De breuk in de Volksunie is nog geen feit. De voorzittersverkiezingen zijn uitgesteld tot het najaar. Dat is misschien goed nieuws voor premier Verhofstadt en het Lambermontakkoord.
Wie hooggespannen verwachtingen koesterde, kwam bedrogen uit. Op de VU-partijraad van vorige zaterdag viel weinig sensatie te rapen. Geen scheldpartijen dit keer. De ingrediënten voor een explosieve cocktail waren anders wel aanwezig. Er was de motie van ene Piet De Bruyn uit Leuven om de alliantie met ID21 op te blazen. In tempore non suspecto zou geen hond er aandacht aan hebben besteed, in het huidige spanningsveld werd zijn voorstel gezien als een potentiële splijtzwam. Er was het agressieve of assertieve opiniestuk, het ligt eraan hoe je het bekijkt, van Geert Bourgeois en zijn getrouwen in De Standaard en De Morgen. De jongere generatie liet van zich horen met twee manifestteksten, daarbij afwisselend partij kiezend voor het kamp-Anciaux-Vankrunkelsven en het kamp-Bourgeois. En Hugo Schiltz legde zijn literaire ziel bloot door elk lid van de partijraad vooraf een kopie te bezorgen van de brieven die hij de laatste maanden schreef aan Bourgeois. Daarom was de relatieve rust waarin de vergadering in het congressenpaleis zich voltrok onverwacht en dus eigenlijk toch wel sensationeel.
Doen ze het of doen ze het niet? Ze deden het (nog) niet, barsten wel te verstaan. Fons Borginon, VU-voorzitter ad interim, kreeg een vereiste tweederde meerderheid achter een compromis rond voorzittersverkiezingen in de herfst en een protocol dat de samenwerking met alliantiepartner ID21 verduidelijkt. Voortaan kan niemand nog tegelijk lid zijn van beide ‘partijbesturen’. Ook werd afgesproken eenieders gevoeligheden wat meer te ontzien. Veel stelt het protocol niet voor, het was vooral bedoeld om de motie van bovengenoemde De Bruyn te neutraliseren. Voorts werd overeengekomen dat de voorzitter en de twee ondervoorzitters samen, als een team, door de leden worden verkozen. Dit teamverband was een toegeving aan Bourgeois, die de verkiezing voor de zomervakantie wilde laten plaatsvinden. Patrik Vankrunkelsven is niet zo gelukkig met deze concessie. Hij vreest dat het nieuwe systeem de tweespalt in de hand werkt en geeft de voorkeur aan een formule waarbij de leden zelf het dagelijks bestuur kunnen samenstellen. Dat de groep rond Bourgeois op dit moment veel hechter aaneen hangt en een duidelijker scenario heeft voor de partij, is aan de reserves van Vankrunkelsven ook niet vreemd. Daarnaast verkreeg Bourgeois de vernieuwing van het partijbestuur, dat hem veel te Anciaux-gezind is. Het partijbestuur zal worden verkozen door een uitgebreide partijraad.
Waarom het zaterdag niet tot een confrontatie kwam, is waarschijnlijk omdat dit nog niet kon. Geen van de twee strekkingen beschikt in de partijorganen over een voldoende brede machtsbasis om de strijd in zijn voordeel te beslechten. Het was dus verstandiger het compromis te aanvaarden en een afwachtende houding aan te nemen. Reculer pour mieux sauter. Het bereikte compromis schept ruimte voor wat rust in de partij. Rust om hetzij sereen de liquidatievoorwaarden te bespreken, hetzij een rationeel gesprek over strategie te voeren. Een andere verklaring voor de ruime goedkeuring van het compromis is dat er crisismoeheid in de partij is geslopen. Zelfs de VU, die kan bogen op een lange traditie ter zake, is daarvoor niet immuun. En een middengroep in de partij wil helemaal geen breuk. Nelly Maes wees de afgelopen weken op het belang van deze groep en ook interim-voorzitter Borginon laat geen gelegenheid voorbijgaan om het plaatje van slechts twee strijdende kampen te corrigeren.
