Koen Meulenaere
Koen Meulenaere Van 1991 tot 2012 de satiricus van Knack

Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.

Mijnheer Coolsaet, het aanzien van België heeft in het buitenland alweer een deuk gekregen door het zwakke optreden van Philippe Busquin in het Europees Parlement.

Rik Coolsaet: Belgen hebben de neiging hun prestige in het buitenland zelf nog wat lager in te schatten dan het al is, en dat ook luid te verkondigen. Wat op de duur een selffulfilling prophecy wordt. Zo voelt het wat wrang aan, dat uitgerekend Belgische Europarlementariërs een grote rol hebben gespeeld in het onderuit halen van Busquin. Niet de meest charismatische persoonlijkheid en niet de beste communicator, maar dat geldt voor meerdere kandidaat-commissarissen. Een deel van de munitie die op Busquin is afgevuurd, is binnen de EVP aangeleverd door Johan Van Hecke. Ik vrees dat die zich heeft laten gebruiken voor een spel waarvan de inzet groter is dan hij heeft gedacht.

De diepere reden voor de bitsige ondervraging van Busquin ligt in het feit dat de Duitse christen-democraten geen commissaris hebben. In de Duitse traditie hadden zowel SPD als CDU een Europese commissaris, ongeacht wie er in Bonn aan de macht was. Gerhard Schröder heeft dat patroon doorbroken, en dus kunnen de Duitse christen-democraten niet akkoord gaan met de ploeg die Romano Prodi voorstelt. Omdat die in haar geheel moet goed- of afgekeurd worden, hebben ze hun pijlen dan maar gericht op een van de zwakkere en socialistische kandidaten. Het feit dat eerder de Spaanse EVP-PPE-kandidate Loyola de Palacio zwaar aan de tand was gevoeld, heeft die zienswijze enkel versterkt. Naast de Duitsers zijn er binnen de EVP ook andere nationaliteiten die in hun land uit de boot zijn gevallen, en die hun nationale regering via de Europese Commissie aanvallen. Voor dat alles heeft Busquin het gelag moeten betalen.

Het herstellen van het Belgische imago is één van de dringendste doelstellingen van het buitenlands beleid van Louis Michel. Daarbij is een minimum aan nationale solidariteit welkom.

Past het strenge verhoor van de kandidaten in de machtsstrijd tussen het Europees parlement en de Commissie?

Coolsaet: Het naar huis sturen van de Commissie-Santer, heeft aangetoond dat het Europees parlement zijn controle over de Commissie heeft versterkt. Op zich een goede zaak, maar het parlement mag zich niet van doelwit vergissen. Het democratische gehalte van de Europese constructie wordt veel meer aangetast door de machtsgreep van de grote lidstaten en hun regeringen. Want die proberen hun wil op te leggen, zowel aan de kleinere lidstaten als aan parlement en Commissie. Die laatste twee zouden dus, liever dan elkaar in de haren te zitten, samen moeten strijden tegen de te grote macht van Frankrijk, Duitsland, Spanje, Italië en Groot-Brittannië.

Zal de Europese Unie ooit een echte federale staat worden?

Coolsaet: De grote landen hebben al heel wat bevoegdheden afgestaan op economisch en financieel gebied, met de invoering van de euro als meest ingrijpende stap. Maar daarmee is een grens bereikt. De euro zou je een laatste technische fase van samenwerking kunnen noemen. Als je nu nòg verder gaat, moet je materies als defensie en buitenlands beleid communautariseren. En dan tast je de kern van de nationale soevereiniteit aan. Ik weet niet of de nieuwe leiders als Schröder en Chirac-Jospin – om niet te spreken van Blair – bereid zijn zich even ver te wagen als hun voorgangers Kohl en Mitterrand. De vraag voor de komende jaren is: springt men naar een federaal model op Amerikaanse leest, zoals dat leefde in de geest van de founding fathers van de Unie? Of blijft men bij een samenwerkingsverband van natiestaten? In dat laatste geval zal de EU in de internationale politiek van de volgende eeuw geen zwaarwegende factor meer zijn.

De grote Europese landen zitten ook samen in de G-7, en bij crisissen als in Joegoslavië handelen ze op eigen houtje.

