Hoe stuitend het geweld in Egypte ook is, nieuw is het niet. De strijd tussen de Moslimbroeders en het Egyptische leger is al aan de gang sinds de jaren veertig.
Een ideale schoonzoon, zo zouden veel moslimmoeders generaal en minister van Defensie Abdel Fatah al-Sisi tot voor kort hebben omschreven. Knap, en – in Egypte heel belangrijk – een goede spreker met een welluidende stem, afkomstig uit een gedegen Caïreens middenstandsgezin met een broer die rechter is en gestudeerde zussen. Wat een verschil met die morsige Mohamed Morsi, de Moslimbroeder-president die ooit krabbend aan zijn scrotum de Australische premier ontving. Heel Egypte sprak daar schande van.
Het was de knappe Sisi die met zijn pantsereenheden op 3 juli president Morsi afzette en onder huisarrest plaatste, en die opdracht gaf tot de keiharde onderdrukking van de recente protesten. De staatsgreep vond plaats op verzoek van de rechterlijke macht, die Morsi ongrondwettelijk optreden verweet. De voorzitter van het Egyptische Grondwettelijk Hof, Adli Mansur, liet zichzelf vervolgens inzweren als interim-president.
Maar het is niet Mansur maar Sisi die nu naar voren lijkt te komen als de sterke man. Zijn posters sieren de Caïreense binnenstad, gaan in kiosken door het hele land over de toonbank en je kunt in Egypte geen sociaal medium aanklikken of ’s mans portret staart je aan. Je zou bijna zeggen dat er een nieuwe Gamal Abdel Nasser in de maak is, de charismatische leider uit de jaren zestig en zeventig. Toen het idool van miljoenen Arabieren.
Morsi’s man
Wat voor iemand is Egyptes nieuwe sterke man? De generaal is vrij zwijgzaam over zichzelf en heeft zijn vrienden en verwanten gevraagd die zwijgzaamheid te respecteren. Uiteraard is er toch een en ander over hem bekend. Hij komt uit de wijk Gamaliyya, het middeleeuwse stadscentrum van Caïro. Zijn vader had daar een schrijnwerkerswinkeltje waarin onder andere met parelmoer en ebbenhout ingelegde doosjes werden gemaakt die in bijna geen enkele toeristenrugzak ontbreken. Daardoor weet Abdel Fatah al-Sisi van nabij wat orde en rust betekenen voor een van Egyptes voornaamste economische sectoren: het toerisme. En aangezien hij geboren is in een zwaar islamistische wijk, moet hij ook uit eerste hand weten hoe gelovige moslims tegen westers toerisme aankijken. Voor hen is toerisme geen melkkoe maar staat het voor bier en blote wijven, kortom alles wat God verboden heeft.
Het ironische is dat Sisi door Morsi is binnengehaald in de regering als minister van Defensie. Hij gold daarom enige tijd als Morsi’s man. Maar toen Morsi op bevel van de Moslimbroederschap zittende sleutelfiguren uit het bestuursapparaat begon te vervangen door zijn eigen aanhang, begon het bij de legerleiding klachten te regenen. Het betekende min of meer dat Morsi en de Moslimbroederschap bezig waren het netwerk van (oud-)militairen dat Egypte sinds een halve eeuw regeert, te ontrafelen en daarmee de politieke macht van het leger te ondergraven.
Daarnaast pakte de Moslimbroederschap de rechterlijke macht aan. In het verleden hebben rechters Moslimbroeders achter de tralies gezet, en die zijn dat niet vergeten. Ze wilden rechters – die voor het leven zijn benoemd – kunnen ontslaan en vervangen door eigen sympathisanten. Daarnaast is er een conflict met de rechters over de toepassing van het islamitische recht in Egypte.
Binnen het leger en de rechterlijke macht werd die tangbeweging beschouwd als een verkapte poging van de Moslimbroeders om alle macht in de staat naar zich toe te trekken. Bovendien vaardigde Morsi het fel bekritiseerde decreet uit dat rechters verbood om beslissingen van het staatshoofd aan wetten te toetsen: daarmee kende hij zich bijna dictatoriale macht toe. Voor de rechters was dat de aanleiding om het leger te verzoeken Morsi af te zetten. Er is dus geen militaire staatsgreep gepleegd, maar er was sprake van een coproductie van de rechterlijke en de gewapende macht om het democratisch gekozen staatshoofd af te zetten.
