Gaan we de ondergang van de beschaving tegemoet of is de millenniumbug een storm in een glas water? De wereld verkeert in hoogtechnologische verwarring.
De totale kostprijs van de millenniumbug wordt wereldwijd geschat tussen 25.000 en 180.000 miljard frank. Het lijkt erop dat de computer het Trojaanse paard van de vooruitgang is. Want voor al het goede dat de automatisering ons heeft gebracht, moeten we nu een hoge tol betalen. En alle werk en noodplannen ten spijt, weet niemand of we tegen de millenniumbug bestand zullen zijn. Alles bij elkaar moeten zo’n 180 miljard regels computerprogrammatuur worden herbekeken. Veel computers herkennen namelijk de overgang van 31 december 1999 naar 1 januari 2000 niet, omdat ze enkel de laatste twee cijfers van het jaartal onthouden en dus na de jaarwissel denken dat we in 1900 of in het jaar 0 zijn beland.
Hoe gevaarlijk is dit nu? Doemdenkers voorspellen het einde van de wereld (al zouden ze dat wellicht ook zonder millenniumbug hebben gedaan), anderen gewagen van een storm in een glas water. Zelfs onder experts heerst grote onenigheid.
In het Midden-Oosten vreest men voor de watervoorziening. Volgens VN-adviseur Mohammed Mrayati hebben de overheden in het Midden-Oosten een houding van: we zien wel. Van noodplannen zou nauwelijks sprake zijn. In Ecuador houdt men rekening met de mogelijkheid dat de helft van de telefoons tijdelijk uitvalt. Zouden er het ergst aan toe zijn: Maleisië, Zuid-Korea, Taiwan, Mexico, Venezuela, Argentinië en Brazilië. Vanwege een totaal gebrek aan geld om de problemen aan te pakken.
Onvoorbereide landen bevinden zich in een catch 22-situatie: het geld dat nu ontbreekt om de Y2K-bug aan te pakken, verliest men volgend jaar aan het herstel van de opgelopen schade. China kampt met een tekort aan budgetten én aan mankracht. Door een gebrek aan knowhow duiken er nieuwe problemen op net wanneer de oude zijn opgelost, waardoor de kosten voortdurend oplopen. Enkele weken geleden hebben 22 Aziatische landen een overeenkomst gesloten om alle informatie over de millenniumbug uit te wisselen, want de schrik zit er goed in. Ook in Rusland hebben ze geen geld om het probleem aan te pakken. De industrie zal grote schade oplopen, voorspellen analisten. Andrei Terekhov, die aan het hoofd staat van de Russische millenniumbrigade, vreest voor massale elektriciteitspannes en dus ook voor het uitvallen van de centrale verwarming in hartje winter. Verhalen over raketten die plots zichzelf lanceren of kerncentrales die doldraaien, zijn echter overdreven, meent Terekhov. De computers in de kerncentrales halen volgens hem moeiteloos de volgende eeuw… omdat Amerika de fondsen levert voor het nodige opknapwerk.
Amerika en Rusland zouden tot op heden zo’n 2500 kernraketten op elkaar gericht houden, beide partijen beseffen daarom dat het beter voorkomen dan genezen is. Temeer daar liefst 98 procent van de raketten klaarstaat in alarmfase, wat wil zeggen dat ze binnen de minuut kunnen worden gelanceerd. Dat Rusland pas begin oktober is gestart met simulatietests doet heel wat wenkbrauwen fronsen. Een onwrikbaar zelfvertrouwen of een achterstand op het schema? Beide scenario’s zijn niet bepaald geruststellend. De Verenigde Staten en Rusland hebben een gezamenlijk crisiscentrum met rechtstreekse en continue videoverbinding om elkaar meteen te waarschuwen als er iets gebeurt.
