Straks hoeft u geen cash meer op zak te hebben als u gaat shoppen bij Colruyt. Uw smartphone volstaat om af te rekenen. De Belgische banken willen een eigen standaard ontwikkelen voor de elektronische portefeuille. Maar de concurrentie met wereldspelers als Apple, Google en Facebook zal bikkelhard zijn. ‘Wie denkt dat ze bij de banken aan het slapen zijn, vergist zich.’

Geld bestaat al drieduizend jaar, maar de kans is reëel dat het binnenkort haast volledig zal verdwijnen. Rond 700 voor Christus werden de oudst bekende munten geslagen in China en Klein-Azië. In Europa voerde Rome in 211 voor Christus de denarius in als handelsmunt.

Het ging lang goed met contant geld, tot in de vorige eeuw de cheque werd gelanceerd. Toen was het afgelopen met het monopolie van munten en biljetten. Sindsdien daalt het relatieve aandeel van contant geld jaar na jaar.

Vorig jaar berekende het Cash Report 2013 van auditkantoor PWC en beveiligingsspecialist G4S hoeveel geld er eigenlijk in omloop is in België. De totale waarde van chartaal of contant geld bedroeg 29,8 miljard euro, de totale waarde van giraal geld (geld op bankrekening) 102,2 miljard euro. Dat betekent dat de geldhoeveelheid in België voor bijna 29 procent bestaat uit chartaal geld en voor 70 procent uit giraal geld. Ter vergelijking: in Nederland is de verhouding 23 tegenover 77 procent in het nadeel van cash.

Michel Vermaerke, de ceo van de Belgische Federatie van de Financiële Sector (Febelfin), heeft maar één briefje van tien euro op zak én vijf dollar, als we hem spreken. Hij schrikt er zelf een beetje van. Hij is lang niet de enige. We hebben bijna allemaal steeds minder contant geld in de portefeuille. Dat komt omdat op weinig andere plaatsen ter wereld er zo veel bankfilialen en geldautomaten zijn als in België. Tussen 2007 en 2011 steeg het aantal geldafhalingen aan de automaat van 318 naar 415 miljoen per jaar.

Een tweede reden waarom we met minder biljetten rondlopen, is dat we dankzij onze smartphones en tablets nieuwe technologieën ter beschikking hebben voor mobiele betalingen. Toch denkt Michel Vermaerke dat de cashloze samenleving in België niet meteen voor morgen is. ‘Niet cashless, maar wél less cash.’

Cash is duur

De banken hopen dat bedrijven, zelfstandigen en consumenten sneller zullen overstappen naar de nieuwe betaalmiddelen. ‘Ze zijn gebruiksvriendelijker en veiliger, terwijl cash de Belgische banken veel geld kost.’ Sommige studies spreken van honderd miljoen euro per jaar. Een onderzoek van de Amerikaanse Tuft University berekende de kosten op 200 miljard dollar per jaar, of 637 dollar per Amerikaan.

Ook Europa lobbyt voor digitaal betalen, sinds de creatie van een eengemaakte Europese betaalzone (SEPA). ‘Toen dat werd ingevoerd, bleek trouwens dat het elektronisch betaalverkeer in ons land minder duur was dan in vele andere landen. Zelfstandigen klaagden daar weleens over’, zegt Vermaerke.

De Europese Commissie benadrukt wel dat het verboden is om contante betalingen af te straffen met hogere prijzen. Munten en bankbiljetten blijven wettelijke betaalmiddelen. Toch zijn er gevallen bekend waarbij betalen met cash bestraft wordt. In Nederland bijvoorbeeld is een ticket voor het openbaar vervoer duurder als je contant betaalt. Er is dus een bewuste politiek om cash te bannen. In ons land gebeurt ook het omgekeerde. Er zijn restaurants waar je korting krijgt als je cash betaalt. Maar dat heeft dan weer te maken met de nakende invoering van de elektronische kassa die zwartwerk moet beperken.

De voorbije jaren hebben de banken en Febelfin campagne gevoerd om het elektronische betalingsverkeer te stimuleren. Met succes. ‘Het aantal transacties met debetkaarten (zoals Bancontact/Mister Cash) steeg van 380 miljoen in 2000 naar 1,1 miljard vorig jaar. Het aantal transacties met kredietkaarten (zoals Visa of Mastercard) groeide in dezelfde periode van 66 naar 164 miljoen’, zegt Vermaerke.

Europa probeert volgens het Cash Report 2013 het elektronisch betalen van kleinere bedragen te stimuleren. Zo bedraagt een gemiddelde bankkaarttransactie in Finland, Zweden en Nederland tussen 31 en 36 euro. In ons land is dat gemiddeld 55 euro.

