In het Europees Parlement is N-VA-politicus Mark Demesmaeker het belangrijkste aanspreekpunt als het gaat om biodiversiteit. Hij buigt zich ook over milieudossiers. Een gesprek over Waalse boommarters, weerspannige boeren en laksheid in het dossier van de sjoemelsoftware voor uitlaatgassen van auto’s.
Hij arriveert in een bescheiden wagen met een blitse woordvoerder en een Oekraïense stagiaire. Oekraïne, Catalonië, Noord-Ierland: het zijn regio’s waar hij zich als Europees Parlementslid voor de N-VA mee bezighoudt. Maar ex-journalist en tv-maker Mark Demesmaeker, bekend van zijn tuinprogramma Groene Vingers op VTM, profileert zich vooral op natuur- en milieudossiers. Hij was de auteur van het ‘strategisch rapport’ over biodiversiteit, is ‘schaduwrapporteur’ van het dossier over circulaire economie én ondervoorzitter van de commissie die de rol van Europa in het dieselgateschandaal onderzoekt.
De afspraak is gemaakt in het prachtige Hallerbos in zijn woonplaats Halle. Bij de gemeenteraadsverkiezingen won hij er met de N-VA, maar tot zijn ergernis werd hij door een coalitie van verliezers naar de oppositie verbannen. Het regent in het bos, zodat we verhuizen naar een café in volle Rode Duivelskoorts. Het hangt vol Belgische vlaggen die Demesmaeker angstvallig mijdt. Het woord België zal tijdens het gesprek niet één keer vallen.
Minister Joke Schauvliege (CD&V) verwijst naar WWF-kampen in haar jeugd om aan te tonen dat ze een hart voor de natuur heeft. Hebt u ook zo’n antecedent?
MARK DEMESMAEKER: Weinigen weten nog dat ik zeer jong in de politiek stapte, als lid van de Volksunie. Wij gebruikten hier in Halle-Vilvoorde, in de Vlaamse rand rond Brussel, de slogan ‘Groen en Vlaams’. Zorg voor de natuur heeft voor mij altijd deel uitgemaakt van het Vlaams-nationalisme. Het behoud van de groene ruimte was ook een buffer tegen de verstedelijking, tegen de uitbreiding van Brussel.
Wij hielden met de Volksunie het eerste congres over leefmilieu toen Agalev nog geen politieke partij was. Groen komt hier in Halle niet van de grond. Ik ben zes jaar schepen voor Leefmilieu geweest, en we hebben prachtige zaken gerealiseerd, zoals het Project Boommarter rond het Hallerbos, met de zeldzame boommarter als mascotte in de strijd tegen de versnippering van het leefmilieu.
Zitten er boommarters in het bos?
DEMESMAEKER: Er zijn er nog geen gespot, onze mascotte bestaat voorlopig uitsluitend in een pluchen versie. Maar we weten dat hij net over de taalgrens zit. Het is een van de Walen die we graag naar hier zouden halen. (lacht) Hij is vooral een symbool voor het belang van biodiversiteit. Ook in mijn tuinprogramma’s op tv heb ik daar altijd aandacht voor gehad.
Daarom werd u auteur van het biodiversiteitsrapport van het Europees Parlement (EP)?
DEMESMAEKER: Ik ben in het EP het belangrijkste aanspreekpunt geworden voor biodiversiteit. Het rapport was een initiatief van het parlement om de Europese Commissie (EC) een schot voor de boeg te geven. De aanleiding was de halftijdse evaluatie van de Europese biodiversiteitsstrategie, en wat wij de fitnesscheck noemen van de bestaande wetgeving: de natuurrichtlijnen. De vrees bestaat dat de EC de richtlijnen gaat openbreken.
Ze wil de natuurrichtlijnen terugschroeven?
DEMESMAEKER: De Vogel- en de Habitatrichtlijnen zijn mijlpalen in de natuurwetgeving. Als ze goed geïmplementeerd worden, leveren ze spectaculaire resultaten op. Het zijn eenvoudige regels, die veel verantwoordelijkheden laten aan de lidstaten en de lokale beleidsniveaus. Ze openbreken zou de natuurdoelstellingen die we tegen 2020 moeten halen hypothekeren, want we zouden in een nieuwe periode van rechtsonzekerheid belanden. Wat we wel moeten doen, is inzetten op een betere implementatie van wat wij richtsnoeren noemen: ons jargon voor een begeleiding van de lidstaten door de EC.