OVERNACHTEN OP KANTOOR
Ook in de zogenaamde ontwikkelde landen zal het erom spannen. Met name Japan, toch de bakermat van de technologie, zou totaal onvoorbereid zijn. Na maanden en zelfs jaren van apathie breekt nu plots paniek uit, want veel bedrijven en overheidsdiensten zullen naar alle waarschijnlijkheid de deadline niet halen. De nationale bank van Japan heeft naar verluidt duizenden futons besteld voor de werknemers die op kantoor moeten blijven. Eind september was slechts twintig procent van de ziekenhuizen doorgelicht. Er zijn 15.000 programmeurs tekort om de bres te dichten. Kwatongen beweren dan ook dat Japan afstevent op een nieuwe economische crisis. De vraag is bovendien in welke mate de rijke Aziatische en westerse landen te lijden krijgen van defecten die zich in Oost-Europa en vooral in het Midden-Oosten voordoen. Als landen als Saoedi-Arabië tijdelijk geen olie geen meer kunnen leveren, zullen de economische effecten ook bij ons voelbaar zijn.
Zelfs in België kan niet iedereen op twee oren slapen. Toen onlangs bij 250 ziekenhuizen gepeild werd naar de stand van zaken, antwoordden honderd ziekenhuizen gewoon niet. Waarom niet? Minister van Volksgezondheid Magda Aelvoet (Agalev) geeft toe dat er onduidelijkheid heerst. In Amerika heeft men overigens net hetzelfde probleem: een groot percentage van de ziekenhuizen en artsen antwoordt niet op de millenniumrondvraag. Professor Carlos De Backer (UFSIA), woordvoerder van het Belgische Millennium Forum 2000, verwacht geen problemen in de ziekenhuizen, maar stelt zich wel vragen bij de voorzorgen die de gewone huisarts heeft getroffen. Veel huisartsen hebben volgens De Backer helemaal niets ondernomen om de millenniumbug te bestrijden, terwijl ze toch heel wat datumgevoelige apparatuur in hun praktijkruimte hebben staan.
En na 1 januari is de ellende niet afgelopen. Verwacht wordt dat slechts acht procent van alle datagevoelige elektronische materie rare streken krijgt bij de millenniumovergang. De meeste UNIX-implementaties, bijvoorbeeld, bewaren data op een speciale manier die het probleem voorlopig uitstelt, tot 2038. Bruce McConnell, directeur van het door de VN gefinancierde International Y2K Cooperation Center dat ook YES Corps onder zich heeft, zegt dat de gevolgen veeleer van chronische aard zullen zijn. Tijdens de overgang van 31 december naar 1 januari hoeven we niet met kaarsen en conserven in de atoomkelder te duiken, maar tijdens de daaropvolgende maanden zullen er geregeld ongemakken opduiken. Bedrijven die moeilijkheden ondervinden om hun productie op peil te houden, een haperende dienstverlening… vervelend, maar niet catastrofaal. De boodschap: verdraagzaamheid en geduld. In augustus gaf McConnell nog te verstaan dat de millenniumbom een schok kon veroorzaken van één tot zeven op de schaal van Richter, nu stelt hij bij tot maximaal vijf.
STORMEN ROND DE ZON
De problemen in verband met datacorrectie zullen aanhouden tot 2050, voorspelt Capsers Jones van Software Productivity Research, dat is gespecialiseerd in de ontwikkeling en studie van software. Volgens Jones zal het preventiewerk en het herstel van crashende computers en ander onheil de komende vijftig jaar 200.000 miljard frank kosten. Daar staat echter tegenover dat heel wat computersystemen (bijvoorbeeld voor het onderhouden van de boekhouding) al aan het jaar 2000 zijn begonnen, zonder noemenswaardige problemen.
De technologie krijgt mogelijk af te rekenen met de voorspelde stormen rond de zon, begin volgend jaar. Die stormen veroorzaken grote magnetische energie en straling, wat de telecommunicatie tijdelijk zou kunnen ontregelen. Volgens het slechtste scenario is er een elektriciteitspanne, vallen alle gsm’s uit en zijn er problemen voor schepen en vliegtuigen die voor hun navigatie een beroep doen op satellieten. Bij een vorige vergelijkbare zonnestorm zat heel Quebec (Canada) zonder stroom. De stormen doen zich overigens op regelmatige tijdstippen voor, maar nog nooit zweefde er zoveel technologie in de lucht als nu.