In België bestaat ook nog de mogelijkheid om met proton te betalen. Proton is een elektronisch alternatief dat dicht aanleunt bij contant geld. Het is vooral bedoeld voor kleinere bedragen. Klanten kunnen geld opladen via de protonfunctie op hun bankkaart.

Proton was nooit een groot succes. Het aantal transacties daalde volgens Febelfin van 51 miljoen in 2000 tot 29 miljoen in 2013. Proton verdwijnt daarom eind dit jaar. Nadeel van Proton is dat de consument de kaart zelf moet opladen. Het is duur voor de bedrijven (vooral winkels) die een terminal moeten aanschaffen, en bij verlies van de bankkaart is de consument het opgeladen bedrag dat er nog op stond kwijt.

Elektronisch betalen is handig, als het lukt. Het zal lastiger worden als in de winter de elektriciteit uitvalt, of bij een storing in het systeem. Zoals op maandag 23 december vorig jaar, een van de drukste winkeldagen van het jaar. Toen lag het elektronisch betaalverkeer bijna drie uur stil. Dan kom je als klant met een karig gevulde portefeuille niet ver. Duizenden zelfstandigen verloren niet alleen hun geduld, maar ook veel klandizie en omzet. De storing kostte de handelaars volgens de zelfstandigenorganisatie NSZ ruim 51 miljoen euro.

Atos, de belangrijkste verwerker van betaaltransacties in ons land, beloofde meer investeringen te doen om zulke storingen in de toekomst te vermijden. Mocht het toch nog gebeuren, dan mogen de winkeliers een systeem gebruiken om tijdelijk offlinebetalingen te aanvaarden. Dat systeem bestond al voor de groothandel.

De winkeliers klagen geregeld over de hoge kosten voor de terminals en de transacties. De terminals zijn te huur of te koop. Een vaste terminal huren kost tussen de 19 en 49,9 euro per maand. Daarnaast moet meestal ook een vergoeding per transactie betaald worden. Betalen met een kredietkaart komt de winkelier duurder uit dan betalen met een debetkaart. Elke kaart heeft zijn eigen prijs. Om één voorbeeld te geven: een zelfstandige moet 0,3542 euro betalen als hij minder dan 50 transacties verricht per maand. Heeft hij er meer dan 500, dan daalt de prijs per betaling tot 0,1316 euro.

‘Ons land hinkt qua elektronische betalingen achterop in vergelijking met de noordelijke Europese landen en de VS’, zegt Van Marcke. Een internationaal onderzoek van McKinsey leert dat in ons land nog 54 procent van de transacties contant wordt betaald. ‘We moeten zo snel mogelijk in de buurt komen van 40 procent’, vindt Van Marcke.

Finland heeft dat doel nu al bereikt. Net als Zweden, waar de voorstanders van een cashloze samenleving een wel erg opvallende spreekbuis hebben: Bjorn Ulvaeus, een van de vier leden van de popgroep Abba, bekend van de hit Money, Money, Money. Hij vroeg in een interview met een Zweedse krant aan de banken om niet langer papieren geld te drukken. Hij deed die ‘revolutionaire’ uitspraak nadat zijn zoon voor de derde keer was overvallen. ‘Minder cash betekent immers minder overvallen.’

Hij heeft een punt, want het aantal zakkenrollers is afgenomen, net als het aantal bankovervallen. In Zweden waren er in 2008 nog 110 bankovervallen. In 2011 slechts 16, onder meer omdat steeds meer banken er gestopt zijn met het ‘verhandelen’ van cash aan de loketten.

Dat voorbeeld wordt ook in ons land stilaan gevolgd. KBC opende in juni vorig jaar haar eerste ‘cashloze’ filiaal in Gent. Later volgden Mol en Rotselaar. In de komende jaren wordt het aantal cashloze bankfilialen stelselmatig uitgebreid.

‘De klanten worden er ontvangen in een open kantoorruimte, niet meer aan loketten, en onze personeelsleden werken er niet langer met cash, omwille van de veiligheid van zowel klanten als medewerkers’, laat de woordvoerder van KBC weten. ‘Er blijven wel voldoende automaten waar klanten geld kunnen afhalen en storten zodat er toch nog aan hun cashbehoeften kan worden voldaan.’

Digitale diefstal

Ook in ons land daalde het aantal klassieke bankovervallen: van 130 in 2006 naar 40 in 2012 en een twintigtal in 2013. In Nederland is de terugval nog spectaculairder: van 570 in 1992 tot 1 in 2013.

