Is het lidmaatschap van Europese Unie en NAVO zo’n gecompliceerde materie, dan heeft dat veel te maken met het Russische Kaliningrad.

Toen Kaliningrad nog Königsberg heette, was het de meest oostelijke antenne van Pruisen. De stad werd in 1255 door de Teutoonse ridders gesticht en maakte lang deel uit van de Duitse Hanse. Hier leefde en stierf Immanuel Kant, die er zijn Kritik der reinen Vernunft op papier zette. Tijdens de conferentie van Potsdam in 1945 stak sovjetleider Jozef Stalin het gebied – half zo groot als België en één miljoen inwoners – op zak en vandaag is het nog steeds Russisch territorium. De kans dat daar de volgende vijftig jaar verandering in komt, is nihil. Het is de enige ijsvrije haven van de Russen aan de Baltische zee en bijna tachtig procent van de bevolking is Russisch. Op bevel van Stalin, die op dat punt van aanpakken wist, kwamen de Russen na 1945 met tienduizenden naar de Baltische zee. Velen onder hen waren militair en gingen in de marinebasis aan de slag. Wat er na de inval van het Rode Leger nog aan Duitsers overbleef, werd naar Siberië of ergens achter de Kaukasus verkast.

Kaliningrad, de meest westelijke van de 89 Russische republieken, is voor de Russen slechts via Polen of Litouwen bereikbaar. Als beide landen tot de Unie toetreden, wordt Kaliningrad een Russische enclave in Europa. Momenteel kunnen de inwoners zonder visum door Polen en Litouwen naar Rusland reizen, maar dat verandert zo gauw de Schengenakkoorden van toepassing zijn. Aangezien het dan om de buitengrenzen van de Unie gaat, komt er een strikte grenscontrole en de Russen doen daar nu al heel moeilijk over.

Naarmate de uitbreiding dichterbij komt, proberen hoge EU-kringen het kluwen rond Kaliningrad te ontwarren. Daarbij gaat het om veel meer dan de heikele visumkwestie, want Kaliningrad is een paradijs voor de maffia. Bovendien is het een economisch, ecologisch en medisch rampgebied. Dertig procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens, de vervuiling neemt er dramatische vormen aan en geen enkele Europese regio heeft zoveel hiv-geïnfecteerden. De diplomatieke molen draait nu op hoog toerental om voor alle betrokken partijen een aanvaardbare oplossing te vinden. In eerste instantie wordt er dus met Rusland gepraat dat, dankzij Kaliningrad, een stuk inspraak krijgt in EU-aangelegenheden. Het is vrijwel zeker dat Kaliningrad op de Europees-Russische top, die in oktober in Brussel wordt gehouden, een belangrijk agendapunt wordt. Als EU-voorzitter moet België zich de volgende maanden met het dossier vertrouwd maken. Toeval of niet, maar tijdens zijn bezoek aan Vilnius, de hoofdstad van Litouwen – het transitland bij uitstek tussen Kaliningrad en Rusland – opende premier Guy Verhofstadt (VLD) de eerste en enige Belgische ambassade in de Baltische landen. Daarmee beschikt ons land over een kleine uitkijkpost om over de nalatenschap van Kant te waken.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content