Het blijft onduidelijk waar presidentskandidaat Poetin nu eigenlijk voor staat. De dictatuur van de wet, of van de president.
Het is een vreemde verkiezingscampagne, als een race waarbij de koploper aan de kant staat. Vladimir Poetin zegt niet te willen kiezen tussen ‘Tampax en Snickers’ en laat daarom de tv-reclamespotjes aan de mindere goden over. Geen Poetin in tv-debatten, laat staan op het podium waar zijn voorganger zich vier jaar geleden een hartaanval rockte. Poetin heeft geen verkiezingsprogramma en de Russen staan niet langer voor de keuze tussen gangsterkapitalisme of communisme. Op 26 maart wordt de kiezer verzocht de alliantie tussen het gangsterkapitalisme en de geheime diensten te bezegelen.
De basis voor de verkiezing van Poetin is in december gelegd. De virtuele partij ‘Eenheid’ won toen ruim dankzij de steun van de door het Kremlin gecontroleerde media en een niet-aflatende moddercampagne tegen rivalen Primakov en Loezjkov. Daarom heeft Poetin nu geen campagne nodig. De grote specialist van de ‘zwarte verkiezingstechnologie’, televisiester Sergej Dorenko, kan zijn oorlog tegen Loezjkov en Primakov op een lager pitje zetten – maar de munitie ligt er nog steeds en de verkiezingsstaf van Poetin dreigt ermee de zeldzame critici van de kandidaat in de media te bestrijden met ‘alle middelen die we hebben’. Maar dat is voorlopig niet nodig. De meeste media volgen elke stap van de interim-president, die vrijwel elke dag voorop in de journaals van alle tv-kanalen te zien en te horen is.
Behalve Vladimir Poetin dingen nog elf andere kandidaten naar het presidentschap, maar dat is meer democratisch versiersel dan een echt alternatief. Door Poetin tot zijn troonopvolger uit te roepen en de verkiezingen te vervroegen, heeft Boris Jeltsin het terrein zo geschikt dat er van echte competitie geen sprake meer is.
Poetin is alles wat Jeltsin niet was: jong, energiek, doortastend, nuchter en voorspelbaar. Dat en een overwinning op de Tsjetsjenen is net wat de Russen willen. De oorlog is in een nieuwe fase getreden, de bloedigste uit het zes maanden durende conflict – met in een week 156 doden (volgens officiële telling) aan Russische kant. Maar de officiële propaganda heeft tot dusver de fictie staande kunnen houden dat Rusland – ondanks de verliezen – ‘het grootste deel van Tsjetsjenië onder controle heeft’ en dat de rebellen ‘niet meer tot georganiseerd verzet’ in staat zijn. Poetin blijkt overigens wat dat betreft over een hoog teflongehalte te beschikken. Het Kremlin weet moeiteloos de militaire klappen, zoals de 20 doden in een hinderlaag in Grozny toe te schrijven aan ‘fouten’ en ‘incompetentie’ van lagere officieren, zodat de naam Poetin niet met het bloed van de gevallen Russische soldaten wordt besmeurd.
Het goede nieuws mag Poetin zelf aankondigen. Bijvoorbeeld de arrestatie van een van de meest gezochte Tsjetsjeense terroristen, Salman Radoejev. Agenten van de inlichtingendienst FSB, die Poetin een tijd heeft geleid, hebben de Tsjetsjeen levend kunnen pakken en in Moskou opsluiten: het eerste echte succes in de zes maanden oude ‘antiterroristische operatie’ die al aan ten minste 2000 Russische soldaten en een onbekend aantal burgers het leven heeft gekost.
POETINS RUSLAND
Bij gebrek aan platform of programma van de kandidaat blijft het gissen hoe het Rusland van Poetin eruit zal zien. Wie is de ware Poetin? De KGB-agent die de val van de Berlijnse Muur niet kon verkroppen, of de bekeerling die onder invloed van leermeester Anatoli Sobtsjak, de onlangs overleden eerste burgemeester van post-communistisch Sint-Petersburg, het democratische licht zag?
