Er valt over te discussiëren, maar voor de gemiddelde republikein is elk koningshuis in wezen een absurditeit. Dat van Nepal heeft wel een heel bijzonder aura, een soort kruising van ‘Dallas’ met een schimmige en mythische sprookjeswereld in de Himalaya.

Nepal is een land van extremen, het laagste punt is 70 meter boven de zeespiegel (Kanchan Kalan), het hoogste 8850 meter (Everest). Het kent extreme armoede, had tot voor kort een vorst die als absoluut heerser communisten tolereerde, biedt een paradijselijk landschap voor wandelaars en hippies, dat tevens de ideale uitvalsbasis vormt voor maoïstische guerrillero’s.

In deze hindoeïstische staat – een constitutionele monarchie ingeklemd tussen grootmachten China en India – is de koning niet minder dan de reïncarnatie van de god Vishnu, beschermer van het leven. Het is niet ongebruikelijk dat aarde of stof dat door zijn voeten is aangeraakt zorgvuldig door dorpsbewoners wordt bewaard. Een soort spirituele zonnekoning dus.

Sinds vorig jaar vormt dat wel een probleem. De huidige koning Gyanendra Bir Bikram Shah (55) is niet geliefd en heeft een weinig goddelijk aura. Zijn kroning, op maandag 4 juni vorig jaar, was in bloed gedrenkt. Tijdens het maandelijkse diner van de koninklijke familie op vrijdagavond 1 juni 2001 in het Narayanthitipaleis had kroonprins Dipendra Bir Bikram Shah met een machinegeweer – onder invloed van drank en drugs – tien leden van zijn familie doodgeschoten. Ook de zeer geliefde koning Birendra Bir Bikram Shah en koningin Aishworya kwamen daarbij om.

Daarna sloeg kroonprins Dipendra de hand aan zichzelf en lag hij tot de maandag in een coma in het ziekenhuis. Hierdoor had Nepal een weekend lang een nieuwe, maar comateuze koning. Het land was als verdoofd. Toen de stoffelijke resten naar de crematieplaats werden vervoerd, stonden duizenden rouwende mensen langs de route om hun lof te betuigen. Alle overheidsambtenaren scheerden hun hoofd kaal, een hindoeïstische traditie bij het overlijden van familie. Nepalezen vertelden aan journalisten dat ze zich ook zo voelden: verweesd.

Enkele uren nadat ook kroonprins Dipendra officieel het nirvana had betreden, plaatste de hofpriester Bada Guruju een gouden, met edelstenen bezette kroon op het hoofd van Gyanendra. Bij zijn ‘blijde intrede’ waren de enthousiaste Nepalezen op één hand te tellen. Wellicht waren ze nog in schok door de koninklijke tragedie. Maar het gesternte waaronder Gyanendra koning is geworden is wel erg donker.

GERUCHTEN OVER EEN COMPLOT

Dat weekend gonsde het in Kathmandu van de geruchten. Kroonprins Dipendra hield weliswaar van jagen en van een stevige borrel en hij had een zwarte gordel karate, maar intimi beschreven hem als een in Eton opgeleide, aimabele gentleman, die graag poëzie las. Het naar voren geschoven motief voor de moordpartij zou een discussie zijn geweest over zijn toekomstige bruid. Hij wilde trouwen met zijn bloedmooie jeugdliefde Devyani Rana, maar dat zag zijn moeder niet zitten.

Maar de vraag die velen zich stelden, was: hoe kon hij in zwaar dronken en gedrogeerde toestand nog een zwaar machinegeweer hanteren? Was er mogelijk een dubbelganger? En was het niet érg toevallig dat die avond Gyanendra niet bij het diner aanwezig was en dat diens vrouw Shova tijdens de moordpartij alleen haar vingertopje bezeerde?

Het Nederlandse weekblad De Groene Amsterdammer schreef dat bij een herdenkingsplechtigheid, vorig jaar in Amsterdam, de Nepalese ambassadeur in België, Kedar Bhakta Shresta, in een speech zei dat hij betwijfelde of ooit de ware toedracht van de schietpartij boven water zou komen. In hetzelfde artikel vertelde George van Driem, Nepal-expert en hoogleraar aan de universiteit van Leiden, dat er in Kathmandu werd gesproken over een samenzwering. Van Driem was de avond van de schietpartij in de Nepalese hoofdstad en zag zelf de zwaar verminkte lijken: ‘Er werd gesproken over de CIA. En al het water en de melk in Kathmandu zouden zijn vergiftigd door de maoïsten. Anderen zagen dan weer een complot van premier Koirala.’ De tienvoudige moord vond plaats op een moment dat de democratische instellingen onder zware druk stonden, wegens voortdurende berichten over wanbeheer en corruptie, tot aan de premier toe.

