Sinds twee jaar is dit land zijn Ernest Mandel kwijt. Nu werd de ?Ernest MandelStichting? opgericht, om toch het geheugen van de man te bewaren.

De auteur van het in heel de wereld geprezen, zij het minder gelezen, intussen klassieke werk ?Traité d’économie marxiste?, de theoreticus van de lange golven in de wereldeconomie, schrijver van steeds meer boeken, brochures en vooral artikels dan men vermoed had, Ernest Mandel, stierf op 20 juli 1995, op 72-jarige leeftijd. Hij was lang professor geweest aan de Brusselse VUB, maar nog veel langer was hij militant geweest in de Vierde Internationale, de trotskistische organisatie, en haar Belgische en Franse (en andere) onderafdelingen. Liet hij bij zijn dood een verweesde organisatie achter, er was ook een indrukwekkende intellectuele erfenis. De manuscripten, aantekeningen, publicaties en de bibliotheek van Ernest Mandel betekenen, als ze bij elkaar gebracht of gehouden worden, méér dan de som van de delen, om het discreet te stellen. Daarnaast was er het werk waar deze internationale figuur bij uitstek mee bezig was : het actualiseren en toepassen van de marxistische theorie. Ook dààrover is discussie mogelijk.

Om zowel het één als het ander in het rijk der mogelijkheden te behouden, richtten een aantal mensen die Mandel gekend én/of gerespecteerd hadden, onlangs de Ernest MandelStichting op, met een beschermcomité waarin onder anderen Els Witte (VUB-rector), Prof. Em. Jan Craeybeckx, Jaap Kruithof,Dirk Frantzen, Julien Van Geertsom, Piet Frantzen en Frank Vandenbroucke zetelen. Het moet een centrum worden met een open geest, zeggen directeur François Vercammen en voorzitter Paul Verbraeken. Een centrum waar de discussie kan gevoerd worden, niet slechts over de betekenis van Mandel, maar ook en vooral over nieuwe openingen en verschuivingen in de huidige maatschappij of het gebrek daaraan. Zoals alles in België bestaat de Stichting ook in het Frans : als Fondation Ernest Mandel.

De Ernest MandelStichting, zegt François Vercammen, berust op drie, vier principes die de mensen moeten samenhouden en ook actief. Dat is dat ze pluralistisch moet zijn, en wetenschappelijk dus niet politiek geëngageerd in de zin van activisme. Verder dat ze kritisch moet zijn het is niet de bedoeling de ?grote man? in het zonnetje te zetten, maar wel om zijn werk kritisch te bekijken, ook al omdat het zin heeft ermee te werken in de huidige wereld. Ze is ook niet partijgebonden, alhoewel Mandel wel lid was van een partij, van de Vierde Internationale. Op die manier zijn we erin gelukt om mensen bijeen te brengen die vandaag tot verschillende politieke stromingen behoren, die verschillende ?biografieën? doorlopen hebben, maar die allemaal wel op één of andere manier met Ernest Mandel in contact zijn geweest, zijn opinie hebben gedeeld en dat misschien niet meer doen , of daar op een of andere manier respect voor hadden.

PAUL VERBRAEKEN : Het is niet evident, zo’n stichting. Je kan eigenlijk twee opties nemen. Ofwel, in de mate waarin Ernest een ?orthodox marxist? was, of zich toch uitdrukkelijk zo noemde, die niet de behoefte had om grote epistemologische breuken aan te brengen met Marx, zou een Mandelstichting de plaats kunnen zijn waar dat marxisme of neo-marxisme of wat dan ook actueel wordt gehouden, een soort focus-functie. Er zijn natuurlijk nog een aantal andere initiatieven in die zin, die al bestonden en die ook pretenderen over het marxisme te werken. Het Instituut voor Marxistische Vorming en in zekere zin ook het Masereelfonds, hoewel dat zich niet zo exclusief als marxistisch aandient.

De andere optie is het specifieke van Mandel binnen de stichting aan bod te laten komen. Wat de inbreng van Mandel is geweest binnen die algemene marxistische stroming. In mijn hoofd is het nog niet duidelijk wat het worden moet. Buiten een aantal formele dingen : documentatie, de boeken van Ernest opnieuw beschikbaar maken… Zien of de geschriften en de politieke activiteiten van Mandel een plaats hebben in wat er momenteel aan het gebeuren is op politiek, intellectueel vlak in de wereld, in Europa en in België.

FRANÇOIS VERCAMMEN : Volgens mij is er ook een maatschappelijke functie, op twee vlakken : er is een bewarende functie. Het is niet evident dat het werk van iemand die toch een belangrijke bijdrage heeft geleverd tot het intellectueel patrimonium in Vlaanderen, en in de socialistische arbeidersbeweging, ook blijft. Het is niet zonder belang dat Ernest Mandel een buitenbeentje was in de socialistische beweging. De staat en de officiële instellingen houden er zich niet mee bezig, en de socialistische beweging zelf houdt er zich ook niet mee bezig. In die zin is alleen al het zuivere bijhouden en bijeenbrengen van dat werk belangrijk. Niet als in een koelkast : dat werk leeft alleen omdat het ter discussie staat. Dan heb je de keuze tussen een apologetische discussie en de meeste stichtingen die rond een persoon zijn opgezet, gaan eerder die kant op. Dat is onze bedoeling niet. Of je kan kiezen voor de diversiteit die op verschillende vlakken kritisch staat tegenover dat werk. Het feit dat wij twee ervoor staan, samen met nog heel andere mensen, weerspiegelt die instelling wel.