En dan is er ook nog de sociale onrust in de belangrijke industriecentra, waaraan Morsi ondanks een ultimatum van het leger geen einde wist te maken. Daar bevinden zich de belangrijke productiebedrijven die onder controle staan van het leger, en waaraan het leger zijn belangrijke economische macht in het land ontleent. Er waren demonstraties omdat het leven onder de Moslimbroeders almaar duurder werd en de al dramatische werkloosheidscijfers nog verder opliepen – kortom: omdat het land langs de afgrond scheerde.
Uiteraard is de staatsgreep binnen de Moslimbroederschap slecht ontvangen. Die Broederschap heeft ondanks de klunzigheid waarmee ze het land heeft geregeerd nog altijd een grote aanhang. En die is niet bereid de macht op te geven waaraan ze eindelijk kon ruiken nadat ze tientallen jaren in het cachot zat. Daarnaast bezitten ze een ultiem argument: hun president Morsi is met een ruime meerderheid verkozen tijdens een verkiezing die algemeen als eerlijk werd bestempeld. Ook kunnen ze wijzen op het referendum voor een nieuwe grondwet, die ook breed als eerlijk werd ervaren.
Pendelbeweging
Vandaar dat de demonstraties van Morsi-aanhangers tegen de staatsgreep meer zijn dan een oproep om hem te rehabiliteren als president. Het is ook een uiting van frustratie over verbroken democratische beloften. En bij de onderdrukking van de recente demonstraties is het om meer te doen dan alleen hard optreden tegen de aanhangers van Morsi’s ancien regime. Het is ook een poging van Sisi en de andere generaals om de Moslimbroederschap voor eens en voor altijd het zwijgen op te leggen.
En dát is een oude traditie in Egypte, te beginnen met de monarchie in de jaren veertig, toen de liederlijke koning Faruk de Moslimbroederschap verbood en zijn geheime dienst opdracht gaf om haar oprichter Hassan Al-Banna te vermoorden. Na Nassers militaire putsch van 1952 eiste de Moslimbroederschap een belangrijke rol op in het nieuwe militaire bewind. Nasser weigerde dat. De moordaanslag op hem in Alexandrië niet lang daarna werd aan de Broederschap toegeschreven, en tienduizenden leden verdwenen in Nassers gruwelijke concentratiekampen in de woestijn.
Onder Nassers opvolger Anwar Sadat kregen de Moslimbroeders veel meer speelruimte, ze werden door Sadat gebruikt als tegenwicht tegen links. Ze mochten een eigen maandblad beginnen en openden gaarkeukens in sloppenwijken. In de jaren tachtig werden ze salonfähig toen ze hand- en spandiensten begonnen te verlenen aan de Amerikaanse CIA bij het ronselen van Egyptische studenten voor de deelname aan de anti-Russische strijd in Afghanistan. Niet lang daarna begonnen de inmiddels deels militair getrainde Moslimbroeders zich in opper-Egypte gewelddadig te manifesteren, onder andere met aanslagen op groepen toeristen. Dat leidde opnieuw tot een heftige vervolging in Sadats laatste jaren.
De periode onder president Hosni Mubarak toont ongeveer hetzelfde beeld. Moslimbroeders werden uit Sadats gevangenissen gehaald en gedoogd. Maar na aanslagen op toeristische doelen in Caïro en op vooraanstaande Egyptenaren kwam er een nieuwe golf van vervolging. Die bereikte haar hoogtepunt in 1995, na de mislukte aanslag op Mubarak in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba.
Abdel Fatah al-Sisi blijkt zich nu vast te houden aan de aloude legertraditie om de Moslimbroederschap te weren uit de machtscentra. Dat gaat gepaard met veel geweld, zoals dat vanaf Nassers tijd een traditie is.
Hoe verontwaardigd het Westen ook reageert, het zal de Egyptenaren een biet wezen. Je kunt zelfs de hypothese verdedigen dat hoe feller de militair-rechterlijke coproductie vanuit Amerika en Europa wordt aangevallen, hoe sterker zij staat. Ook dreigementen om de geldkraan dicht te draaien maken geen indruk. De steenrijke emirs van Abu Dhabi, Dubai en Qatar, die hun eigen problemen met de Moslimbroederschap hebben, zijn bereid om genoeg dollars in Egypte te pompen om het land te laten overleven. En Saudi-Arabië heeft de staatsgreep toegejuicht omdat het ‘de rust en orde in Egypte zal herstellen’. Sisi kan wat dat betreft rustig gaan slapen. Er kleeft weliswaar heel veel bloed aan zijn handen, het zal zijn positie niet echt aantasten.
DOOR HARM BOTJE SR., FOTO’S VIRGINIE NGUYEN HOANG
Na de moordaanslag op president Nasser in 1954 verdwenen tienduizenden Moslimbroeders in concentratiekampen in de woestijn.
