Kamermuziek hebben componisten haast altijd geschreven voor vrienden, in een intieme sfeer. Niet voor de centen.

Strijkkwartetten brengen amper geld in het laatje. Hun ontstaan danken ze hoofdzakelijk aan de artistieke behoefte van toondichters om hun diepste innerlijk te uiten, om bij wijze van spreken ‘muzikaal te biechten’. Zo was het ook bij Ludwig van Beethoven (1770-1827).

Bij Deutsche Grammophon is een cd-pluscore uitgekomen met twee strijkkwartetten van deze ons altijd verrassende componist: het strijkkwartet in c op. 18 nr 4 en het strijkkwartet in cis op. 131. Een contrastrijke keuze voor één cd, omdat het eerste van een dertigjarige en het tweede van een zesenvijftigjarige Beethoven is. Een verschil van dag en nacht in rijpheid. Het opus 18 nr 4 komt nog over als een brok erfenis van Mozart of Haydn, maar het opus 131 barst van volgroeidheid en is helemaal de echte Beethoven, veel dieper, grootser en pakkender dan in welk van zijn bejubelde symfonieën ook, de befaamde Negende incluis.

Deze beide kwartetten worden hier uitgevoerd door het Hagen Quartett: Lukas Hagen 1ste viool, Rainer Schmidt 2de viool, Veronika Hagen viola, en Clemens Hagen cello. Dit nog vrij jonge viertal wordt wereldwijd de hemel in geprezen. Terecht overigens. Ze zijn heel homogeen op elkaar afgestemd. Toch ben ik persoonlijk niet gelukkig met àlles wat ze doen, bijvoorbeeld niet met hun soms verdraaid snelle tempi, zoals in het scherzo en het menuetto allegretto van opus 18 nr 4. In dit laatste zitten in de eerste acht maten vijf sforzati en verhuist de harmonie van c over Es, Bes en g weer naar c. Door een te snel tempo gaat het geraffineerde volgens mij wat verloren, hoe precies het ook wordt gespeeld. Maar ja: snelle tempi zijn nu eenmaal in de mode; het Hagen Quartett heeft duidelijk hoorbaar intens samengewerkt met onder meer Nikolaus Harnoncourt. Overigens bekoort dit viertal mij vooral in het opus 131: onder meer in het aangrijpende adagio (nr 5 op de cd) – volgens Richard Wagner “het zwaarmoedigste dat ooit in muziek werd uitgeschreven” – en in het andante (nr 8), heel innig, als een gebed.

CONTINU VISUELE INFORMATIE

Hét bijzondere van deze cd is echter de pluscore: audio-informatie (muziek) wordt verbonden met visuele informatie (partituren, tekst en afbeeldingen). Heel knap. Een met het afspelen van de muziek voortschrijdende gele barre zegt waar je bent. Het volgen van de partituur op het pc-scherm vergt wel enig wennen: normaal glijden je ogen op het einde van een notenbalk (of de bij elkaar horende groep notenbalken, zoals de groep van vier bij een kwartet) naar de volgende, eronder liggende balk of balkengroep, of naar die bovenaan op de volgende bladzijde. Hier niet: de volgende balk of groep begint op gelijke hoogte vooraan. Daardoor mis je telkens even iets en ben je net een maatslag achter, want gewoonlijk lees je een paar noten vooruit zoals je met de ogen al enkele woorden vooruit opneemt als je iets voorleest. Echt niet makkelijk als je het al een miljoen keer anders hebt gedaan.

Leuk is wel dat je de diverse partijen in kleur kunt weergeven, zoals rood voor de eerste viool, blauw voor de cello, enzovoort. Bovendien kan je het allemaal nog afdrukken ook. De hele partituur nota bene! Wie graag met de computer speelt, kan nog véél meer: in de midi-mode (al klinkt die lelijk) experimenteren met fraseringen, aanduidingen van vingerzettingen, stemmen naar voren halen, goochelen met tempi en versieringen, kleine stukjes eindeloos herhalen… kortom: het is een ontzettend tof stuk speelgoed. Het belangrijkste van al die technologische Spielerei, voor de gewone melomaan zoals u en ik, is toch wel de ‘hulp’ met de barre bij het volgen van de partituur, uitermate nuttig om zo’n kwartet dieper te leren kennen. Begin met een kalme beweging zoals het andante (nr 8) en volg de eerste viool. Herbegin dit stuk met de tweede viool, dan met de altviool, en ten slotte met de cello. Doe dat allemaal vijf, zes keer, en beluister dan dit stuk met de ogen dicht. Geloof me: er gaat een nieuwe muzikale wereld voor u open. U hoort fraseringen, vormen, accenten, inzetten, een dynamiek, een opbouw, een muzikale conversatie en een emotie in klanken die u voordien grotendeels (of zelfs totaal) ontgaan was. Goed, het vraagt enige inspanning en wat geduld. Maar de luisterverrijking achteraf is goud waard. U moet uw inzet wel spreiden om niet tureluurs te worden. Ik bedoel: neem vandaag één stukje onder handen en pas over een paar dagen een ander. Dit klinkt wellicht wat schoolmeesterachtig, maar het is goed bedoeld. Er volgen nóg cd-pluscores.

Ludwig van Beethoven, “Strijkkwartetten op. 18 nr 4 en op. 131”, Hagen Quartett. DG CD 459 611-2.

Fons de Haas

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content