GORDIAANSE KNOOP
Over het dispuut in de Volksunie leven verschillende opvattingen. Meerdere twistpunten hebben zich verstrengeld in een kanjer van een gordiaanse knoop. Afhankelijk van de spreker wordt het ene dan wel het andere twistpunt sterker belicht. Belangrijke breuklijnen zijn welke prioriteit moet worden verleend aan het streven naar Vlaamse autonomie en of dit zelfstandig dan wel in een alliantie met een grotere politieke partij moet worden bereikt. Voor onder anderen Geert Bourgeois zit daarin de kern van het probleem. Waarbij hij impliciet nog eens aangeeft niet te willen gelden als spreekbuis van de reactionaire denktank in de Volksunie. Niet de links-rechtstegenstelling op het maatschappelijke vlak, wel het geloof in de VU als zelfstandige partij ligt aan de basis van het conflict, vindt hij. Maar het wegwerken van de ene tegenstelling heft de andere niet op. Sommigen willen bijvoorbeeld een duidelijker maatschappelijk profiel in een zelfstandige Volksunie. Of de uiteenlopende visies nog met elkaar kunnen worden verzoend, is zoals bekend zeer discutabel. Temeer daar de hoofdrolspelers in de Volksunie-saga unisono te kennen geven dat een echte oplossing zaterdag geen stap dichterbij is gekomen.
Voeg hierbij het Lambermontakkoord. Het is niet zeker dat de groep-Bourgeois haar bezwaren tegen dit akkoord laat varen. En de Vlaamse Beweging volhardt in haar verzet. Voor de regering is het echter een hele opluchting dat de VU de kaap van Lambermont wil ronden voordat de strijd om het voorzitterschap weer losbarst. De kans dat Lambermont het haalt, is daardoor gestegen. Voorwaarde is wel dat tegen 22 maart over de verschillende onderdelen van Lambermont samenwerkingsakkoorden worden bereikt. Het kadaster en de plantentuin van Meise moeten nog aan bod komen. Over de afloop wil Borginon zich nu niet uitspreken. Hij houdt ‘alle kanalen’ open, met de premier en diens luitenant VLD-voorzitter Karel De Gucht waarschijnlijk, om een goede afloop ’te bewerkstelligen’, maar ‘een beoordeling halfweg’ kan er niet af. Na Lambermont, waarover de Volksunie in april een definitief standpunt inneemt, maakt de partij zich klaar voor de voorzittersverkiezingen. Pas daarna komt er een congres over de toekomst van de partij. De jongeren in de partij hadden die volgorde liever omgekeerd gezien.
JONGERENVERZET
Die jongeren lieten zich vorige week verleiden tot een mini-remake van de ‘grote’ oorlog die boven hun hoofden woedt. VU-ondervoorzitter Geert Lambert en kamerlid Els Van Weert maakten een manifest, ‘een positief project’ voor de partij wereldkundig, waarin het gedachtegoed van ID21 een belangrijke rol krijgt toebedeeld en politieke herverkaveling niet wordt uitgesloten. Een duidelijke vertolking van de strekking Anciaux-Vankrunkelsven, die kort nadien werd gecounterd met de tekst ‘Mag de VU nog nationaal en ongebonden zijn?’ van een andere groep onder leiding van partijraadslid Bart De Wever. ID21 is volgens deze laatste ‘een inhoudsloze en bloedloze vernieuwingsbeweging’. Bourgeois had het zelf niet beter kunnen formuleren. Beide groepen vinden dat wie zich niet thuis voelt in de partij moet vertrekken. IJdele hoop, maar het zou de zaken inderdaad vereenvoudigen. Lambert en co willen hun manifest, geïnspireerd op het VU-congres over democratie uit 1997, gaan verdedigen bij de lokale afdelingen. Onder de ondertekenaars van het manifest bevindt zich het halve kabinet van minister Bert Anciaux. Maar Lambert wijst de verdachtmaking dat de tekst op het kabinet van de minister werd bekokstoofd, krachtig van de hand. Borginon tilt echter niet zwaar aan deze teksten. In de praktijk liggen de standpunten van de jongeren veel dichter bij elkaar, denkt hij.