Soms blijkt de millenniumvrees volledig ongegrond. De negende september van dit jaar is voorbijgegaan zonder dat er ook maar iets gebeurde. Het ging nochtans om een zeer “gevaarlijke” datum, vanwege zoveel negens bij elkaar. Wanneer ze in een keten voorkomen, kan de computer de negens interpreteren als een signaal om alle bewerkingen stop te zetten. Met het gevolg dat de computer de geest geeft. Maar dat gebeurde dus niet. Wat opnieuw de hoop doet groeien dat we ook op 1 januari zonder technologische kater zullen ontwaken. Al lijkt het even waarschijnlijk dat problemen uitbleven omdat de computer de datum niet als 9/9/99 registreerde maar wel als 09/09/99.
Gas, elektriciteit, water, telefonie, kabeldistributie: in België zullen we normaal gezien geen moment zonder vallen. De belangrijkste nutsvoorzieningen zijn immers uitgebreid gecontroleerd en getest op Y2K-risico’s. Ook in het luchtvaartwezen zal de millenniumovergang wel meevallen. Al was het maar omdat niemand het vliegtuig neemt. Mensen willen tijdens de wissel van oud naar nieuw niet vliegen maar feesten, dit keer nog meer dan vorige jaren. Sabena schrapt de helft van haar vluchten voor 31 december en 1 januari, bij gebrek aan passagiers.
Op Zaventem worden alle luchthavendiensten reeds sinds begin dit jaar grondig doorgelicht, de luchtverkeersleiding (in handen van Belgocontrol, de opvolger van de Regie der Luchtwegen) is zelfs al sinds eind ’97 in de weer. Dat Zaventem en ook andere luchthavens zo goed voorbereid zijn, komt omdat men daar snel besefte dat een luchthaven en vliegtuigmaatschappij staat of valt met juiste data. Niet alleen de reservaties en vliegschema’s zijn afhankelijk van hun datum, ook de check-in en de bagagesortering wordt bestuurd door datumgevoelige computers.
SPAARCENTEN IN DE SOK
Hetzelfde verhaal in de banksector, waar men na enorme investeringen klaar is met de datagevoelige materie. Banken hebben er natuurlijk ook alle belang bij om die positieve boodschap uit te dragen, want ze hebben het vertrouwen van de klanten nodig. Ze houden er rekening mee dat sommige klanten tijdens de weken voor nieuwjaar hun spaarcenten van de rekening halen en in een sok stoppen tot we goed en wel in het nieuwe millennium zitten. Want stel dat voor het miljoen frank op je rekening plots een min verschijnt. Fabeltjeskrant, zeggen de banken, want van alle rekeningen en verrichtingen worden backups bewaard. Mocht er dus iets misgaan, dan kan men nog altijd terugvallen op de reservebestanden. Banksys zal in de laatste dagen voor nieuwjaar alle automaten in hun beheer maximaal bevoorraden. De uitbater van de automaten verzekert dat er geen onregelmatigheden zullen optreden, maar voorziet wel dat mensen “het zekere voor het onzekere nemen”. Die plotse verzamelwoede heeft overigens weinig te maken met enige vrees voor de bug, mensen willen gewoon een voorraadje hebben om zich tijdens dit eenmalig millenniumfeest eens goed te laten gaan.
De Federal Reserve, de Amerikaanse nationale bank, drukt voor vijftig miljard dollar (twee biljoen frank) bankbiljetten bij om de verhoogde vraag naar cash geld op te vangen. Tien procent van de Amerikaanse bevolking liet begin dit jaar weten zijn geld voor het einde van het jaar te zullen afhalen. Er wordt voorts rekening gehouden met een gevoelige daling van de beurs, sommigen vrezen zelfs voor een crash die een jaar lang nagolven zal hebben. Sinds het begin van de moderne tijden heeft het einde van de eeuw altijd negatieve effecten gehad op het beursgebeuren. De ING-bank heeft uitgeplozen dat de Britse en Nederlandse beurs eind 1699 en 1799 als een pudding in elkaar zakten. En vorige eeuw daalde de Dow Jones in twee weken met meer dan twintig procent.
