Het Forum : plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Muys, de Amerikanen maken zich klaar voor een aanval op Afghanistan. Met het smeden van een anti-terrorismecoalitie leek het alsof een onbezonnen wraakactie kon worden vermeden.
Paul Muys: De Amerikanen hebben een notoire traditie van dingen verkeerd analyseren en dus ook verkeerd aanpakken. Er zijn voorbeelden te over. In Iran hebben ze de ondergang van de sjah niet zien aankomen en hebben ze de macht van de ayatolla’s onderschat. De revolutie in Cuba hebben ze meteen gecatalogiseerd als een communistische samenzwering, wat ze in eerste instantie niet was, maar door de Amerikaanse houding wel is geworden. En op dezelfde manier hebben ze een communistisch complot gezien in Vietnam, waar het eerst ging om een nationalistische strijd voor onafhankelijkheid. Na de aanslagen in New York en Washington zag het er even naar uit dat George W. Bush beredeneerder te werk zou gaan, maar dat zal wellicht ijdele hoop geweest zijn. Want de man die een jaar geleden een kwart miljoen minder stemmen behaalde dan zijn tegenstander, heeft plotseling zowat de volledige Amerikaanse bevolking achter zich. En van het Congres krijgt hij bijna ongelimiteerde kredieten. Hopelijk beseffen de Amerikanen dat het geen zin heeft Afghanistan onder een bommentapijt te bedelven, en dat ze beter op andere domeinen kunnen werken.
Heeft het steunen van de Noordelijke Alliantie in Afghanistan veel zin? De VS hebben zo ook de Koerden opgezweept tegen Saddam Hoessein.
Muys: Die zullen daar niet met plezier aan terugdenken vrees ik. Het steunen en bewapenen van de oppositie is een andere beproefde Amerikaanse tactiek, die ook vaak verkeerd is uitgedraaid. De Taliban lijken niet zó stevig in het zadel te zitten en krijgen af te rekenen met interne strubbelingen en opstandigheid. Die stimuleren is beter dan het land militair aan te vallen, met het risico dat iedereen zich weer achter de vaderlandse vlag schaart en dat bevriende landen hun samenwerking met het heersende regime opdrijven. Maar anderzijds weet je niet zeker wie je aan de macht helpt, en of je niet van de regen in de drop terechtkomt. De VS hebben in het verleden zelf Saddam Hoessein en de Taliban aan de macht geholpen, telkens volgens het paradigma dat vijanden van vijanden vrienden zijn.
Een internationale coalitie tegen terrorisme is een goed idee, maar het is een werk van lange adem waarvan het succes minder zichtbaar zal zijn dan het falen. Dat een aanslag is voorkomen, is een klein berichtje, dat er een heeft plaatsgehad, is voorpaginanieuws. België moet actief meewerken aan deze coalitie, al was het maar uit eigenbelang omdat Brussel een symbolisch en kwetsbaar doelwit voor terreuraanslagen is.
De Amerikanen heffen de sancties tegen Pakistan en India op hoewel de aanleiding, de nucleaire bewapening, niet is weggenomen.
