De Britse historicus Timothy Garton Ash ergert zich aan de onwil van de Duitsers om Europa uit de crisis te helpen. Allemaal op het conto van de Duitse bondskanselier Angela Merkel. ‘Ze mist de passie voor het grote, inspirerende discours.’
Hij is een van de grote kenners van de Europese geschiedenis na 1945, en doceert als professor aan het Centrum voor Europese Studies aan de universiteit van Oxford. Bovendien kent de Britse historicus Timothy Garton Ash (58) Duitsland vanbinnen uit. Begin jaren tachtig studeerde hij in Berlijn, en werd hij door de Stasi bespioneerd. Hij schreef er het geruchtmakende boek The File: a Personal History over. Vandaag kijkt hij met argusogen naar de houding van Duitsland in Europa.
Vindt u Angela Merkel een goede Europeaan?
Timothy Garton Ash: Ze is een goede politica, en het is haar verdienste dat de eurozone niet ingeklapt is. Maar de vraag is of ze een strategie heeft. Hoe wil ze op langere termijn de eurozone en de Europese Unie samenhouden?
Ze heeft een erg nuchtere kijk op Europa.
Garton Ash: Zoals de meeste jonge Europeanen. De generatie van Helmut Kohl of Konrad Adenauer had een Europese droom. De jonge generatie kent de werkelijkheid, en die is altijd minder mooi dan de droom. Het stoort me allerminst dat men de zaken meer pragmatisch en nuchter bekijkt.
Pathos en passie zijn niet nodig?
Garton Ash: Toch wel. Europa heeft nu een Willy Brandt nodig, iemand die een politiek van kleine stappen kan omzetten in een groter, inspirerend discours. Merkel heeft veel sterke kanten, alleen die niet.
Het probleem is: als Duitsland leiding geeft, wordt het onmiddellijk op zijn geschiedenis gewezen.
Garton Ash: Duitsland moet het onderscheid maken tussen idiote Hitler-praat en de substantiële kritiek van een jonge Spanjaard die terecht vraagt hoe hij een job kan vinden.
Vindt u een Europa waarin Duitsland de leiding neemt wenselijk, of kan het land maar beter afzijdig blijven?
Garton Ash: Duitsland mag zijn verantwoordelijkheid niet ontvluchten, maar een loutere Duitse leiding kan ook niet. Het moet in een strategisch verbond met Frankrijk, Polen en hopelijk enkele andere landen gebeuren.
Berlijn en Parijs zijn het er lang niet over eens hoe men in de toekomst crisissen kan vermijden.
Garton Ash: Dat is een probleem, ja. We willen een competitieve, dynamische eurozone. Frankrijk kan geen deel van de oplossing zijn zolang het een deel van het probleem is. Als ik in de Duitse bondskanselarij zat, zou ik ook wanhopen over Frankrijk, dat geen verantwoordelijkheid kan opnemen. En over Groot-Brittannië, dat geen verantwoordelijkheid wil opnemen.
Is de euro niet ter wereld gekomen met een geboorteafwijking? Men voerde een gemeenschappelijke munt in zonder tegelijk te zorgen voor een politieke unie.
Garton Ash: Helmut Kohl stond in de jaren negentig voor een fatale keuze. De Franse president François Mitterrand en de Italiaanse regeringsleider Giulio Andreotti hadden het vastleggen van een timing voor een Europese muntunie als voorwaarde gesteld voor de Duitse eenheid. Maar een politieke unie wezen ze af. Ze wilden deelnemen aan de munt, maar ze wilden niet dat anderen zich met hun nationale begroting zouden bemoeien. Dat was de geboorteafwijking van de eurozone, en die moet gecorrigeerd worden.
Is het de taak van Merkel om dat gat te dichten?
Garton Ash: Het is dé overlevingsvraag voor de eurozone.
Merkel wil meer gemeenschappelijke Europese controle op de nationale begrotingen. Hoe groot is de kans dat ze een meerderheid vindt voor dat plan?
Garton Ash: Niet groot. Er is een verstandige weg, maar ik betwijfel of het te realiseren valt. In de beginnende Europese verkiezingsstrijd zien we juist dat protestpartijen van allerlei pluimage populairder worden, van Jobbik in Hongarije, het Front National in Frankrijk, de Partij van de Vrijheid in Nederland tot de UK Independence Party in Groot-Brittannië en de Alternative für Deutschland. Het aantal ontevredenen stijgt in alle Europese landen.
