Stel u voor dat u toegang krijgt tot de bibliotheek met alle mogelijke boeken. Zou u daar vinden wat u zoekt? Aflevering 1 van onze filosofische zomerserie.

Er is goed nieuws en er is slecht nieuws. Het goede nieuws is: uw biografie is klaar. Uw integrále biografie zelfs, het boek waarin uw hele levensloop van naaldje tot draadje uit de doeken wordt gedaan, van uw geboorte tot en met uw dood. Jazeker, tot en met uw dood. Vergeet die belachelijke horoscoop dus maar. Als u wilt weten wat het leven allemaal nog voor u in petto heeft, moet u zo snel mogelijk dat boek zien te bemachtigen.

Het slechte nieuws is: uw biografie bevindt zich in de bibliotheek van Babel. Het zal dan ook zeer moeilijk, om niet te zeggen volslagen onmogelijk zijn om dat boek te lokaliseren. En zelfs als u het kon vinden, zou u nooit met zekerheid weten of het wel de juiste versie is. In de bibliotheek van Babel staan namelijk heel veel verschíllende versies van uw biografie, en de meeste daarvan spreken elkaar serieus tegen.

De bibliotheek van Babel bevat alle mogelijke boeken. Letterlijk: alle boeken die mogelijk zijn. Er zijn maar een paar randvoorwaarden: elk boek telt exact 410 pagina’s, elke pagina telt 40 regels en elke regel telt 80 aanslagen. En in totaal worden er 29 tekens gebruikt: de 26 letters van het alfabet, de komma, de spatie en de punt.

Dus. Elk boek dat 410 pagina’s lang een opeenvolging bevat van die 29 tekens, staat in onze bibliotheek. Elke mogelijke combinatie van die 29 tekens op 410 pagina’s, rekening houdend met 40 regels per pagina en 80 tekens per regel. Als we even de rekening maken – 29 mogelijke tekens en 1.312.000 (80 tekens maal 40 regels maal 410 bladzijden) tekens per boek -, dan telt onze bibliotheek welgeteld 29 tot de 1.312.000e macht boeken.

Dat is veel.

Oneindig veel? Bijlange niet. Maar wel onvoorstelbaar veel. Haal even diep adem en tel maar mee: 29 tot de 2e is 841, tot de 3e 24.389, tot de 4e 707.281, tot de 5e 20.511.149, tot de 6e 594.823.321, tot de 7e 17.249.876.309, tot de 8e 500.246.412. 961, tot de 9e 14.507.145.975.869, tot de 10e 420.707.233.300.201, en dan zijn we nog maar pas begonnen, want het zijn er in totaal 29 tot de 1.312.000e. Negenentwintig tot de een miljoen driehonderdentwaalfduizendste boeken. In vergelijking daarmee is het hele universum verwaarloosbaar klein, aangezien dat slechts ongeveer 10 tot de 80e atomen bevat.

Zo op het eerste gezicht is die bibliotheek echt wel een paradijs voor de boekenliefhebber.

Laten we eens kijken wat er zoal op de planken staat. Een boek met alleen maar spaties, dus zonder tekst? Dat hebben we. Een boek met één enkele ‘a’ op pagina 1, regel 1, positie 1 – en verder alleen maar spaties? Hebben we. Een boek met één enkele ‘b’ op pagina 1, regel 1, positie 1 – en verder alleen maar spaties? Hebben we ook. Een boek dat helemaal gevuld is met 1.312.000 keer de letter ‘a’? Aanwezig. Enfin, u snapt het plaatje: hier bevinden zich nogal wat boeken waar geen zinnig woord in staat.

Maar ook alle boeken die ooit geschreven zijn, in alle talen, zijn aanwezig – we laten het aantal pagina’s even buiten beschouwing, een boek kan in het ene volume beginnen en in het andere volume vervolgd worden. De werken van Shakespeare, het oeuvre van Jorge Luis Borges, de geheime dagboeken van Luc Appermont – u kunt het zo gek niet verzinnen of het staat in onze bibliotheek van Babel. Mocht u ooit de aanvechting krijgen om een boek te schrijven, doe geen moeite. Zelfs alle boeken die nog nóóit geschreven zijn, staan hier al.

Ook uw biografie, dus. De correcte versie van uw levensverhaal tot en met het bittere einde. Het probleem is dus alleen dat er van uw biografie verschillende versies bestaan: een versie met één tikfout in het eerste woord, een versie met twee tikfouten in het eerste woord, een versie waarin u getrouwd bent, een versie waarin u vrijgezel blijft, een versie waarin u sterft aan kanker, een versie waarin u sterft in een ongeval – er is zelfs een versie waarin u onsterfelijk blijkt te zijn. Alleen al van uw biografie staan hier miljoenen en miljoenen versies. En er is maar een beperkt aantal (aan tikfouten zullen we ons niet storen) waarin het juiste verhaal wordt verteld.