Vlaanderen lijkt geen goede leerling in het behalen van de Europese natuurdoelstellingen.
DEMESMAEKER: Er is veel onduidelijkheid. In de haven van Antwerpen koos men voor een proactieve aanpak door nieuwe natuur te maken als compensatie voor wat verloren gaat bij economische ontwikkeling. Maar de procedures zijn nog wat vaag, zodat het juridisch momenteel een dubbeltje op zijn kant is. Eigenlijk heeft de EC al laten doorschemeren dat het behalen van de doelstellingen het belangrijkste is, zeker op lange termijn, en als dat met natuurontwikkeling kan, des te beter.
Maar het Europees Hof van Justitie gaat op de rem staan.
DEMESMAEKER: Dit soort implementaties is nieuw, vandaar de noodzaak tot richtsnoeren die goed moeten afbakenen binnen welke kaders de lidstaten kunnen opereren.
Zonder de richtlijnen zou er in het havengebied en elders veel natuur verloren zijn gegaan.
DEMESMAEKER: Absoluut, de Europese natuurwetgeving is de beste ter wereld. Het zou zonde zijn als men dat zou openbreken, zeker omdat je dan het risico loopt dat je uitkomt bij een nieuwe wetgeving die slechts een schaduw is van wat ze was.
Kan dat nog, na het verschijnen van uw rapport?
DEMESMAEKER: Natuurlijk, hoewel onze boodschap ondubbelzinnig is: het EP zal nooit toelaten dat er aan de richtlijnen geraakt wordt. In principe ging er op het einde van deze maand in Nederland een conferentie over de problematiek door, maar die is door het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie (EU) afgelast, omdat de EC liet weten dat ze niet klaar was. Ik ga daar de Nederlandse commissaris Frans Timmermans stevig over aan de tand voelen. Dit is onbehoorlijk bestuur! Er is ons duidelijk advies, gesteund door meer dan een half miljoen handtekeningen van bezorgde burgers én een grote meerderheid in het EP. Dat kun je niet op de lange baan schuiven.
Vanwaar kwam die onverwacht grote steun voor uw rapport?
DEMESMAEKER: Europa functioneert anders dan het Vlaams Parlement, waar ik bijna tien jaar lid van ben geweest. In het Vlaams Parlement zit je altijd vast in het spel van meerderheid tegen oppositie, en zit je in een carcan van het regeerakkoord, maar in Europa bestaat dat niet. Je kunt daar echt met een blanco blad beginnen en iedereen mee in bad proberen te krijgen door overleg.
Waarom twijfelt de EC?
DEMESMAEKER: Ik weet het niet. Misschien wordt er druk uitgeoefend.
Voelen jullie in het EP die druk dan niet, bijvoorbeeld van landbouwlobby’s?
DEMESMAEKER: Nee. Ik ben op eigen initiatief met de Boerenbond gaan praten, maar dat was een kort gesprek. De boodschap daar was duidelijk: voor de boerenlobby moeten de natuurrichtlijnen afgeschaft worden.
Was het daarom dat de CD&V-vertegenwoordigers in het EP bij de weinigen waren die zich onthielden bij de stemming over uw rapport?
DEMESMAEKER: Dat moet u aan hen vragen. Ik heb ze in de discussies nooit gehoord.
U had als Vlaams Parlementslid aanvaringen met minister Schauvliege, net als uw partijgenoten nu. Waarom claimt de N-VA Milieu en Natuur niet?
DEMESMAEKER: Ik zou echt graag zien dat we dat in handen krijgen. Bart De Wever is in het verhaal geïnteresseerd, en Geert Bourgeois is nog zo’n oude Volksunieër die de groene kaart trekt uit persoonlijke overtuiging.
Zijn Vlaamse regering munt toch niet uit door de snelheid waarmee ze milieumaatregelen neemt.
