Pas in 2002 komen de eurobiljetten en -munten in circulatie. Maar de nieuwe eenheidsmunt is nu al present in het dagelijks leven.

Met een flets feestje hebben de Europese ministers van Financiën vorige donderdag het eurotijdperk ingeluid. De 290 miljoen burgers van de elf lidstaten van de Europese economische en monetaire unie (EMU) hadden beter verdiend. Ruim vijf jaar lang hebben zij inleveringen en belastingen aanvaard, en er een afgeremde economie met hoge werkloosheid bijgenomen, en dat alles om de eenheidsmunt mogelijk te maken.

Dat het resultaat daarvan indrukwekkend is, vergeet Europa zijn burgers nu gewoon te vertellen. Erger, de bureaucraten en technocraten die de Unie besturen, lieten in dit voor Europa toch wel historische nieuwjaarsweekeind uitschijnen dat de euro alleen iets voor banken en beurzen is. Terwijl de bevolking een aantal dagelijkse zekerheden – wat is iets waard? Wat is duur en wat goedkoop? – voelt wegsmelten.

De euro is voortaan de officiële munt. Na 166 jaar goede dienst bestaat de Belgische frank niet meer. Nog goed drie jaar krijgt hij om geleidelijk uit te sterven, maar nu al is de frank niet meer dan de lokale benaming van de eenheidsmunt euro: 40,3399 frank is één euro, onherroepelijk. Gelijkaardige gebetonneerde omrekenkoersen gelden voor de mark, de gulden, de lire en de andere munten van de EMU-lidstaten.

Pas op 1 januari 2002 komen de biljetten en munten in euro in omloop. Maar tijdens de overgangsperiode zal de nieuwe munt steeds sneller in het dagelijks leven oprukken. Een moeilijke periode van rekenwerk en een lang leerproces om een nieuwe mentale waardenschaal op te bouwen, is nu al begonnen. Zoiets hebben de Belgen nog nooit meegemaakt.

Het gebruik van de euro is overigens al verder gevorderd dan de lange overgangsperiode laat vermoeden. Zo’n 50.000 Belgen zetten meteen hun bankrekening in euro om. Freaks ongetwijfeld, maar anderen zullen snel volgen. Overschrijvingen in euro, met de nieuwe oranje formulieren, zijn straks heel gewoon. Zelfs wie zijn frankrekening koestert, kan euro’s gestort krijgen. Het maakt niets uit, de banken rekenen even automatisch als gratis om. Op de rekeningsafschriften voeren zij geleidelijk aan de dubbele vermelding in, in frank en euro. Cheques in euro zijn even gemakkelijk, met de vermelding EUR in het muntvakje van de vertrouwde Eurocheque.

DE BEURS WERKT IN EURO

Alvast enkele grote warenhuizen zoals de GB aanvaarden al betalingen in euro. Cash kopen, kan natuurlijk nog niet, maar met een cheque, betaalkaart of kredietkaart is dat heel gewoon. De kassa’s rekenen automatisch om, maar wie in euro betaalt en wat liquide geld wil bijkrijgen ontvangt franks – wat enig geharrewar in de files zal veroorzaken.

Ook de detailhandel gaat snel over tot de orde van de euro, via de elektronische portemonnee Proton. De Protonkaart van Banksys kan aan de automatische biljettenverdelers euro opladen om er kleine elektronische betalingen mee te doen in winkels, parkeergarages en dergelijke. In grote steden en warenhuizen duidt de C-Zam al de dubbele prijs aan, tegen mei of juni zou het hele land euro-Proton gedekt zijn. (Banksys plant het einde van de omschakeling voor Bancontact/Mistercash pas tegen eind 2000). De komende maanden zal de euro-Proton nog wel een soort gadget zijn, voor mensen die graag in euroland vertoeven. Het brengt wel mee dat talrijke heel gewone winkeliers in euro moeten rekenen.

Ten gevolge van de nieuwe beurscultuur zit meteen al heel veel volk in de euro. De beurs van Brussel, net zoals alle andere beurzen in de muntunie, schakelde volledig op de eenheidsmunt over. Alle aan- en verkooporders gebeuren in euro, alle koersen staan in euro en de vertaling in frank heeft alleen een indicatieve waarde. Ook de populaire beleggingsfondsen noteren geleidelijk aan hun inventariswaarde in de nieuwe officiële munt.

Het is niet onwaarschijnlijk dat tal van werknemers in de loop van dit jaar al hun salaris in euro ontvangen. Ondernemingen die met hun boekhouding op euro overschakelen, zullen geneigd zijn ook de bezoldigingen in euro te verrekenen. Daartoe moeten zij eerst wel wat overleg plegen, maar bij de vakbonden bestaat geen principeel verzet. De Nationale Arbeidsraad en de Centrale voor het Bedrijfsleven spanden een veiligheidsnet: bij loonbeheer in euro moeten op het loonbriefje de bruto- en nettobedragen zowel in frank als in euro staan.

DE SEXY PRIJZEN SNEUVELEN

De dubbele prijsaanduidingen en de kastickets met prijzen in frank en euro in de detailhandel en de horeca burgeren snel in, zij het met enige vertraging op bijvoorbeeld Frankrijk. Het is een pedagogische maatregel en een dienst aan de klanten om de gewenning aan het nieuwe prijzenbeeld te vergemakkelijken. Tijdens de overgangsperiode tot 2002 is de enige wettelijke prijsaanduiding echter die in frank, maar de dubbele prijs mag. Het Commissariaat-generaal voor de Euro stimuleert dit en hoopt dat de concurrentie de winkeliers tot het dubbel prijzen aanzet. Grote distributiehuizen zien inderdaad in de euroservice een concurrentiewapen. Wie zijn klanten het best helpt met prijzen, affichering en omrekenpanelen wint marktaandeel.

