De aanvallen op buitenlanders in Zuid-Afrika kwamen niet helemaal onverwacht.
Het begon midden mei in een armenwijk, vlak bij het centrum van Johannesburg. Inwoners van het overbevolkte Alexandra vielen buitenlanders aan, omdat die hun banen en hun huizen zouden inpikken. De slachtoffers waren eerst vluchtelingen uit Zimbabwe, maar daarna ook snel mensen uit Mozambique, Congo en Somalië. Het net iets rijkere Zuid-Afrika trekt mensen uit het hele continent aan. Terwijl de rellen greep kregen op andere grote steden, zoals Kaapstad en Durban, werden overigens ook etnische minderheden uit Zuid-Afrika zelf op de korrel genomen.
Het is altijd pijnlijk als arme mensen andere arme mensen te lijf gaan voor de korst brood die van de tafel is gevallen. Maar de xenofobe reactie van de Zuid-Afrikanen kwam dit keer niet helemaal onverwacht. Het land kreunt al een tijd onder het gewicht van honderdduizenden, en misschien wel een paar miljoen Zimbabwanen, die de ellende in hun eigen land zijn ontvlucht. De dramatische economische politiek van de 84-jarige president Robert Mugabe heeft zijn land in korte tijd naar de afgrond gevoerd. De chaos in Zimbabwe ontwricht de hele regio. Toch liet ook Zuid-Afrika de zaken in zijn buurland op hun beloop.
Naar schatting wonen er in Zuid-Afrika momenteel 3 à 5 miljoen mensen uit andere Afrikaanse landen, op een totale bevolking van een kleine 50 miljoen. De werkloosheid in het land bedraagt 30 procent. Het is ook geen toeval dat de rellen precies in Johannesburg begonnen, in het hart van de Zuid-Afrikaanse economie. Vooral de mijnindustrie maakt graag gebruik van de diensten van de buitenlanders. Ze zijn wellicht nog goedkoper dan het eigen volk – dat ook werkloos is.
De rellen doen het aanzien van Zuid-Afrika en van het regerende African National Congress (ANC) geen goed. Het land organiseert in 2010 de eindronde van de wereldbeker voetbal. Het wil zich bij die gelegenheid van zijn beste kant laten zien. Maar zelfs voetbalfans reizen niet graag naar een land dat alleen met onlusten en hoge misdaadcijfers in het nieuws komt. Daarom verbaast het dat president Thabo Mbeki volstond met een communiqué, een week nadat de eerste slachtoffers vielen. In de opstandige townships liet hij zich niet zien. De nieuwe ANC-leider Jacob Zuma zat op het moment van de feiten in Parijs aan tafel met Nicolas Sarkozy.
Veel Vlamingen denken er anders over, maar Zuid-Afrika is geen paradijs. De economie groeide de voorbije jaren wel met de nodige procent- jes, maar daar merkt de massa weinig van. De townships zien er nog altijd net zo uit als in de tijd van de apartheid. Het aantal mensen dat met een dollar per dag moet overleven, is de voorbije tien jaar meer dan verdubbeld. Sanitair en gezondheidszorg, onderwijs en huisvesting, misdaad en corruptie blijven voor gigantische problemen zorgen.
Zoals dat ook met aids het geval is, nam de regering de problemen rond migratie weinig ernstig. Die zijn nu ook als gevolg van de stijgende voedsel- en energieprijzen ontploft. Kringen rond het ANC fluisteren dat de oude vijand, de Zoeloepartij Inkatha, de onlusten zou hebben uitgelokt. Er is weinig dat daarop wijst. Het zou de zaak ook alleen maar erger maken. Het zou namelijk betekenen dat Zuid-Afrika de voorbije vijftien jaar echt geen stap vooruit heeft gezet.
door Hubert van Humbeeck
