Eerst waren er de beloftes over de omzendbrieven. Dan kwamen de langere verblijfsvergunningen. En toen ging de regering met vakantie, zonder iets te beslissen. De wanhoop van mensen zonder papieren groeide naar een hoogtepunt. 58 meter boven de grond om precies te zijn.
Woensdag 30 juli, 9.35 uur. De Grétrystraat in Brussel is aan beide zijden afgesloten. Achter het blauwe lint overleggen enkele officieren met een man in pak. Volgens de ene omstander is dat een gerechtsdeurwaarder. Een hoge functionaris van de federale politie, meent een andere.
10.03 uur. De deurwaarder trekt zijn jasje en zijn das uit. 58 meter hoger laat Mohammed Benziane zich een eerste keer zien aan de toeschouwers. De Algerijnse ex-militair zwaait niet terug. De avond voordien is hij als enige op de kraan gebleven. Alle anderen zijn naar beneden gekomen. Vandaag moesten ze hoe dan ook van de kraan komen, dat had de rechter in kort geding beslist. Nu moet de deurwaarder Benziane naar beneden zien te krijgen.
Negen sans-papiers van de Université Libre de Bruxelles (ULB) waren drie dagen daarvoor op de kranen gekropen boven de vroegere Anspachgalerij. Kort daarna hadden dertig andere Marokkanen, Iraniërs, Algerijnen, Rwandezen en Congolezen hun voorbeeld gevolgd. Benziane is een van de mensen die zich individueel aangesloten hebben. Later zou blijken dat hij in ons land nog nooit een asielaanvraag had ingediend. Nochtans komt hij daar als deserteur van het Algerijnse leger wellicht wel voor in aanmerking.
10.35 uur. De deurwaarder klautert samen met een politieagent naar boven. Na elke twee ladders nemen ze een korte pauze. De zon brandt op hun rug. Als ze bijna boven zijn, beginnen ze op de asielzoeker in te praten. Een halfuur later zullen ze zonder resultaat opnieuw naar beneden klauteren. Benziane blijft voorlopig in zijn kraaiennest, liggend op zijn buik. Met zijn hoofd door de opening van de cabine, starend naar de mieren onder hem.
VERGEVORDERD STADIUM
‘De dood hangt in de lucht’, zegt priester Didier Vanderslycke van het Forum voor Asiel en Migraties (FAM) enkele uren nadat een Marokkaanse waaghals van dezelfde kraan op het dak van de galerij is gevallen. ‘Iedereen die gehoord heeft dat een spectaculaire hongerstaking of een kraanbezetting een verblijfsvergunning van negen maanden oplevert, werpt zich in de actie. Maar veel van die mensen staan er niet bij stil dat honger en dorst lijden op een hoge kraan veel gevaarlijker is dan ergens op een matras in een kerk.’
Vanderslycke is niet opgezet met de kraanbezettingen. ‘Maar ik zou graag zien dat degenen die afdalen op de begane grond een aanspreekpunt krijgen. De federale ombudsman, of het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding. Nu worden ze aan hun lot overgelaten. Dus kunnen wij niet anders dan hen blijven ondersteunen.’
‘Op enkele uitzonderingen na gaat het om mensen die werken’, zegt Riet Dhont van PVDA Brussel, die samen met de vakbonden de ’24 uren van het Martelarenplein’ organiseerden en daarna ontvangen werden door premier Yves Leterme (CD&V). ‘We weten maar al te goed dat de kraanbezetting niet tot een oplossing zal leiden. Maar anderzijds beroeren die wanhopige mensen wel de publieke opinie. Het laat ook Leterme niet onverschillig.’
Op 24 juli was er binnen de regering een grote toenadering tussen de partijen over de regularisaties. De grootste meningsverschillen tussen Open VLD enerzijds en PS en CDH anderzijds waren van de baan. De omzendbrieven lagen zo goed als klaar om verstuurd te worden. ‘Als er toen twee of drie dagen was doorgepraat, dan was het geregeld’, zegt Vanderslycke. ‘Zelfs nu zou dat wellicht binnen die termijn lukken.’
Zover is het dus niet gekomen. De regering vertrok met vakantie. Minister van Werk Joëlle Milquet (CDH) liet weten dat ze bereid was terug te keren als er onderhandeld wordt. Haar collega Annemie Turtelboom (Open VLD), minister van Migratie, riep vervolgens vanuit Sicilië terug dat zij dat ook wel wou, ‘want van vakantie is hier door al dat over en weer getelefoneer toch niet veel sprake’. Maar beide excellenties bleven wel weg.
‘De onderhandelingen zaten inderdaad in een vergevorderd stadium’, geeft CD&V-senator en migratiespecialiste Nahima Lanjri toe. ‘Er moeten nog een paar zaken uitgeklaard worden die nauw verband houden met de regularisaties. Het uitwijzingsprotocol, bijvoorbeeld. Daarover bestaat nog onenigheid tussen Turtelboom en minister van Maatschappelijke Integratie Marie Arena (PS). Maar het klopt dat er bijna een akkoord was. Wat op straat gebeurde, heeft de discussies binnen de regering verhit. Plots werd het debat verengd tot de hongerstakers en de kraanbezetters.’
