Liberales publiceert jaarlijks meer dan honderd besprekingen van interessante boeken. Voor 2008 koos Liberales Over de zin van nut van Peter Venmans tot het beste boek. Het boek heeft heel wat kwaliteiten die andere boeken ontberen. In de eerste plaats slaagt de auteur erin om op een toegankelijke manier het utilitarisme en het pragmatisme te omschrijven. Daarvoor graaft Venmans in het gedachtegoed van onder meer Jeremy Bentham, John Stuart Mill, John Dewey en Richard Rorty. In de tweede plaats maakt hij duidelijk hoe belangrijk deze stromingen zijn in onze hedendaagse samenleving.

Nuttigheid is voor heel wat mensen een belangrijk uitgangspunt: hoe kunnen we zoveel mogelijk geluk beleven en zo weinig mogelijk lijden ondergaan? En hoe kunnen we het grootste geluk voor het grootste aantal mensen realiseren? Voor Bentham was het uitgangspunt het welbegrepen eigenbelang van het individu dat zou leiden tot een harmonisering, tot het algemeen belang. Maar Mill ging veel verder. Hij pleitte voor een zo groot mogelijke ontplooiing van het zelf en tegelijk voor een vorm van zelfregulering. ‘Als je wilt genieten van het goede dat dit leven te bieden heeft met respect voor de keuzen van anderen, moet je je verlangens en ambities kunnen matigen.’ Hiermee sloot Mill aan bij de kantiaanse gedachte dat de autonomie van de mens ook inhoudt dat men een plicht heeft tegenover zijn medemensen.

Belangrijker is de stelling van Mill dat elke mens voor de wet gelijk is. ‘Niemands geluk mag geofferd worden om dat van een ander te dienen’, een afgeleide van Kants categorische imperatief dat geen enkel mens een middel is, maar een doel op zich. Dat Mill dit ook echt meende, blijkt uit zijn strijd voor de rechten van de vrouw. Zo was hij de eerste die het stemrecht voor vrouwen op de politieke agenda plaatste. Mill kwam op voor onderwijs voor de zwakkeren in de samenleving, voor betere arbeidsvoorwaarden en voor een grote vrijheid van meningsuiting.

Tegenwoordig worden de ideeën van Mill verder uitgewerkt door Amartya Sen en Martha Nussbaum. Zij hebben het over de noodzaak om de ‘vermogens’ van de mens te ondersteunen. De vermogensbenadering van Nussbaum stoelt op sociale rechten die essentieel zijn voor een waardig leven. Concreet gaat het om het vermogen om een menselijk leven van normale duur te leiden, een goede gezondheid te hebben, zich vrij te kunnen verplaatsen, je geest te gebruiken, zich te hechten aan dingen en mensen buiten onszelf, een conceptie van het goede te vormen, om met en voor anderen te leven zonder enige discriminatie, te leven met zorg voor en in relatie tot de dieren en de natuur, te lachen en te spelen, te kunnen participeren in politieke keuzes en in staat te zijn eigendom te verwerven.

Liberales organiseert op 25 april 2009 een colloquium over het gedachtegoed van John Stuart Mill naar aanleiding van de 150e verjaardag van zijn boek On Liberty. Die dag verschijnt ook een nieuw boek waarin het hedendaagse belang van de ideeën van Mill wordt toegelicht.

DIRK VERHOFSTADT IS KERNLID VAN DE ONAFHANKELIJKE LIBERALE DENKTANK LIBERALES.

door Dirk Verhofstadt

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content