Coolsaet: Kosovo is een mooi voorbeeld van hoe de besluitvorming binnen de VN en de EU opzij is geschoven voor besluitvorming in een contactgroep van grote landen. Het multilateralisme, waarbij kleine leden even belangrijk zijn als grote, zal in de EU alleen maar kunnen doorbreken als de kleinere landen het op de agenda houden. Als ze zich terugplooien op hun eigen binnenlands beleid, wat de jongste jaren een beetje de tendens was, is er geen tegenwicht tegen de groten.

Na de aardbeving in Turkije was er felle kritiek op de Turkse regering wegens de gebrekkige hulpverlening. De tegenstelling tussen regering en leger heeft ook weer een rol gespeeld. Kan dat tot politieke veranderingen leiden?

Coolsaet: De interne machtsverhoudingen zijn voorlopig onduidelijk, maar zullen worden beïnvloed door het buitenland. Want de aardbeving heeft Turkije niet alleen seismologisch naar Europa doen opschuiven. De harde houding waarmee twee jaar geleden de deur naar de Europese Unie werd gesloten, is plotseling fel afgezwakt. Zelfs aartsvijand Griekenland laat zijn verzet vallen. Daar komt bij dat de PKK de wapens wil neerleggen, zodat ook dit netelige probleem beheersbaar wordt. Als het doodvonnis van Abdullah Öcalan nog in gevangenisstraf wordt omgezet, zouden de muren tussen Turkije en het Westen snel kunnen verdwijnen. En dan zal ook de interne tegenstelling tussen regering en leger kleiner worden. Het leger is niet per definitie gekant tegen de huidige premier Ecevit. Het is, als behoeder van de seculiere staat van Ataturk, gekant tegen iedereen die een moslimstaat nastreeft of mogelijk maakt. Maar nauwere samenwerking met het Westen neemt de moslimpartijen de wind uit de zeilen.

Louise Arbour, openbaar aanklaagster bij het Joegoslavië- en Rwanda-tribunaal, geeft de fakkel door aan de Zwitserse Carla del Ponte. Hoe beoordeelt u haar werk?

Coolsaet: De werking van dit soort rechtbanken is de meest positieve ontwikkeling van de jongste jaren in het internationaal systeem. Het is nu wachten op de effectieve installatie van het permanent internationaal strafhof, dat vorig jaar in Rome is opgericht en dat het mogelijk moet maken iets te ondernemen tegen genocidaire dictators. In feite had het al in 1948 geïnstalleerd moeten worden, maar de Koude Oorlog heeft dat verhinderd. Intussen is het een goede zaak dat de Oostenrijkers de Bosnisch-Servische generaal Momir Talic hebben aangehouden. De schrik is de Bosnische Serviërs om het hart geslagen, want nog één niveau hoger en we zitten bij Mladic en Karadzic. Het is een signaal dat de internationale gemeenschap universeel geldende normen of waarden oplegt, en dat ze niet zal dulden dat die met voeten worden getreden.

Milosevic, die zich ook voor het Joegoslavië-tribunaal zou moeten verantwoorden, zit nog steeds in het zadel. En als er verkiezingen komen, wint hij ze misschien.

Coolsaet: Dat betwijfel ik. Milosevic heeft het compromis rond het einde van de Kosovo-oorlog als een overwinning voorgesteld, omdat Kosovo een deel van Servië blijft. Maar zo zien de Kosovaren het niet, zo ziet de internationale gemeenschap het niet, en zo ziet de Servische bevolking het ook steeds minder. Dezelfde oppositieleiders die drie jaar geleden al een massale protestbeweging op de been hebben gebracht, hebben aangekondigd dat ze vanaf 21 september opnieuw meerdere steden, waaronder Belgrado, zullen blokkeren. Tot Milosevic verdwijnt. Hij krijgt trouwens uit alle hoeken kritiek: van de orthodoxe kerk, de bedrijfswereld, de oppositie, en binnen zijn eigen meerderheid van de rechtse krachten rond Seselj. Dat is niet vol te houden.

Zou het verdwijnen van Milosevic de lont uit het kruitvat halen in Joegoslavië?