Bepaalde ministers binnen het kernkabinet wilden koste wat het kost vermijden dat de omzendbrief als een antwoord op de verscherpte acties zou worden opgevat. ‘Ook dat bepaalde burgemeesters niet wilden meewerken, heeft bij enkele onderhandelaars veel wrevel veroorzaakt’, aldus Lanjri.
POLITIEK SPELLETJE
Terwijl de federale ministers rond de tafel zaten, werd het partijpolitieke spel buiten die muren gewoon verder gespeeld. De PS rekende daarvoor op de Brusselse burgemeester Freddy Thielemans (PS). Die kwam vervroegd uit vakantie terug ‘om zijn verantwoordelijkheid te nemen’. Degenen in het kernkabinet die gedacht hadden dat hij de bezetters meteen uit de kranen zou halen, kwamen bedrogen uit. Thielemans verklaarde dat hij ‘niets zou ondernemen tegen de kraanbeklimmers zolang Justitie hem daar niet om vroeg en er geen direct publiek gevaar dreigde’. De burgemeester maakte van de gelegenheid gebruik om Turtelboom nog een veeg uit de pan te geven. Namens CDH deed de Brusselse minister voor Economie Benoît Cerexhe zijn duit in het zakje. Enkele uren na de beëindiging van de hongerstaking in Vorst liet hij weten dat hij de actievoerders arbeidsvergunningen wou uitreiken om hun regularisatie te vergemakkelijken. Open VLD stuurde vervolgens het prille parlementslid Sofie Staelraeve vooruit om te vragen waar het rapport bleef met de OCMW-gegevens van de 30.000 mensen die geregulariseerd werden op basis van de wet van december 1999.
De besluiteloosheid van de regering contrasteert sterk met de hoop die de verenigingen voor asielzoekers koesterden na de goedkeuring van het regeerakkoord. ‘Sinds de aanstelling van oranje-blauw zijn we onafgebroken blijven ijveren voor de activering van de regularisatie’, zegt Vanderslycke. ‘Het regeerakkoord bevat kapstokken genoeg. Turtelboom heeft de neiging om werkcompetentie heel hoog te laten scoren binnen het lijstje met criteria om geregulariseerd te kunnen worden. Wij zijn eerder geneigd om de integratie en de lokale verankering te laten primeren. Maar over de regularisaties voor mensen die hier allang verblijven zitten we op dezelfde lijn. In plaats van hun vuisten te tonen, zouden de ministers beter hun hand uitsteken en die omzendbrief schrijven.’
De vraag is of de inhoud van die omzendbrief ook bevredigend zal zijn voor alle betrokken organisaties. Zodra er iets gebeurt, verstuurt elke vereniging voor sans-papiers zijn eigen persbericht. Wanneer in Elsene vijf mensen aan een dorststaking beginnen, starten er even later in Brussel vijftien andere met een kerkbezetting. En vorige week had bijna elke organisatie haar eigen bouwkraan veroverd. ‘Over de vorm van elke steunbeweging ga ik me niet uitspreken’, zegt Vanderslycke. De interessante discussie is niet de lichte nuance binnen de organisaties voor de sans-papiers, maar wel binnen de politiek en de administratie. Zij moeten nu beslissingen nemen. Bovendien: over de inhoud zijn al die verenigingen het volkomen eens. Het regeerakkoord is voor iedereen het kader. Ik zeg u nu: als de omzendbrief een getrouwe omzetting van het regeerakkoord is, zullen we niet dwarsliggen.’
Dat de toestand ondertussen behoorlijk uit de hand is gelopen, ook daarover bestaat een algemene consensus. ‘Ik begrijp dat de regering zich niet wil laten opjagen door de straat’, zegt Lanjri. ‘Maar de ministers moeten ook begrijpen dat zij verantwoordelijk zijn voor het uitblijven van de regularisaties. Ik was erbij toen Turtelboom in de parlementaire commissie verklaarde dat de omzendbrief er tegen begin juni zou zijn. Als die er dan niet komt, heb je valse verwachtingen gecreëerd bij de mensen die de voorbije jaren al heel veel geduld hebben getoond. Als ze toen had gezegd: “Ik heb daar een zomer voor nodig”, dan had niemand daar problemen mee gehad. Het ís nu eenmaal een ingewikkeld dossier. Daarna heeft ze ook nog eens verregaande toegevingen gedaan aan de hongerstakers van de Begijnhofkerk. Daarmee heeft ze opnieuw verwachtingen gecreëerd. Als die beslissing in de lijn ligt van hoe de regularisatie en de economische migratie er zullen uitzien, dan was dat op zich geen probleem. Maar ondertussen zijn we weer een maand verder en worden de mensen en hun acties steeds wanhopiger.’
DOOR HANNES CATTEBEKE