DEMESMAEKER: Het kan altijd sneller en beter, maar politiek is vooral een kwestie van een consensus vinden rond wat haalbaar is.
Waardoor de sense of urgency wat de klimaatopwarming betreft verloren gaat.
DEMESMAEKER: Die sense of urgency is er wel, maar democratie werkt nu eenmaal wat trager, wegens het noodzakelijke overleg. Vlaanderen is natuurlijk een stadstaat, waardoor doelstellingen rond hernieuwbare energie hier moeilijker haalbaar zijn dan in Schotland bijvoorbeeld. Toch heeft Geert Bourgeois als minister-president het klimaatdossier naar zich toe getrokken.
Als je klimaatambassadeur Jos Delbeke van de EC hoort, denk je toch: laat die man doen en hij lost het wel op.
DEMESMAEKER: Zo werkt het niet. Er zijn 28 Europese lidstaten die moeten overeenkomen, er zijn het parlement en de commissie, en dan nog alle stakeholders. Vlaanderen en Europa zijn geen bedrijven.
Is de structuur niet te ingewikkeld om überhaupt goede beslissingen te kunnen nemen?
DEMESMAEKER: Daarom pleiten wij voor een slanke EU die sterk moet staan op het gebied van milieu, klimaat en natuur. Je hebt dan wel verantwoordelijke lidstaten nodig, ook wat de implementatie van de richtlijnen betreft. Europa moet dat beter kunnen afdwingen.
Door boetes uit te delen aan wie de regels niet volgt of te traag implementeert?
DEMESMAEKER: Dat kan een manier zijn, maar het kan ook een verhaal zijn van incentives, aanmoedigingen en goede richtlijnen.
Kan Europa een regio een boete opleggen omdat ze er niet in slaagt de wilde hamster terug te krijgen?
DEMESMAEKER: Dat is een moeilijke vraag. Ik vind ook niet dat wij bestraft moeten worden omdat de boommarter er nog altijd niet is, want met ons project hebben we wel andere soorten vooruitgeholpen.
Europa steunt op een sterke natuurwetgeving, maar anderzijds zet de Unie zwaar in op grootschalige landbouw.
DEMESMAEKER: Het is een moeilijke balans, die deels historisch gegroeid is. Er gaat nog altijd 40 procent van de Europese begroting naar het landbouwbeleid. Maar landbouwers moeten beseffen dat het ook voor hen op lange termijn desastreus zal zijn als we de doelstellingen qua biodiversiteit niet halen. De vergroening van de landbouw moet dringend ernstig genomen worden.
Het is altijd paradoxaal een politicus te horen pleiten voor de lange termijn.
DEMESMAEKER: Ik denk dat wij toch sterk mikken op het belang voor de volgende generaties, zeker wat betreft het veiligstellen van ons natuurlijk kapitaal.
Hebt u al iets geleerd over de rol van Europa en de lidstaten in het sjoemelsoftware-schandaal?
DEMESMAEKER: Wij zijn enkele weken geleden begonnen met de hoorzittingen, maar de belangrijkste getuigen moeten nog komen. We hebben al wel van experts gehoord dat het technisch nu perfect mogelijk is de afgesproken normen inzake stikstofoxiden én CO2 voor uitlaatgassen te halen. De vraag is dan natuurlijk: waarom wordt die technologie, die goed is voor het milieu en de volksgezondheid, nog niet toegepast?
Dan denkt men spontaan: omdat er druk van lobby’s is om het niet te doen.
DEMESMAEKER: We zien dat er een wetgeving met achterpoortjes is gemaakt, waardoor de autosector kan treuzelen met de implementatie. Daar kan niet anders dan de hand van lobbygroepen in zitten. Er is wel meer transparantie dan vroeger. Lobbyisten moeten zich al registreren, maar het zou beter zijn dat er ook een register komt waarin iedereen aanduidt wie hij allemaal ontmoet heeft. Sommige commissarissen doen dat al, en dan zie je toch dat driekwart van hun ontmoetingen uit belangengroepen van de industrie komt. Het andere kwart zijn ngo’s, vakbonden en pressiegroepen. Daar lijkt me het evenwicht toch zoek.