Enerzijds een intellectuele, anderzijds een fysieke erfenis : een berg beschreven papieren.

VERCAMMEN : Ernest heeft uitdrukkelijk gevraagd dat al de manuscripten van zijn werken, én zijn privé-politieke correspondentie naar het Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam zou gebracht worden. Dus, wij hebben een contract met het instituut, dat onder andere het materiaal wil behandelen op een wetenschappelijke manier, zodat het toegankelijk is, en eventueel kan uitgegeven worden. Volgens het contract zou dat na behandeling terug moeten komen, in een vorm die het toegankelijker maakt. Anderzijds heeft hij een enorme bibliotheek nagelaten van tussen de 25 en de 35.000 titels, gedeeltelijk geannoteerd.

Nu, het werk van Ernest Mandel verzamelen, wil zeggen : het in één fysieke plaats bijeenbrengen. In zoveel mogelijk talen, veronderstel ik, zeker in de grote Europese talen en nog een paar andere. Wàt ? Al wat Ernest Mandel gepubliceerd heeft, in boekvorm of als brochure, en anderzijds de massa’s artikels, gepubliceerd in tijdschriften die een confidentiële oplage hadden, of als interne bulletins van zijn organisatie. Iemand is nu bezig met het opstellen van een becommentarieerde bibliografie van Ernest Mandel. Er zijn al stukken van dat werk gedaan. Aan een Nieuw-Zeelandse universiteit is iemand daarmee bezig geweest.

In feite waren er twee Ernesten Mandel : één die bezig was met heel subtiele economische theorie ; en één die volgde wat er op straat gebeurde. Hoe pasten die twee bij elkaar ?

VERBRAEKEN : Ik weet niet of Mandel zich zozeer bezig hield met wat op straat gebeurde. Ik heb geen enkel gesprek met hem gehad dat niet ging over méér dan wat er die dag op straat gebeurde. Waren er twee Ernesten ? Je hebt bij hem niét de academicus die staat tegenover de praktische politicus : dat maakt het zo interessant. Hoe verbind je concrete politieke actie met theorie ? Wat mij zelf aantrekt, is het marginale, en dus subversieve van Mandel. De weigering om een academische carrière op te bouwen, de weigering om in een grote organisatie te gaan tenzij om er subversief bezig te zijn, al die weigeringen… Je kan zeggen, dat is een negatieve houding in het leven, natuurlijk. Als je geen compromissen sluit, als je je niet verbrandt, en je bent te zuiver, heb je ook geen impact op de politiek. Ik vind dat zeker in deze tijden een heel interessant thema om even ernstig over na te denken.

VERCAMMEN : Mandel zat heel coherent in elkaar. Wat niet wil zeggen dat wat hij beoogde te doen, ook coherent was. Maar daar was geen tweespalt. Hij heeft inderdaad geweigerd carrière te maken, maar hij was wèl heel ambitieus. Hij wou de wereld hervormen, op wereldschaal. Ook zijn colleges aan de universiteit, die van een hoge kwaliteit waren, waren de facto ook bewustwordingslessen. Met de achterliggende idee dat de luisteraars daar inderdaad ook praktische en organisatorische conclusies uit konden trekken. Terwijl iemand die dat niet deed, maar wel intelligent was in de cursus, door hem ook geapprecieerd werd.

Hield hij zich bezig met wat zich op straat afspeelde ? Ik ken niemand anders die op zo’n concrete manier het dagelijkse leven in zijn analyse kon betrekken, en tegelijk bezig zijn te bewijzen dat er lange golven bestaan in de economie. Als je zijn boeken over de lange golven bekijkt, zeker het laatste, de synthese, dan merk je dat dat vanaf de vijfde zin al niet meer gaat over economische reeksen hoewel er natuurlijk wel een debat is of ze al dan niet bestaan , maar over sociale relaties, klassenstrijd, en het verband tussen het één en het ander. Bij hem is alles politiek, in de goede zin van het woord. Gericht op interventie in de maatschappij en op maatschappelijke veranderingen.

Een indrukwekkende intellectuele reserve. Maar in hoever is die voorbijgestreefd ?

VERBRAEKEN : De actualiteit van Mandel is de actualiteit van Marx. Is die voorbijgestreefd ? Dat is een legitieme vraag, maar hoe ze te beantwoorden ? Je kan alleen een intellectueel oordeel geven. Als je zegt dat Marx voorbijgestreefd is, moet je ten minste weten wat de man geschreven heeft, of er een interpretatie van hebben die gebaseerd is op voldoende kennis van zijn werk. Dan kan je proberen na te gaan of wat hij schreef, nog relevant is om de maatschappij te analyseren, ik zal niet eens zeggen, ze te veranderen. Persoonlijk denk ik dat dat nog relevant is. Een groot stuk van wat Mandel gedaan heeft, was proberen binnen dat marxisme zaken te actualiseren. De corpustheorie die bij Marx, misschien met opzet, niet écht goed in elkaar stak te toetsen aan de realiteit van de periode waarin hij geleefd heeft. Mij interesseert het dat verder te toetsen, met mijn mogelijkheden, en dat vind ik dan interessant aan die stichting Ernest Mandel. Ik hoop daar andere mensen tegen te komen die dat, vanuit andere invalshoeken, ook proberen te doen. En of dat dan voorbijgestreefd is of niet… Ik denk van niet.

Sus van Elzen

Ernest MandelStichting, Postbus PB 1309, 1000 Brussel.

Ernest Mandel : een enorme intellectuele erfenis.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content