Beter een mager akkoord dan een vet proces, lijkt het richtsnoer van de discrete interim-voorzitter. Borginon trekt zich gezien de omstandigheden verrassend goed uit de slag. Het eerste succesje – tijdwinst – is binnen. Sommigen beweren zelfs dat Borginon zaterdag de partij heeft gered. Zeker van zijn stuk was hij nochtans niet. Het was allerminst gemakkelijk om het compromis – waar hij zelf ook niet ‘wild’ van is – door iedereen te doen aanvaarden, vertelt hij. ‘Ik heb hard moeten vechten en iedereen goed in de gaten moeten houden. Het risico bestond namelijk dat sommige mensen het akkoord op één onderdeel zouden verwerpen.’ Borginon heeft de kwaliteiten waarover een VU-partijvoorzitter dezer dagen moet beschikken: veel geduld, uithoudingsvermogen, zin voor relativering – ‘blijven jammeren dat het zo erg is lost niets op’ – en de bereidheid zich neutraal op te stellen. Ik denk nogal functioneel, verklaart hij, en in deze functie mag een voorzitter vooral geen partij kiezen. Hij dankt het compromis naar eigen zeggen ook aan de verantwoordelijkheidszin van de partijraad.
Met die verantwoordelijkheidszin kan het soms vreemd lopen. Het gedrag van oude vos Schiltz biedt hier stof tot nadenken. Niet alleen vanwege zijn scherpe woorden aan het adres van Geert Bourgeois. Ook de fiscus zou de jongste tijd nogal wat interesse hebben voor de financiële huishouding van de minister van staat. Maar dit terzijde. Velen voelen zich geroepen om voor de partijraad publieke verklaringen af te leggen. Maar waarom Schiltz het nodig vond de hele partijraad persoonlijk inzage te verschaffen in de epistels die hij tussen december vorig jaar en februari dit jaar aan Bourgeois schreef, is niet helemaal duidelijk. De inhoud van de brieven gaat van een vriendelijke aanmaning tot een meer verzoenende opstelling, over een vurig pleidooi om Lambermont niet te kelderen en de partij niet in een crisis te storten, tot een scherpe veroordeling van Bourgeois’ voorzitterschap. De begeleidende brief vermeldt fijntjes dat er van een correspondentie stricto sensu geen sprake was. Bourgeois heeft namelijk nooit teruggeschreven. Misschien hebben de literaire kwaliteiten en wat pompeuze stijl van de brieven de gewezen voorzitter enigszins van zijn à propos gebracht. De demarche van Schiltz stuitte in de eigen kringen in elk geval op groot onbegrip. Zelfs Borginon zei er ‘niet gelukkig’ mee te zijn.
Er heerste zaterdag na afloop van de partijraad geen triomfstemming onder de deelnemers. Daarvoor is de vertoning van de jongste maanden van een te bedenkelijk allooi. Sommigen vinden het een zielige soap worden. Niemand claimde de overwinning, omdat ook niemand heeft gewonnen, behalve misschien de middengroep, voor wie het opdoeken van de partij geen optie is. In dit licht mag het feit dat Borginon is uitgegroeid tot de VU’s hoop in bange dagen geen verbazing wekken, ook al laat de betrokkene zich op dit moment niet uit over een mogelijke gooi naar het voorzitterschap. Dat de militanten, die het tot nu toe massaal vertikt hebben hun partijkaart te vernieuwen, sinds zaterdag opnieuw in de overlevingskansen van de partij zouden geloven, valt echter te betwijfelen.
Han Renard