De dubbele prijs heeft nog een ander voordeel: dat van de prijzencontrole. De invoering van de euro verandert niets aan de prijzen, het gaat alleen om de uitdrukking van de bestaande prijzen in een nieuwe munt. Maar het is niet ondenkbaar dat de beenhouwer zijn filet pur van 19,52 euro voor het gemak 20 euro prijst of dat de hamburger van 2,83 euro de ronde prijs van drie euro krijgt. De populaire 999 frank in de winkel is 24,76 euro en daar is niets sexy meer aan, zodat de neiging kan bestaan er 24,99 euro van te maken. Dat laatste scheelt meteen al één frank op tien, goed gecamoufleerd voor de Belgen die allang niet meer achter de komma rekenen. Als de hele distributie op die manier werkt, zal de index van de consumptieprijzen snel de hoogte inspringen.

Het ministerie van Economische Zaken raamt dan ook strenge prijzencontroles. Maar de warenhuizen en de middenstandsverenigingen staan klaar om een eurocharter te ondertekenen waarin zij hun klanten waarborgen de prijzen op de wettelijk voorgeschreven manier van frank naar euro om te rekenen. Handelaars krijgen dan een eurolabel om op het raam te kleven, waarmee zij meteen ook aanduiden dat zij betalingen in euro met cheques en Proton aanvaarden.

DE HERSENEN ZIJN WEERBARSTIG

De Europese en de Belgische overheid onderschatten, alvast tot nog toe, het probleem van de mentale overschakeling naar de eenheidsmunt. Voorlopig klungelen zij wat aan met enthousiaste brochures. Het lijkt wel alsof het om een probleem van rekenmachientjes gaat. Het Commissariaat-generaal voor de Euro had voorgesteld iedereen bij het begin van het jaar gratis een eurotoestelletje te bezorgen – wat nog een passend geschenk bij het begin van een nieuw tijdperk zou geweest zijn ook. Maar Economieminister Elio Di Rupo (PS) denkt daar veel minder ambitieus over en treuzelt zelfs met de aanbestedingsprocedure voor het goedkope rekentuig. Het ziet er fel naar uit dat de regering erop rekent dat banken en grote ondernemingen hun klanten zelf een dergelijk apparaat schenken. En dan wil ze wel met een koninklijk besluit een label invoeren voor de rekenmachientjes die euroconform zijn, dit wil zeggen omrekenen met de volledig conversiekoers en op de juiste manier afronden.

Het zal jaren, misschien wel decennia duren, vooraleer de euro helemaal is ingeburgerd. Het mathematisch omrekenen van euro naar frank, zoals nu tijdens vakanties in het buitenland met de vreemde munten, is iets dat zo snel mogelijk moet verdwijnen. Het komt erop aan de waardeschalen te herzien, waarmee men van kindsaf leerde rekenen, heet het op de Vereniging van Banken. Niemand heeft een idee wat het betekent dat een auto 17.213,73 euro kost. Dat dezelfde wagen nu voor 694.000 frank in de catalogus staat biedt alle informatie om hen op de prijzenschaal te plaatsen. Psychologen voorspellen dat de hersenen het bijzonder moeilijk krijgen om de bestaande modellen voor waardebepaling te wissen en te vervangen door een mentaal model in euro. In het hoofd zitten pakken ongeordende informatie en herinneringen die allemaal in frank zijn geprogrammeerd. De herprogrammering in euro vergt een lang leer- en ervaringsproces.

DE FRANK ZAL NOOIT VERDWIJNEN

Bij de middenstandsvereniging NCMV ziet men dat allemaal nog zo snel niet gebeuren. Binnen drie jaar, op het einde van de overgangsperiode, zullen de meeste mensen niet meer met de euro vertrouwd zijn dan nu. De echte big bang komt er pas wanneer de consumenten hun eurobiljetten en -munten in de hand hebben. Het komt erop aan, zegt het NCMV-volk, met gewone producten als brood en melk stapstenen te leggen voor de eurowaardenschaal.

Voor courante producten kan sneller een eurogevoelen groeien dan voor uitzonderlijke aankopen. En voor kleine bedragen zal het eurotellen sneller gaan dan voor serieuze sommen. Maar men kan er vergif op innemen dat tot nog een eind in de volgende eeuw de frank in gebruik blijft. Verhalen over de prijs van het vroeger aangekocht huis, de dure auto of het miskleun van een salon worden wel nooit in euro omgezet.

Ondertussen zetten ondernemingen hun medewerkers opnieuw op de schoolbanken. Ze leren er rekenen. Maar vanuit het onderwijs valt nog weinig entousiasme te beluisteren voor het eurorekenwerk. De Europese en de Belgische overheid richtten alvast een club Eurotribe op voor middelbare scholieren en geeft op aantrekkelijke manier prijsvergelijkingen. Onder andere voor het condoom – 50 eurocent – want “zonder condoom geraak je nergens… in Europa. In geuren en kleuren, in alle maten en gewichten, iedereen zal er voor zwichten. Eureka eurotiek! Waar er schaamte is, is er geen plezier, zegt men. Laat je gaan!” Zo klinkt het euroverhaal eens helemaal anders.

Illustraties: Steve Michiels

Guido Despiegelaere