In een pas verschenen boek Gesprekken met Vladimir Poetin bevestigt de kandidaat alle clichés over de ‘IJzeren Poetin’, die in Sint-Petersburg de bijnaam ‘Stasi’ kreeg. In zes lange interviewsessies stellen twee journalisten van het dagblad Kommersant (van oligarch Boris Berezovski) de kandidaat voor aan een Russisch publiek – zonder de franjes en de verfraaiingen voor internationale consumptie.
Poetin onthult daarin zijn opvattingen over de persvrijheid en hij verdedigt zijn optreden in de zaak-Babitsky. De journalist van Radio Liberty, Andrej Babitsky, was de regering en de legerleiding een doorn in het oog met zijn berichtgeving over de oorlog in Tsjetsjenië. Hij was de enige Russische journalist die vanachter de linies van de Tsjetsjeense rebellen verslag uitbracht. Begin februari namen Russische veiligheidsdiensten de journalist gevangen en leverden hem uit aan een obscure Tsjetsjeense veldcommandant, in ruil voor Russische krijgsgevangen soldaten. Daarmee deden de Russen zelf wat ze de Tsjetsjenen verwijten: handelen in gijzelaars. Toen de Tsjetsjenen Babitsky weer vrijlieten, werd hij prompt door de Russische justitie weer opgepakt. Onder grote buiten- en binnenlandse druk ‘suggereerde’ Poetin Babitsky vrij te laten en toonde daarmee zijn opvatting over de scheiding van de machten.
Het interview met Poetin is afgenomen op een moment dat Babitsky nog in Tsjetsjenië vastzat en zijn lot nog onduidelijk was. ‘Als Babitsky volgens de wet behandeld wil worden, dan moet hij ook de Russische wetten naleven’, vindt Poetin, die er geen graten in ziet dat een Russische burger aan terroristen wordt uitgeleverd. ‘We hebben de eerste Tsjetsjeense oorlog verloren wegens de morele condities van de samenleving. De samenleving begreep toen de idealen niet waarvoor onze soldaten vochten.’ Daarom is ‘wat Babitsky deed gevaarlijker dan schieten met een machinegeweer’, zegt Poetin. ‘U en ik begrijpen persvrijheid verschillend’, zegt Poetin tegen de journalisten van Kommersant. ‘Het kan bombastisch klinken’, zegt hij ‘maar ik zie het als mijn historische opdracht de situatie in de Noordelijke Kaukasus in het reine te brengen.’ Babitsky stond die missie in de weg.
De jonge Poetin bleek al als schoolknaap te dromen van een carrière bij de geheime dienst. Omdat die geen vrijwilligers accepteerde, schreef hij zich in aan de juridische faculteit. Poetin verdedigt ook nu nog de KGB en de duizenden informanten die in de sovjettijd hun medeburgers bespioneerden. KGB-generaal Oleg Kaloegin die van binnenuit kritiek uitoefende op de KGB en later naar het Westen overliep, is een ‘verrader’, net als Babitsky. Over Pavel Borodin, een tijdlang Poetins directe chef in de administratie van het Kremlin oordeelt de interim-president helemaal anders. Borodin wordt verdacht van corruptie in de zaak-Mabetex en het Zwitserse gerecht heeft een arrestatiebevel tegen hem uitgevaardigd. Voor Borodin geldt, zegt Poetin, de regel dat ‘niemand schuldig is tot zijn schuld is bewezen’. Daarom heeft hij Borodin de post aangeboden van secretaris van de Russisch-Wit-Russische Unie.
‘Poetin belooft de dictatuur van de wet, maar hij schijnt te bedoelen de dictatuur van diegene die het recht heeft de wet te bepalen’, zegt Nikolaj Petrov, een politieke analist van het Carnegie Center in Moskou.
