers dikwijls minder fraai. Op 4 augustus 1995 schreef minister van Justitie Jacques Toubon een brief naar zijn Zwitserse collega met de vraag om de internationale verdragen inzake gerechtelijke bijstand te respecteren. Volgens Toubon moesten de informaties die Franse magistraten in Zwitserland verkregen, langs de klassieke diplomatieke kanalen bezorgd worden. Die wegen zijn traag en kunnen altijd door de politiek gecontroleerd worden. Van Ruymbeke reageerde daar destijds zeer bitter op. ?Is het niet paradoxaal dat een Frans minister de Zwitsers afremt, terwijl uitgerekend Zwitserland van het bankgeheim haast een religie maakte.?
De Geneefse procureur Bertossa deelt die opvatting. In een lang interview met Denis Robert dat vorig jaar in ?La justice ou le chaos? werd gepubliceerd, was hij niet mals voor de Franse demarche. ?De interventie van Toubon toont aan dat Frankrijk er in feite op aanstuurt dat de rechtshulp zo slecht mogelijk functioneert.?
Frankrijk is overigens niet het enige land dat zich aan hypocriet gedrag schuldig maakt. Hoewel iedereen het erover eens is dat de internationale misdaad systematisch van het Zwitsers banksysteem gebruik maakt, dwongen alleen de Verenigde Staten een soepele informatie-uitwisseling af. ?Het is toch wel amusant,? sneerde Bertossa, ?dat Zwitserland met de VS een verdrag afsloot dat een veel vlottere samenwerking mogelijk maakt dan met de Europese landen.? Meer nog. Tot dusver heeft Zwitserland slechts met twee Europese landen Duitsland en Oostenrijk een akkoord afgesloten om de gegevens rechtstreeks aan de magistraten en niet via het diplomatiek ommetje door te spelen.
Ook in het Europees parlement viel het op dat de magistraten veel zwaarder aan de georganiseerde misdaad tillen dan de politici, die het slechts zien als één van de vele dossiers waarover ze zich buigen. Ze schrokken dan ook nogal op van de alarmkreten van de rechters, die menen dat de maffiose praktijken uiteindelijk de hele economie zullen aantasten. Uit een recent rapport van Concommercio, de grootste Italiaanse winkelorganisatie, bleek dat de maffia met een vermogen van 9.600 miljard frank de grootste bedrijfstak van het land is en dat drie op tien winkelbedrijven banden met de maffia onderhouden. Bertossa : ?Dit is geen gewone oorlog, het gaat nu om een heuse burgeroorlog en een die we niet met een beroepsleger kunnen winnen. We hebben slechts een kans als alle eerbare burgers meehelpen.?
Paul Goossens
Het Europees parlement : georganiseerde misdaad is maar één van de vele dossiers.
Hugo Coveliers : behoefte aan concrete dossiers.