Coolsaet: Joegoslavië zal ook de komende maanden het nieuws blijven beheersen. Je hebt de halve verkiezingscampagne plus de straatprotesten tegen Milosevic. In Kosovo moet eind deze maand het UCK gedemilitariseerd zijn, maar het zou me verbazen mocht dat effectief zonder slag of stoot gebeuren. En dan is er de de facto onafhankelijkheidsverklaring van Montenegro. Die drie factoren samen vormen het zoveelste explosieve mengsel in de Joegoslavische regio.

Het Zwitserse en Amerikaanse gerecht brengen nieuwe schandalen uit Rusland aan het licht. Smeergeld voor de dochters Jeltsin, witwassen van misdaadgeld, achteroverdrukken van IMF-steun.

Coolsaet: Rusland is voor West-Europa van cruciaal belang. Onze stabiliteit en veiligheid zijn rechtstreeks afhankelijk van de Russische. Als die ontbreekt, dreigen we terecht te komen in een nieuwe Koude Oorlog en een nieuwe wapenwedloop. Dat al die schandalen in een stroomversnelling komen, kan geen toeval zijn. Ik vermoed dat er achter de schermen een machinatie bezig is, en dat de toestand in Rusland minder out of control is dan men vermoedt. Of dat positief is, is een andere kwestie. Het is duidelijk dat Rusland geëvolueerd is naar een kleptocratie en een oligarchie, waarbij de touwtjes in handen zijn van enkele grote ondernemers, die geprofiteerd hebben van de privatiseringen en van de deregulering na het ineenstorten van de Sovjetstaat. Ze nemen belangrijke posities in de media in, en ze hebben nauwe persoonlijke banden met politieke leiders. Zo ontstaan enkele clans die de macht in handen hebben, of in handen willen krijgen.

Maar daaronder zitten twee in de geschiedenis van Rusland steeds terugkerende grondstromen. Enerzijds mensen die hopen hun staat te moderniseren in samenwerking met het Westen. En aan de andere kant de Slavofielen, die vinden dat Rusland een eigen ziel heeft en een eigen natie vormt. Het Rusland van Tolstoj en Dostojevski. De westers gezinden wilden na het verdwijnen van het communisme een representatieve democratie maken, maar ze zijn inmiddels volkomen gedelegitimeerd, door hun eigen onhandigheid en amoraliteit. Het westers experiment is totaal mislukt, en daarvan profiteren de Slavofielen van vandaag.

De nieuwste premier Poetin is samen met één van de vorigen, Primakov, volop bezig om de positie van Jeltsin doelbewust te ondergraven. Ze verwijten hem de uitverkoop aan het Westen, de economische crisis, en het internationale prestigeverlies van Rusland. De klassieke Slavofiele verzuchtingen. In die zin is er meer coherentie in de politieke gebeurtenissen in Rusland, dan op het eerste gezicht lijkt. Er is meer gaande dan zomaar wat warrige beslissingen van “die dronkaard in het Kremlin”. Poetin en Primakov komen bovendien uit de veiligheidsdiensten, en zullen over al hun tegenstanders wel de nodige steekkaarten hebben. Dat verklaart mee waarom in de schandaalstroom van de jongste weken, plots mensen als Tsjoebais en Tsjernomyrdin in opspraak zijn gebracht.

Volgend jaar zijn er presidentsverkiezingen in Rusland. De Amerikanen hebben al sympathie voor Alexander Lebed laten blijken.

Coolsaet: Lebed is een puur product van de Russische nomenclatuur. Hij zal zich liëren met wie de macht krijgt. Ik vermoed dat dat nationalisten zullen zijn: ofwel de groep rond Poetin-Primakov, ofwel een meer extreme strekking. Maar er zijn niet alleen in Rusland presidentsverkiezingen, ook in de Verenigde Staten. En de interactie tussen die twee zal van groot belang zijn. Als in Washington de Republikeinen aan de macht komen, zou de buitenlandse politiek van de VS wel eens agressief en confrontationeel kunnen worden. Zowel tegenover Rusland als tegenover China. Dat is gevaarlijk. Europa doet er goed aan zelf voor samenwerking met Rusland te opteren, voor een constructief engagement, en dat door te trekken naar boven-Europese niveaus als de G-7 en het IMF. Een open politiek is te verkiezen boven een nieuwe confrontatie. En die loert om de hoek als in Rusland de extreem- nationalisten aan de macht komen, en in het Witte Huis de conservatieven.

RIK COOLSAET

Koen Meulenaere

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content