Poetin de KGB-agent is tot het allerlaatste moment lid van de partij gebleven. Toen Jeltsin de Communistische Partij van de Sovjet-Unie verbood, legde Vladimir Poetin zijn partijkaart in zijn bureaula en maakte er een kruis over. Het partijboekje ligt nog altijd op dezelfde plaats vertelt hij in het interview. Met de nieuwe generatie communisten onder leiding van presidentskandidaat Gennadi Zjoeganov heeft Poetin geen problemen, en hij liet zijn fractie in de doema (het parlement) een strategische alliantie aangaan waarbij ze alle belangrijke posten en comités met de communisten deelde. Hoewel de communisten hun eigen kandidaat voor het presidentschap hebben, steunen veel individuele partijleden Poetin. Daria Mitina, een van de weinige jonge communistische activisten voert zelfs actief campagne voor hem.
WIE STAAT ACHTER POETIN?
Poetin heeft geen eigen politieke basis, hij is geen lid van een of andere clan. Rechts is verdeeld over steun aan Poetin. De Unie van Rechtse Krachten van ex-premier Sergej Kirijenko en privatiseringsgoeroe Anatoli Tsjoebais roept leden en sympathisanten op volgens hun geweten te stemmen. Kirijenko heeft aan hem zijn politiek overleven te danken en hoopt op een eersteministerpost onder president Poetin. Tsjoebais steunt Poetin luidruchtig, maar de liefde is niet wederkerig. De presidentskandidaat had openlijk kritiek op de manier waarop Tsjoebais Ruslands grootste elektriciteitsbedrijf leidt. De liberaal Grigory Javlinksi heeft gewoontegetrouw zijn eigen programma. Hij is overigens de enige kandidaat met een anti-oorlogsplatform en een concreet plan om een einde te maken aan het Tsjetsjeense conflict.
De ware achterban van Poetin is die van de Organen: de inlichtingendiensten en het apparaat van Binnenlandse Zaken. De KGB is zijn ‘ware familie’ schreef het weekblad Itogi en deze nieuwe familie neemt steeds meer de plaats in van de oude, die van de omgeving van Jeltsin. Zijn naaste medewerkers en geestesgenoten zijn minister van Binnenlandse Zaken Vladimir Roesjajlo en Nikolaj Patroesjev, de baas van de inlichtingendienst FSB, de opvolger van de KGB.
Patroesjev is zoals Poetin gevormd in het Instituut ‘Rode Vlag – Joeri Andropov’ de school voor kaderleden van de 1ste Hoofdafdeling van de KGB, nu de buitenlandse inlichtingendienst. Uit dezelfde vorm gegoten, is Patroesjevs eerste plaatsvervanger Viktor Tsjerkesov, volgens de tv Poetins tweede ik. Ook de secretaris van de Veiligheidsraad, Sergej Ivanov komt uit die school.
Poetin neemt afstand van de Familie van Jeltsin maar de grote vraag blijft of hij ook de invloed van de oligarchen van zich af zal schudden. De voortekenen zijn niet gunstig.
Poetin beweerde geen voorkennis te hebben van de aluminiumdeal waarbij Boris Berezovski en zijn bondgenoot Roman Abramovitsj tot 70 procent van de Russische aluminiumsector zouden hebben verworven. De regering beloofde een onderzoek, maar het Antimonopolie-ministerie kwam tot de conclusie dat er niets ongeoorloofds is gebeurd. De regering zegt dat ze weet hoe de vork in de steel zit, maar ze weigert dat openbaar te maken omdat het om een ‘commercieel geheim’ zou gaan. Maar als Berezovski en Abramovitsj inderdaad de controle van een belangrijk aandelenpakket hebben verworven, is dat een flagrante schending van de wet die parlementsleden verbiedt zakelijke belangen te hebben.
Poetin is voor een sterke staat en meer invloed van de staat op de economie, maar hij is ook voor de vrije markt en tegen overdreven betutteling door de ambtenarij en willekeur van de bureaucraten. Op de vraag van de journalisten van Kommersant of Poetin na zijn verkiezing van plan is ‘alles en iedereen te veranderen’ antwoordt de kandidaat met een bondig: ‘Dat ga ik u niet verklappen.’
Johan Depoortere