Vindt u dat we moeten streven naar een Verenigde Staten van Europa?
Garton Ash: Ik zou die term niet in de mond nemen, omdat een Europese federale staat niet voor morgen is. Maar met de ‘grote coalitie’ in Duitsland tekent er zich tenminste een begin van een nieuwe visie voor Europa af: een competitief Europa, dat sterk kan staan in een wereld van reuzen als China, Rusland, India en Brazilië.
En met meer directe democratie in de Europese instellingen?
Garton Ash: Een direct verkozen Commissievoorzitter zou het scepticisme van de burgers niet uit de wereld helpen. Op lange termijn ben ik ervoor gewonnen dat we de gezamenlijke architectuur opnieuw bekijken, maar dat is nu niet aan de orde. Nu moeten we enkele jaren pragmatisch doorworstelen, om groei, economische dynamiek en werk te creëren in de eurozone.
Dat ‘doorworstelen’, hoe moet dat gebeuren?
Garton Ash: Ik zal antwoorden met het motto van Nike: Just do it. We hebben in godsnaam geen nood aan een nieuw debat over de Europese grondwet. De Europeanen moeten beseffen dat zij niet langer de agenda van de wereldpolitiek bepalen: de Chinezen kloppen ons, op veel terreinen en op veel werelddelen tegelijk. Dáár moeten we ons vooral mee bezighouden.
In mei wordt er een nieuw Europees Parlement verkozen, en de Europeanen zullen weer niet weten waarom ze moeten gaan stemmen aangezien het parlement zo weinig te zeggen heeft. Dat is méér dan een institutioneel probleem.
Garton Ash: Zulke vragen kunnen een jonge werkloze Spanjaard gestolen worden. Hij wil weten of hij zijn gezin kan onderhouden. Ik denk niet dat het democratische deficit de mensen op dit moment erg interesseert. Wat wél speelt, is dat de eurocrisis heeft geleid tot een politisering van Europa. Er wordt nu tenminste gepraat over het functioneren van Europa. Dat was er voordien niet. In principe is dat een goede zaak. Helaas spinnen ook de anti-Europese protestpartijen er garen bij. Zij voeren in hun landen telkens een nationale verkiezingsstrijd, tegen Brussel.
Toont het NSA-afluisterschandaal niet aan dat de VS Europa niet als een partner beschouwen, maar als een concurrent?
Garton Ash: Dat staten elkaar wederzijds bespioneren, is een van de oudste ambachten van de wereld. Wat mij onthutst, is de massale schending van de privésfeer van miljoenen Amerikanen, Britten en Duitsers door de geheime diensten – niet alleen door de NSA maar ook door de Britse geheime dienst GCHQ. Wat de NSA vandaag op het vlak van bewakingstechnologie vermag, was de droom van elke Stasi-officier. En ik kan het weten. Het ontstellende voor mij is dat de parlementaire commissies in Washington en Londen kennelijk helemaal niet wisten wat hun geheime diensten uitspookten.
Zou het een goed signaal aan de VS zijn om Edward Snowden asiel te verlenen in een Europees land?
Garton Ash: Edward Snowden is een klassieke klokkenluider. Het is compleet tegenstrijdig dat de regering van Barack Obama enerzijds zegt dat we door Snowden een belangrijk debat krijgen, en hem anderzijds beschimpt als een verrader en een overloper. Dat valt niet te rijmen. Dus zou het een belangrijk signaal zijn als Snowden zo’n asielaanbod zou krijgen.
Maar uiteindelijk gaat het hier vooral om de verdediging van de soevereiniteit van het individu, van de privésfeer, en minder om de verdediging van de soevereiniteit van een staat. Het zou erg verkeerd zijn als het resultaat van de hele NSA-affaire was dat de neogaullistische Verenigde Staten van Europa een louter symbolische oorlog voeren tegen de United Stasi of America.
© Der Spiegel
‘In godsnaam, we hoeven geen nieuw debat over de Europese grondwet. De Chinezen kloppen ons, dáár moeten we ons mee bezighouden.’
