Ene Gerd Boeren omschrijft de hopeloze ondergang van een verouderd industriestadje, Odda als volgt: ‘Wat overblijft is “een aardig verhaal”.’ Nou moe. Er is niks aardig aan een verlept sociodrama, waar verloedering eerst de stad, dan de omgeving, ten slotte ook de mensen naar de modderpoel van het bestaan trekt.
Het is juist dat De Razende Rivier meer weg heeft van een docudrama dan van een thriller. Maar net de harteloze de- lokalisatie van smelterijen en hoogovens, net de angst en vermoedens van de Untermenschen die hun lot moeten ondergaan, zorgen voor een sterke achtergrond waartegen twee bijna terloopse moorden begrijpelijk en hatelijk worden.
Dit is het finale uitkotsen van het casinokapitalisme, van roofbouw op de sociaaldemocratie van Scandinavië, die steeds meer toegevingen deed aan investeerders en moest vaststellen dat alles werd leeggelepeld: de pensioenfondsen, de werkzekerheid, de gewaarborgde welvaart, de huisvesting, het wederzijds vertrouwen. De stad Odda is gevild en beseft het niet. Tegen beter weten in blijft de burgemeester de weldaden van de verzorgingsstaat bezingen met de inplanting van een nieuw skatepark, terwijl de laatste bedrijven op zijn kerkhof dansen. Moord blijkt niet meer te zijn dan collateral damage, onvermijdelijke, niet gewilde maar ook niet gehinderde uitroeiing van een probleem.
In een dergelijke uitzichtloze, afstervende wereld is de aan lagerwal geraakte streekjournalist Robert een ideale centrifuge. Hij smacht naar de liefde voor de vrouw van zijn broer, politieman Frank. Het is een eindeloos verhaal van ontbinding, van rotting van binnenuit. Sociaal, beroeps- matig, individueel.
Grytten, die in Odda werd geboren, beschrijft de echte tragiek van de kleinstad. In de grootstad kun je nog anoniem opgaan in de massa. Op het platteland gelden andere waarden. Maar de kleinstad is gedoemd te verdwijnen. ‘Ze breken heel Odda af en het kan niemand iets schelen’, zegt Roberts vader, en zo is het: zijn generatie verdwijnt, het beeld van zijn stad lost op, de hele onderbouw van de samenleving smelt weg.
De Razende Rivier is een embleem: alles keert naar het water van de jord terug. Herten lopen vrij rond om verlaten hoogovens. Ingeweken jongens hebben nooit leren zwemmen en verzuipen. Meeuwen zijn het symbool van de nieuwe machthebber, zoals in The Birds van Hitchcock: de gevoelloze natuur neemt haar vertrouwde plek weer in, waar de mens gefaald heeft.
Frode Grytten kreeg in 2005 als 35-jarige de Rivertonprijs, de hoogste Noorse onderscheiding voor een misdaadverhaal, met deze Flytande Bjorn.
FRODE GRYTTEN, DE RAZENDE RIVIER. AMSTERDAM/ANTWERPEN, DE ARBEIDERSPERS, 224 BLZ., 18,95 EURO.
Lukas De Vos
