Onze westerse welvaartsstaat botst dezer dagen op zijn grenzen. De Duitse bondskanselier Angela Merkel vatte het anderhalf jaar geleden al samen in de zakenkrant Financial Times: ‘Als Europa goed is voor iets meer dan 7 procent van de wereldbevolking, ongeveer 25 procent produceert van het wereldwijde bruto binnenlands product (bbp) en 50 procent van de wereldwijde sociale uitgaven moet financieren, is het duidelijk dat het hard moet werken om zijn welvaart en manier van leven te handhaven.’ Zeker als de economie maar niet wil aantrekken, terwijl de vergrijzing en de daarbij horende kosten in sneltreinvaart toenemen. Merkel gaf ook nog aan dat Europa meer moet uitgeven aan onderzoek en onderwijs en zijn belastingsysteem en arbeidsmarkt moet hervormen.
Meteen zijn ook de grootste uitdagingen geschetst waar de federale regeringsonderhandelaars in de Wetstraat voor staan. Daarbovenop komen nog de budgettaire problemen. In afspraak met Europa moeten we 17 miljard saneren om onze begroting tegen 2016 in evenwicht te brengen, maar de partijen aan de onderhandelingstafel zijn overeengekomen om dat evenwicht wat later te bereiken, zodat ze nu ‘slechts’ elf miljard moeten vinden. Hoe ze dat bedrag bij elkaar dienen te krijgen, is hét discussiepunt van de afgelopen weken: CD&V wil meer belastingen innen, bijvoorbeeld via btw-verhogingen of een vermogensbelasting, Open VLD en MR horen dat niet graag en denken aan besparingen, vooral bij de overheid.
De Belgische overheidsuitgaven bedragen 53 procent van het bbp. Volgens het bekende onderzoek van de Leuvense econoom Wim Moesen prijken we daarmee op de vierde plaats van twintig vergelijkbare industrielanden. Zo’n groot overheidsbeslag is op zich niet verwerpelijk, als die centen maar goed worden besteed. Als we er maar voldoende voor terugkrijgen via onderwijs, infrastructuur, justitie en de herverdeling via ons sociaal stelsel. Dat is volgens Moesen níét het geval: als het op efficiëntie van de overheid aankomt, strandt België op de elfde plaats. Volgens Moesen zijn onze regeringen niet voldoende daadkrachtig, is onze ambtenarij te weinig efficiënt en neemt ons vertrouwen in de overheid af.
Vandaag is er meer nodig dan een efficiënte overheid. Nu de economische motor niet aanslaat, hebben we een investerende overheid nodig, betoogden de economen Paul De Grauwe en Etienne de Callataÿ de voorbije weken in Knack. Mariana Mazzucato, de van oorsprong Italiaanse econome die in de Angelsaksische wereld furore maakt, gaat in haar studie The Entrepreneurial State (gratis te vinden op www.demos.co.uk) nog een stapje verder: de overheid dient niet alleen in tijden van slechte conjunctuur te investeren om de economie op gang te trekken, nee, zij speelt altijd een essentiële rol in de economie. Bijvoorbeeld bij innovatieprocessen en de ontwikkeling van nieuwe technologieën, die van groot belang kunnen zijn voor de toekomst van een regio of land. Maar de investeringen van de Belgische overheid in onderzoek en ontwikkeling worden in het jaarverslag van de Nationale Bank omschreven als ‘ondermaats’. En de inspanningen van onze ondernemingen stellen ook niet veel voor.
Meer dan ooit heeft de overheid dus een doorslaggevende rol te spelen in onze samenleving. Er mag niet bot worden bespaard, maar onze begroting moet wel op orde worden gebracht. Niet zozeer door saneringen, maar wel door hervormingen. Zoals De Callataÿ al zei: ‘Hervormen is een betere vorm van saneren.’ Bondskanselier Merkel gaf al aan waar die hervormingen dienen te gebeuren: in het belastingsysteem en op de arbeidsmarkt. N-VA, CD&V, Open VLD en MR lijken op het eerste gezicht evenwel liever te discussiëren over nieuwe belastingen en besparingen. Dat is logisch: saneren is makkelijker dan hervormen. Of we zo de problemen van onze welvaartsstaat zullen oplossen, mag worden betwijfeld. We moeten niet alleen hard werken om onze welvaartsstaat overeind te houden, we moeten ook moedige beslissingen durven te nemen.
EWALD PIRONET is senior writer bij Knack.
De Nationale Bank noemt de overheidsinvesteringen in onderzoek en ontwikkeling ‘ondermaats’.