Maar dieven laten zich niet zomaar uit de markt prijzen. Als er minder cash voorhanden is, zoeken ze het elders: in de digitale wereld. In Zweden is het aantal digitale diefstallen gestegen van 3304 in 2000 tot bijna 20.000 in 2011.

In ons land is phishing de meest voorkomende vorm van digitale diefstal. Daarbij worden via valse e-mailberichten of nepsites van bedrijven en banken de persoonlijke gegevens en bankcodes van een slachtoffer ontfutseld.

Volgens Febelfin werden in 2013 1772 fraudegevallen met internetbankieren genoteerd, bijna allemaal gevallen van phishing. Daarbij werd 5,1 miljoen euro ontvreemd. Tijdens de eerste twee kwartalen van dit jaar daalde het aantal gevallen tot 183, voor in totaal 317.000 euro.

Het gaat om zeer beperkte aantallen als je weet dat er jaarlijks ongeveer een half miljard sessies van internetbankieren plaatsvinden. ‘Banken blijven veel geld investeren in de beveiliging van het digitale betaalverkeer, maar het zwakste punt in de ketting is vaak nog de slordige of nonchalante gebruiker’, zegt Vermaerke.

Ook Nederland is een van de voorlopers van een samenleving met minder cash. De links-liberale D66-fractie in de gemeenteraad van Amsterdam wil van de Nederlandse hoofdstad zelfs een volledige papier- en cashloze organisatie maken.

Een van de redenen waarom ons land achterloopt qua elektronische betalingen, is dat ze sporen nalaten. Cash daarentegen is anoniem en dus een handig betaalmiddel in de grijze en zwarte economie. Internationaal onderzoek leert dat er een rechtstreeks verband bestaat tussen de hoeveelheid contante transacties en het aandeel van de zwarte economie. Voor ons land wordt dat nog steeds geraamd op ongeveer 17 procent van het bruto binnenlands product, of 61 miljard euro. Ter vergelijking: in Oostenrijk is dat 8 procent, in Bulgarije 32 procent.

Daarom besliste de regering-Di Rupo in het kader van de nieuwe antiwitwaswetgeving dat een klant voor een aankoop nog maximaal 3000 euro in cash mag betalen. Daarvoor was dat 15.000 euro. Ook als u een huis of appartement koopt, kunt u die koffer vol bankbiljetten beter thuis laten.

Elektronische of mobiele betalingen zijn veilig, handig en eenvoudig, maar ook verleidelijk en laagdrempelig. Als we digitaal betalen, heeft de gedragseconomie aangetoond, zijn we vaker geneigd meer uit te geven dan wanneer we op zoek moeten naar munten of biljetten in onze portefeuille. De consument doet blijkbaar meer impulsaankopen als er geen contant geld mee gemoeid is. Sommige studies rapporteren verschillen die kunnen oplopen tot vijftien procent. Vandaar dat heel wat winkeliers hopen dat steeds meer klanten elektronisch zullen afrekenen.

Uit een ander onderzoek naar betalingen in bedrijfsrestaurants bleek dat als werknemers betalen met een pasje of een kaart, zij meer ongezonde aankopen doen, zoals snoep en frisdrank.

Volgens ING geeft het betalen met cash de klant een groter gevoel van controle en bewustzijn over zijn aankopen.

De overschakeling naar digitaal verkeer komt zoals verwacht het snelst van jonge mensen uit de hogere sociale klassen. Hoe armer, hoe groter de liefde voor biljetten en munten, zo blijkt.

Wuiven voor de kassa

De grote doorbraak naar een echte cashloze samenleving zal er vermoedelijk komen dankzij de nieuwste smartphones, waarmee we niet alleen een sms kunnen sturen om een parkeerplaats te betalen, maar ook mobiele betalingen kunnen doen.

In Londen kun je treintickets kopen met je gsm. In de vestigingen van Starbucks in de VS hoef je alleen met je smartphone voor de kassa te wuiven en je espresso is betaald. Google ontwikkelde zijn Google Wallet die je kunt installeren op bepaalde types van smartphones. De voorbeelden zijn talrijk en elke dag komen er bij.

Het aantal mobiele betalingen is in de VS tussen 2012 en 2013 verdubbeld tot een miljard dollar. Tegen 2017 zou dat oplopen tot 58 miljard dollar in de VS en 90 miljard dollar wereldwijd. Er zijn experts die voorspellen dat tegen 2020 betalingen met de smartphone een groter marktaandeel zullen hebben dan die met kredietkaarten. Vorig jaar werden wereldwijd 998 miljoen smartphones verkocht, het potentieel van deze betalingsvorm is bijgevolg gigantisch.

