INFO : De auteur is hoogleraar sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel.
Ik ben al dikwijls voorbij die groteske gevel gewandeld, langs de onbenullige flanken van het gebouw tot aan de blinde achterkant op de Arduinkaai, maar heb het nooit gevoeld of gehoord. Toch klopt daar, in de KVS, het hart van de democratie, althans volgens Bert Anciaux, minister van Cultuur en romanticus. Als iemand een hart hoort kloppen, zal hij het wel zijn. Hij wil zijn emoties daarenboven graag in hyperbool verpakken, zeker om zijn medemens te helpen. Dat werd hem niet in dank afgenomen. In een ‘petitie van de Vlaamse theaters’ kreeg hij het verwijt de gangmaker van het Vlaams Belang te zijn. Vroeger werd iedereen verweten het Vlaams Blok achterna te hollen, nu wordt kritiek gesmoord met het argument dat het Vlaams Belang iets soortgelijks zou kunnen zeggen. Die partij wordt op die manier verheven tot absolute arbiter van politiek en smaak. De vraag of kunstvormen bestemd voor een breed publiek, dat publiek ook bereiken, mag niet worden gesteld. Het zou het VB op ideeën kunnen brengen. Trouwens, een klein artistiek kransje ‘stelt vragen, vaak onprettige vragen, maar die je wel dingen anders leren zien’, de rest mag zwijgen en betalen. Wie zich daarover verbaast, tekent volgens Luk Van Den Dries, die de ‘petitie van de Vlaamse theaters’ schreef, meteen voor ‘een samenleving zonder kunstenaars’ en stevent af ‘op ijdelheid, geestelijke droogte, utilitarisme’.
In de marge van het werk van onze kunstenaars slibde een schare van romantische en bombastische ‘culturelen’ aan. Hun logica ontgaat me. Het Vlaams Belang viseert die theaters en cultuurhuizen – KVS, NTGent en Het Toneelhuis Antwerpen – die hun stad als open en divers willen benaderen. Zij liggen in de vuurlijn omdat ze ernaar streven een breder publiek op een niet bekrompen wijze aan te spreken. In een handomdraai maakten de culturelen daarvan een gevecht van de elite (zij zelf) tegen de barbaren (wij).
Hun argumentatie mist elke zin voor proportie. Kunst, zo beweren ze, ‘confronteert met het vreemde’, het ‘niet evidente’, ‘het weerbarstige’, ‘het kwetsbare’, ‘het onprettige’, ‘het verdiepende’… Die confrontatie transformeert de samenleving, maakt haar geestelijk rijker, voedt haar, irrigeert haar. Nu is het best mogelijk dat zo’n leuke transformatie te beurt valt aan de kleine, homeopathische dosis mensen die regelmatig met die kunst wordt geconfronteerd, maar verwachten dat hun ervaring de hele samenleving beroert, is romantisch gedweep. Het opwekken van die (overigens compleet overbodige) verwachting zal de steun voor kunst ook meer kwaad dan goed doen.
Het leek aanvankelijk nochtans een heldere zaak. Haast tegelijkertijd doken twee discussies op. Het Vlaams Belang wilde een aantal cultuurhuizen ‘op droog zaad zetten’. Het gaat over 11 à 12 miljoen euro. Hun voorstel zegt niet hoe de doelstellingen van de theaters dan wel dienen bereikt. Stevaert klaagde de overdreven kosten van geneesmiddelen aan. Dat gaat over 3 miljard euro. Die kritiek ging vergezeld van een voorstel om hetzelfde met minder geld te doen. Die synchroniciteit verduidelijkte de links-rechtstegenstelling: triviaal, negatief, revanchistisch aan de ene kant, relevant, positief en zorgzaam aan de andere. Aanschouwelijk, maar dat was buiten de culturelen gerekend, die net als kunst ‘confronteren met het vreemde’, in casu met de opvatting dat iedereen die van oordeel is dat over het gebruik van gemeenschapsgeld mag worden nagedacht, voor de barbarij en het utilitarisme kiest, geestelijk opdroogt en ijdel ten onder gaat. Vaarwel!
Mark Elchardus