Hoe is het zo ver kunnen komen? De oorzaak van het millenniumprobleem is pijnlijk banaal: computerprogrammeurs stonden er in de jaren vijftig en zestig niet bij stil dat computers en de software in de apparaten het zouden uitzingen tot de eeuwwisseling. Volgens een andere versie waren de programmeurs zich wel bewust van de gevaren, maar wuifden hun managers mogelijke problemen weg. Hoe het ook zij, de programmeurs maakten voor de jaaraanduiding gebruik van slechts twee in plaats van vier posities: 57 in plaats van 1957, 84 in plaats van 1984. Dat spaarde enkele regels programmeercode uit, en twee bytesRAM-geheugen bij elk gebruik. Vooral dat laatste kwam goed uit, want RAM-geheugen was destijds klein en duur. Zelfs het Pentagon zou eind jaren zestig nog beslist hebben om jaartallen in twee cijfers te programmeren, omdat dat goedkoper uitviel. Dat zeggen althans Harry White, destijds als computerspecialist in dienst bij Defensie, en Robert Bemer, een van de ontwikkelaars van de ASCII-computertaal. De twee probeerden toenmalig president Richard Nixon tot andere gedachten te brengen, maar zonder succes.
DIGITALE PEARL HARBOUR
Dertig jaar later vergelijkt het Witte Huis de millenniumbug met een fikse sneeuwstorm. De bevolking gaat mogelijk enkele moeilijke dagen tegemoet, maar meer niet. Gewoon wat extra voedselvoorraad opslaan, water en benzine bewaren en flitslampen in de aanslag houden, zo probeert de Amerikaanse overheid het scoutsgevoel in de burger aan te wakkeren. Eerder dit jaar riep de FBI zijn werknemers nog op om extra geld op te slaan. Helemaal gerust zijn ze dus toch niet.
Laten we nog eens doemdenken: we moeten niet alleen vrezen voor de millenniumbug zelf, maar ook voor de mensen die ze proberen onschadelijk te maken. Want die handelen niet allemaal met zuivere motieven. Mark Montgomery van de veiligheidsdienst van het Witte Huis, verwacht aanvallen via Internet. Michael Vatis, hoofd van het door de FBI bestuurde National Infrastructure Protection Center, zegt weet te hebben van valse bug fixers. Millenniumherstellers die in werkelijkheid cyberguerrillero’s zijn en virussen in computersystemen stoppen of verklikkers programmeren waardoor alle bewerkingen op afstand kunnen worden gevolgd. Feit is: veel bedrijven en overheidsdiensten hebben onder de tijdsdruk een beroep gedaan op externe specialisten, die zo toegang kregen tot informatie die niet voor hun ogen was bestemd. Militaire experts waarschuwen zelfs voor een “digitale Pearl Harbour”. Dat laatste blijft evenwel een onwaarschijnlijk scenario. Strategische informatie wordt opgeslagen in computers die niet in netwerk zijn geschakeld, daar kun je dus enkel bij als je zoals Tom Cruise in Mission: Impossible inbreekt in het gebouw van je doelwit. En waarom zou je dat uitgerekend proberen op 31 december? De millenniumbug vormt dan wel de perfecte dekmantel voor een computerkraak, maar de verhoogde waakzaamheid bij systeembeheerders neutraliseert die ‘buitenkans’. Vatis waarschuwt niettemin voor extremistische organisaties die menen dat de Apocalyps nabij is en die waar nodig een handje willen helpen.
De enige remedie: weglopen. Zo denken althans de survivalists, die hun hele leven omgooien in het zicht van de bug. Computerprogrammeur Scott Olmsted trok naar de woestijn van California, waar hij zich vestigde vlakbij een waterbron en zich wapende met een stroomgenerator. Ontegensprekelijk een Afrit 9-personage, maar ook een computerprogrammeur met twintig jaar ervaring. Hij redeneert: als men een jaar voor de millenniumovergang nog moet beginnen aan een oplossing voor het Y2K-probleem, kunnen rampen niet worden vermeden. Zijn theorieën steunen op de geschriften van Gary North, een historicus die al midden jaren negentig over het millenniumprobleem schreef. North moet zowat de meest fanatieke Y2K-doemdenker ter wereld zijn. Zijn nieuwjaarsscenario: elektriciteitscentrales laten het afweten als gevolg van computerfouten en die fouten kunnen vervolgens niet meer hersteld worden omdat je elektriciteit nodig hebt om een computer aan de praat te krijgen. Terug naar het tijdperk van de kaars!
Bart Vandormael