De chip in uw smartphone die deze mobiele financiële transacties mogelijk maakt, kan straks ook worden ingebouwd in uw auto, zodat bij een tankbeurt de betaling volledig automatisch gebeurt.

Bij Google hopen ze dat niet alleen het contant geld zal verdwijnen, maar ook uw hele portefeuille. ‘Wat zit daar nu eigenlijk nog in?’, vroeg Hal Varian, de hoofdeconoom van Google, zich een tijdje geleden af. ‘Beetje geld, identificatiepapieren en enkele persoonlijke spullen. Dat past ook perfect in een smartphone.’ Al vermoedt hij wel dat 2020 nog wat vroeg is om de cashloze samenleving uit te roepen. Hij heeft waarschijnlijk gelijk, want uit een Amerikaanse enquête van het onderzoeksbureau Forrester blijkt dat slechts 17 procent van de eigenaars van een smartphone die al heeft gebruikt om te betalen. De toename van mobiele betalingen verloopt bovendien heel geleidelijk.

Apple denkt er net zo over. Vorige week presenteerde het bedrijf de iPhone 6 met een eigen betalingssysteem. Het toestel krijgt speciale software die uw vingerafdruk kan lezen en een chip die het mogelijk maakt om betalingen te doen door uw gsm bij een sensor te houden. Apple werkt daarvoor samen met de grote kredietmaatschappijen, de grote Amerikaanse banken en met enkele ketens zoals McDonald’s, zodat u zonder veel gedoe uw Big Mac kunt betalen met de iPhone. Goed gezien van Apple, want het Amerikaanse bedrijf beschikt via zijn muziekwinkel iTunes en via de App Store al over de gegevens van honderden miljoenen kredietkaarten.

Sixdots

Als het van de Apples, Googles en Facebooks van deze wereld afhangt, nemen ze straks de rol van de banken geheel of gedeeltelijk over. Een bedreiging voor de Belgische banken? ‘Degenen die denken dat ze bij de banken aan het slapen zijn, vergissen zich. Ze houden dat nauwlettend in de gaten’, zegt Michel Vermaerke.

Hij wijst er wel op dat banken onderworpen zijn aan strenge toezichtregels. ‘Ik ga ervan uit dat die ook zullen gelden voor de nieuwe spelers, in het belang van de burgers en de bedrijven.’

Daarom besliste Belgacom eind vorig jaar om samen met de vier Belgische grootbanken het bedrijf Sixdots op te richten. Het wil een eigen Belgische standaard ontwikkelen voor een elektronische portefeuille in uw smartphone. Ook Base en Mobistar doen mee.

Frederic Lhostte, ceo van het jonge bedrijf, wil nog geen startdatum geven. ‘Dit is een ingewikkelde procedure. Liever wat later en zonder problemen lanceren dan te vroeg.’

De naam Sixdots verwijst naar de zesdelige pincode die u nodig zult hebben om uw elektronische ‘wallet’ te activeren. Daarmee zult u op het internet aankopen kunnen doen, maar ook in de winkel zelf via een draadloze verbinding met de kassa. ‘Het zal de betaalterminals op den duur overbodig maken.’

Als u uw code hebt ingegeven verschijnen op het schermpje van uw telefoon de verschillende betaalkaarten waarover u beschikt. U kunt kiezen met welke kaart u wilt betalen. Volgens Lhostte moet het eveneens mogelijk zijn om uw getrouwheidskaarten in een bepaalde winkel digitaal bij te houden of om tickets voor een concert te reserveren en te betalen.

‘In een latere fase zal Sixdots uw volledige mobiele identiteit beheren. U zult online contracten kunnen ondertekenen of uw fiscale aangifte doen op tax on web zonder uw elektronische id-kaart.’

Hij beseft wel dat de concurrentie met Google, Apple en de anderen keihard zal zijn. ‘Maar ons land is altijd vooruitstrevend geweest inzake technologie voor elektronische betalingssystemen. Die voorsprong moeten we via Sixdots behouden.’

Dat vindt ook Michel Vermaerke. ‘Belgische bedrijven als Swift en Euroclear waren voorlopers in de financiële sector. Ook Bankcontact/MisterCash wordt in Europa beschouwd als een referentiepunt. We moeten er alles aan doen om die positie te behouden.’

DOOR MICHEL VANDERSMISSEN

Cash is anoniem en dus een handig betaalmiddel in de grijze en zwarte economie.

Als het van de Apples, Googles en Facebooks van deze wereld afhangt, nemen ze straks de rol van de banken geheel of gedeeltelijk over.