En dus is de hamvraag: hoe komt u te weten welke versie de juiste is?

Antwoord: dat komt u niet te weten. Dat is onmogelijk.

De vraag is trouwens niet aan de orde, want de kans dat u ooit een boek vindt dat één zinnig woord bevat, is praktisch gesproken gelijk aan nul. Het aantal boeken dat louter wartaal bevat is véél talrijker dan het beperkte aantal boeken dat zelfs maar één begrijpelijke zin bevat. De ontnuchterende waarheid luidt als volgt: een bibliotheek waar alle mogelijke boeken staan is even nuttig als een bibliotheek waar geen enkel boek staat.

In 1941 publiceerde de Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges (1899-1986) zijn verhaal De bibliotheek van Babel. In dat verhaal kijkt een oude man terug op zijn leven in de bibliotheek, waar hij, zoals alle andere mensen die in zijn verhaal voorkomen, geboren en getogen is – daarom noemt hij de Bibliotheek (met hoofdletter) ook wel ‘het universum’. In dat universum heeft hij eindeloos gereisd en gezworven, zoals iedereen – ‘op zoek naar een boek’.

Ooit heerste er enthousiasme, vertelt de man: ‘Toen verklaard werd dat de Bibliotheek alle boeken bevatte, was de eerste indruk complete gelukzaligheid. (…) Er was geen persoonlijk of wereldprobleem waarvan de welsprekende oplossing niet in een of ander hexagoon bestond.’ Maar helaas: ‘Er zijn officiële zoekers, inquisiteurs. Ik heb ze in functie gezien: ze komen altijd zwaar vermoeid terug van hun reizen (…), soms pakken ze het dichtstbijzijnde boek en bladeren erdoorheen, op zoek naar schandelijke woorden. Klaarblijkelijk verwacht niemand iets te vinden.’

Behalve een metafoor voor het leven (waarvan geen mens ooit de ultieme betekenis zal vinden) is dit verhaal ook een typische illustratie van de obsessie van Borges met het begrip oneindigheid – een obsessie die bijna zijn hele oeuvre doordrenkt. Let wel: Borges speelt in dit verhaal niet echt met oneindigheid, maar gewoon met grote getallen: 29 tot de 1.312.000e is niet oneindig – in de verste verte niet, zelfs – maar voor de doorsnee sterveling duizelingwekkend genoeg om een gevoel van oneindigheid te krijgen.

In een essay over ‘de totale bibliotheek’ had Borges in 1939 al verwezen naar een verwant gedachte-experiment: dat met de aap achter het computerklavier. Dat zit zo: als je een aap een tijdlang in het wilde weg zomaar wat laat tikken, dan zal hij nooit zelfs maar één begrijpelijke zin produceren. Maar als je die aap oneindig lang in het wilde weg laat tikken, dan zal hij alle mogelijke boeken produceren. Kortom, dan produceert hij de bibliotheek van Babel – een oneindig aantal keren zelfs, om precies te zijn.

En als je een oneindig aantal apen achter een klavier zet? Wel, dan produceer je die bibliotheek van Babel in een week of twee. Voor elk denkbaar boek geldt immers: ergens in dat oneindige rijtje apen zit er gegarandeerd eentje die – geheel per toeval – nét die opeenvolging van 1.312.000 tekens intikt. Een van die apen zal het complete werk van Shakespeare schrijven, en zelfs veel sneller dan Shakespeare dat zelf heeft gedaan. De oude bard moest namelijk nadenken terwijl hij schreef. Die ene aap tikt er maar wat op los.

Daaruit volgt iets heel belangrijks: in principe heb je geen denkende instantie nodig om een boek te schrijven. Als je maar lang genoeg wacht, kan een aap dat zelfs.

Zo heb je ook geen intelligente ontwerper nodig om een mens te maken, of een aap, of een ander dier. Als je maar lang genoeg wacht, knapt de biologische evolutie die klus voor je op. Kijk maar even naar de prachtige ontwerpen die de natuur heeft opgeleverd – ook allemaal ‘boeken’, maar dan met miljarden tekens en geschreven met vier letters: ons DNA.

Er is één cruciaal verschil: evolutie werkt niet uitsluitend op basis van toeval. Natuurlijke selectie maakt van evolutie een cumulatief proces dat in stapjes verloopt, laagje per laagje, onderdeel per onderdeel: iets dat werkt, wordt behouden. Als wij een boek waren, zou je kunnen zeggen dat we woord per woord geschreven zijn: een woord dat betekenis had, werd behouden – zoals in het spelletje Lingo de juiste letters telkens worden behouden.

Uw biografie zult u nooit vinden. Maar u bestaat, en dat is ook al iets.

Volgende week in aflevering 2

De Chinese kamer van Searle

DOOR JOëL DE CEULAER / ILLUSTRATIE KIM DUCHATEAU

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content