Hebt u er al zicht op of de EC op de hoogte was van de sjoemelsoftware?
DEMESMAEKER: Een van de eerste zittingen van de milieucommissie die ik volgde nadat ik in 2013 in het EP was gekomen, ging daarover. Er werd toen al aangetoond dat de uitstoot van stikstofoxiden in de praktijk vier tot vijf keer hoger lag dan wat toegelaten was. Ik was stomverbaasd dat er niks met dat inzicht gebeurde – het schandaal was nog niet losgebarsten. Nu hopen we bloot te kunnen leggen waarom er toen niets is gedaan.
Waarom moeten de richtlijnen over het afvalbeleid volgens u wél herzien worden, maar die over natuur niet?
DEMESMAEKER: Omdat er qua circulaire economie nog veel werk aan de winkel is. Het gaat vooral over hoe we met onze grondstoffen en hulpbronnen omgaan, het is dus ook een economisch verhaal. Vlaanderen doet het in dat verband geweldig. Wij recycleren al 65 procent van ons huishoudelijk afval, terwijl in een land als Roemenië meer dan 90 procent nog gewoon in de grond wordt gestopt. Je ziet in Europa dikwijls zo’n breuklijn tussen nieuwe lidstaten uit het Oosten die nog een lange weg af te leggen hebben, en oudere uit het Westen. Maar de nieuwe lidstaten hebben het voordeel dat ze kunnen leren uit onze ervaringen, dus we mogen daar niet te veel aan toegeven.
U hebt ook een initiatief genomen in verband met de onkruidverdelger Roundup en zijn al dan niet kankerverwekkende karakter?
DEMESMAEKER: Hier zitten we met een probleem. Het Europees voedselveiligheidsagentschap EFSA heeft de vraag gekregen om het effect van de actieve stof glyfosaat te onderzoeken, maar het kankerinstituut van de Verenigde Naties IARC heeft het product onderzocht waarin glyfosaat verwerkt is – dat is de onkruidverdelger Roundup. In de eerste studie werd geen kankereffect gevonden, in de tweede wel. Maar hier worden appelen met peren vergeleken. Dan zeg ik: we moeten het voorzorgsprincipe hanteren, dat is voor mij heilig.
Dat gebruiken de groenen om genetisch gemanipuleerde organismen uit Europa te weren.
DEMESMAEKER: Daarin verschillen we toch wat. De groene fractie in het EP denkt in deze context vooral dogmatisch met een heilig geloof in de ggo-vrije kerk. Wij vinden dat het onderzoek een kans moet krijgen, zeker voor veilige toepassingen die een oplossing kunnen bieden voor problemen wat betreft klimaat, gezondheid en honger.
U hebt een parlementaire vraag gesteld over het onverdoofd slachten, waar uw partijgenoot Ben Weyts in de Vlaamse regering mee worstelt. Is dat iets wat leeft op Europees niveau?
DEMESMAEKER: Niet echt. De Europese richtlijnen stellen dat onverdoofd slachten mag in erkende slachthuizen, maar er is onduidelijkheid of een tijdelijke slachtvloer een erkend slachthuis is. Ik had gehoopt daar duidelijkheid over te krijgen, maar dat is niet gebeurd. Vragen stellen aan de EC is frustrerend: ze wringt zich zelfs als je héél concreet bent meestal in zulke vreemde bochten dat je niet weet wat ze zegt, zoals vroeger het orakel van Delphi. Dat is een democratisch deficit.
Tot slot: als u in 2018 alsnog burgemeester van Halle wordt, verlaat u dan het EP?
DEMESMAEKER: Waarschijnlijk wel, want de twee mandaten zijn moeilijk te combineren. En als afsluiter van mijn loopbaan zou ik graag burgemeester zijn.
DOOR DIRK DRAULANS, FOTO LIES WILLAERT
‘Geert Bourgeois is nog zo’n oude Volksunieër die de groene kaart trekt uit persoonlijke overtuiging.’
‘In 2013 wist het Europees Parlement al dat het gehalte aan stikstofoxiden in uitlaatgassen tot vijf keer hoger lag dan de norm.’
