Eén oudere op vijf krijgt met geweld te maken, leert een recent onderzoek.

Ja, vergeet die rustige oude dag maar. Rustig de herfst van je leven inschuiven? Niet in België. Dat mag blijken uit een studie van Sybille Opdebeeck, Anneleen Vandenberk en Frans Lammertyn van het onderzoeksinstituut Lucas (KU Leuven). In opdracht van minister van Arbeid Miet Smet (CVP) brachten ze het geweld op ouderen in hun thuissituatie in kaart. In een gestructureerd interview polsten ze 523 ouderen uit het hele land naar hun ervaringen met geweld en hun onveiligheidsgevoelens.

En kennelijk valt het in België niet mee om oud te zijn. Sybille Opdebeeck, doctor in de sociale wetenschappen: “Eén oudere op vijf krijgt met geweld te maken.”

In de internationale literatuur heeft maar 3 procent van de ouderen met geweld te kampen. Waarom liggen deze cijfers zoveel hoger? “De meeste studies onderzoeken alleen geweld in verzorgingssituaties en door bekenden. Wij hebben geweld onderzocht in alle relaties. Bovendien hebben we psychisch geweld op een meer verfijnde manier gemeten dan in andere onderzoeken. Wij hebben ouderen niet alleen bevraagd naar concrete klachten, maar ook naar hun meer vage indrukken.”

Het onderzoeksteam noemt de cijfers realistisch. Want, voert psychologe Anneleen Vandenberk aan, “de meest kwetsbare groep ouderen – bijvoorbeeld zwaar zorgbehoeftigen – zijn ondervertegenwoordigd in het onderzoek, omdat ze niet konden of mochten geïnterviewd worden. Natuurlijk zijn er dingen die ouderen als gewelddadig ervaren en door de dader nooit zo bedoeld zijn. Anderzijds durven ook niet alle ouderen toegeven dat ze het slachtoffer van geweld geweest zijn, zeker als het om seksueel geweld gaat.”

“Geweld op ouderen neemt heel andere vormen aan dan men denkt”, zegt Opdebeeck. “Fysiek geweld komt relatief niet zo vaak voor – bij 2,5 procent van de ouderen en vaak eenmalig – maar kan vrij ernstige vormen aannemen. Ook seksueel geweld heb je veeleer weinig: alleen bij vrouwen (1,7 procent), maar het is bijna altijd zeer ernstig.”

Veel hoger liggen de cijfers voor psychisch geweld en financieel misbruik; respectievelijk 9,8 en 10,3 procent. Vooral oudere vrouwen hebben last van psychisch geweld. Daders van psychisch geweld hebben vaak een nauwe relatie met het slachtoffer. In 60 procent van de gevallen zijn de daders familieleden, in slechts 2 procent onbekenden. Psychisch geweld komt ook vaak frequent (meer dan één keer per week) en langdurig (langer dan tien jaar) voor. Sybille Opdebeeck: “Psychisch geweld doet zich tegenover alle leeftijdsgroepen voor, maar ouderen krijgen er meer mee te maken omdat ze meer thuis zijn, dichter bij hun gezinsleden leven. Hierdoor wordt de kans groter op spanningen én op een ontlading via geweld.”

Financieel misbruik komt bij 10,3 procent van de ouderen voor, zowel bij mannen als vrouwen (handtasdiefstallen!). Dit soort van geweld gebeurt meestal eenmalig en door onbekende daders.

Eén vierde van de slachtoffers van geweld kampt met onveiligheidsgevoelens. Vooral oudere vrouwen voelen zich onveilig (18 procent tegenover 10 procent mannen). Die gevoelens van onveiligheid steken in de eerste plaats op straat of in een publieke plaats de kop op, maar één op acht ouderen voelt zich zelfs thuis niet op zijn gemak. Bij benadering één op acht ouderen is bang voor moord en één op elf oudere vrouwen vreest voor seksueel misbruik.

Geweld en onveiligheidsgevoelens beïnvloeden het welbevinden van de oudere. “Slachtoffers van geweld hebben opvallend meer lichamelijke en psychische klachten”, merkt Opdebeeck. “Geweld en onveiligheidsgevoelens leiden bovendien tot isolatie en eenzaamheid.”

HET ZIJN NIET ALLEMAAL DOETJES

De Koning Boudewijnstichting geeft financiële steun aan twintig kleinschalige projecten die de band tussen ouderen en hun families aanhalen. Volgende week organiseert de Stichting een studiedag over intrafamiliaal geweld tegenover ouderen. Waarbij erover gewaakt wordt om geen eenzijdig beeld van “arme oude mensjes” op te hangen. “Veel families die voor een oudere zorgen, hebben het helemaal niet gemakkelijk”, beaamt Anne-Françoise Genel van de Koning Boudewijnstichting. “Daarom is het van het grootste belang dat niet de indruk wordt gewekt dat de families slecht zijn.”

Marijke Weewauters, kabinetsmedewerkster bij Miet Smet, lanceert enkele formules ter bestrijding van het geweld op ouderen. De oprichting van een tweede soort “Kind & Gezin”, dat zich toespitst op ouderen, is zo’n idee. ” Home Info is een netwerk dat nu al bijna heel Vlaanderen bestrijkt. Bovendien hebben we nu in alle provincies een coördinator voor fysiek geweld. Die is goed geplaatst om informatie over geweld lokaal te verspreiden en ervoor te zorgen dat in elke gemeente een soort thuiszorgnetwerk tot stand komt, waardoor mensen die veel met ouderen in contact zijn – thuisverpleegkundige, huisarts, geriater, OCMW, postbode, wijkagent – kunnen worden samengebracht.”

Marleen Teugels