Dit alles heeft de reputatie van het koningshuis geen deugd gedaan. In het eerste interview dat de nieuwe koning aan een buitenlands medium – de Indiase televisie – gaf, zei hij hier onlangs over: ‘De tragedie van een jaar geleden was traumatisch voor de Nepalezen. Maar de eenheid die zij toonden in hun steun aan de monarchie was iets unieks. Ze toonden ook een diepe betrokkenheid en respect. Dat zijn de steunpilaren van ons koningshuis hier. De monarchie streeft er voortdurend naar aan de wensen en de aspiraties van de bevolking tegemoet te komen. Ik heb het afgelopen jaar echt niet de indruk gehad dat de steun aan de monarchie is afgenomen. Maar dat moeten we maar door de mensen zelf laten beoordelen.’

Eén groot voordeel heeft Gyanendra wel. Het Nepalese koningshuis wordt beschouwd als bindende evenwichtsfactor in het land. Zijn broer Birendra heerste sinds 1972 als een absoluut vorst maar stond – weliswaar onder druk – in 1990 revolutionaire democratische veranderingen toe. Er kwam een nieuwe grondwet en er kwamen vrije verkiezingen, waaraan elke politieke partij mocht deelnemen.

Bij de laatste verkiezingen in mei 1999 kregen de communisten van de CPN/UML liefst 31,6 procent van de stemmen voor de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Weliswaar benoemt de koning op advies van de premier alle ministers, een deel van de senatoren en zowat alle rechters, maar ‘een prille democratie’ was geboren.

Birendra was alom geprezen wegens zijn diplomatieke kwaliteiten, maar volgens sommigen haalde hij de banden met het communistische China wel erg hartelijk aan. Hij was zelfs meer geneigd de dialoog met de maoïstische rebellen gaande te houden dan die guerrillero’s te bekampen.

EEN TEKEN VAN WANHOOP

Hoewel waarnemers niet verwachtten dat zijn broer en huidige koning Gyanendra een heel andere koers zou varen, doet hij dat op dit ene punt nadrukkelijk wel. De grondwet van 1990 geeft hem het recht de noodtoestand uit te roepen en het koninklijke Nepalese leger vergaande bevoegdheden te geven in de strijd tegen de maoïsten. Dat is precies wat de veel meer doortastende Gyanendra heeft gedaan. Het bloedige conflict escaleert, er vielen al vier- à vijfduizend doden, de avondklok werd ingesteld, ‘linkse’ kritische journalisten worden opgepakt en ngo’s melden schendingen van de mensenrechten.

In het recente interview met de Indiase televisie toonde Gyanendra vastberadenheid om de ’terroristische maoïsten’ te overwinnen, hoewel hij ook de mogelijkheid van een dialoog niet uitsloot, als dat tenminste door alle partijen ‘oprecht en eerlijk gebeurt’. De koning prees vervolgens de inzet van de Nepalese strijdkrachten en vroeg aan het buitenland om ’te helpen onszelf te helpen’. Met wapenleveranties bijvoorbeeld.

Gyanendra: ‘Niemand wil dat de wortels van de democratie worden aangetast. Niemand wil dat mensen worden afgeslacht. Maar dat is wat met deze opstand aan het gebeuren is. En de terroristen winnen, denk ik, macht via de machtelozen. Dat is hun strategie. Daarom zien we dat ze in Nepal hun activiteiten richten op scholen, infrastructuur en kinderen. Dat is een teken van wanhoop.’

De vergelijking met de maoïsten van het Lichtend Pad in Peru is niet ver weg. Zoals de gewezen Peruaanse president Alberto Fujimori en zijn corrupte veiligheidschef Vladimiro Montesinos veel hulp van de Verenigde Staten kregen, wordt Nepal inmiddels bijgestaan door Amerikaanse en Indiase militaire experts.

Opvallend is dat de vorst wel de wortels van het conflict erkent: armoede. ‘De zaak is geworteld in armoede, ja. Het conflict heeft ook te maken met politiek wangedrag, wanbeheer en corruptie. Dat is waarom iedereen de handen ineen moet slaan voor een oplossing.’

Van armoede heeft koning Gyanendra alvast geen last. Hij wil het gewapende conflict ook stoppen om het toerisme te laten heropleven. Nepalese zakenmannen klaagden vorig jaar dat de koning door zijn zakelijke belangen in de toeristische sector een wel erg lastige concurrentie vormt. Hij bezit onder andere een vijfsterrenhotel in Kathmandu en speelt een belangrijke rol bij natuurbescherming via de Nepalese World Wildlife Fund. De koning heeft voorts nog in tal van andere sectoren (onder andere tabak en thee) economische belangen. In het verleden werd hij bovendien meermaals genoemd in een smokkel van Nepalese antiek, richting Westen.

Maar nog veel kwalijker vinden de Nepalezen het dat de koning zijn zoon Paras Shah in oktober vorig jaar tot kroonprins heeft benoemd. De als dandy levende Paras is al meermaals betrokken geweest bij dodelijke auto-ongelukken, zelfs met vluchtmisdrijf. Een jaar geleden reed hij de uiterst populaire zanger Praveen Gurung dood. Je mag dan wel de aanstaande vervanger van God op aarde zijn, maar van popsterren moet je afblijven.

Hans Van Scharen

‘De zaak is geworteld in armoede, ja.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content