Muys: Het ruikt naar dagjespolitiek. Plots zijn die nucleaire wapens geen gevaar meer, terwijl het huidige regime in Pakistan toch allerminst stabiel te noemen is. Zeker niet nu het, in een sfeer van fundamentalisme en radicalisering en tegen een groot deel van de achterban in, hulp biedt aan de Amerikaanse vijand. De Amerikanen hebben daar een duidelijk gebaar, hoe doorzichtig ook, tegenover gesteld en konden niet anders dan hetzelfde doen met India. De grote steunbetuigingen van de Russische president Vladimir Poetin, die Tsjetsjenië nog steeds op zijn bord heeft liggen, verhullen al evenmin de bedoelingen die erachter zitten. En de houding van de Chinezen wordt ongetwijfeld bepaald door het komende lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie. China heeft in Sinkiang overigens ook een aanzienlijke mohammedaanse minderheid die voor onrust zou kunnen zorgen. Er is dus een collusie van diverse belangen die de Amerikanen een paar extra troeven in handen geeft. Vraag is hoe ze die troeven gaan uitspelen, en in hoeverre ze effectieve steun tegen het terrorisme kunnen afdwingen van halve rogue states als Syrië en Iran. Ik verwacht daar niet te veel van. Louis Michel (PRL) is namens de Europese Unie ontvangen door de Iraanse president Khatami, maar niet door de echte machthebbers als ayatolla Khamenei. Gelukkig blijft de retoriek vanuit Iran voorlopig gematigd, er worden geen Amerikaanse vlaggen verbrand en er zijn tekenen van solidariteit met de VS, nadat al sinds een paar jaren sprake is van een dooi in de betrekkingen. Maar het blijft een risico om met dergelijke landen in zee te gaan.
Hoe ernstig moeten de trips van Louis Michel worden genomen?
Muys: Dat hij zich kiplekker voelt in een rol op de voorgrond straalt van hem af. Maar dat neemt niet weg dat de EU inzake buitenlands beleid voor het eerst op één duidelijk spoor zit. Een verdienste van Javier Solana, maar ook van het Belgische voorzitterschap. Al is het beeld dat wij daarvan via onze media krijgen een beetje vertekend. George W. Bush praat eerst met de Franse president en de Britse premier, eventueel met de Duitse kanselier, en pas daarna met de EU als dusdanig. In de perceptie van de wereld is de EU niet echt een speler.
In het Europese koor heeft de Italiaanse premier Silvio Berlusconi voor een stevige valse noot gezorgd, door de westerse cultuur superieur te noemen aan de moslimcultuur.
Muys: Dat Berlusconi zo denkt, is geen verrassing. Ik vrees dat vijfenzeventig procent van de Europeanen zijn mening deelt. Het getuigt van een gebrek aan inzicht in de geschiedenis. Je kan niet aan de hand van één enkel land, of van één enkele stroming als het fundamentalisme, een hele beschaving veroordelen. Ik zou de westerse al niet superieur aan de Afrikaanse durven te noemen, laat staan aan de Arabische waarvan de cultuur door de eeuwen heen minstens even grote verdiensten heeft gehad als de onze. Het Westen kan uitpakken met democratie, met een min of meer sociaal verdeelde welvaart, met persvrijheid, met vrouwenemancipatie en zo meer. Maar dat zijn verworvenheden van de jongste decennia, en ze zijn verre van voltooid. Berlusconi is niet de man die ik vertrouw als garantie voor de persvrijheid, en in zijn eigen Italië is niet eens zo lang geleden pijnlijk aangetoond hoe broos ons democratisch systeem is. Laten we dus maar bescheiden blijven. Velen steigeren als ze het horen, maar over de eeuwen heen beschouwd heeft de islam een grotere traditie van tolerantie dan het Westen.
Zijn de vele economische jobstijdingen van de jongste dagen een gevolg van de aanslagen in de VS?
Muys: Laten we zeggen dat de economische impasse versneld aan de oppervlakte is gekomen. De crisis in de luchtvaartsector is het meest zichtbare effect, maar die tak kampte ook voordien al met grote moeilijkheden. Sommigen verwachten zelfs het einde van het fenomeen massatoerisme, en de toename van het virtuele reizen. Je kan bijvoorbeeld via het internet een bezoek brengen aan de Hermitage in Sint-Petersburg, waarbij je alles beter ziet en bij alles een betere uitleg krijgt dan als je het ter plaatse zou gaan bewonderen. Ook het intensiever gebruik van videoconferenties kan het reizen beperken. De nadelen voor de luchtvaartmaatschappijen zijn niet van voorbijgaande maar van structurele aard. De Amerikanen hebben op die trend vroeger ingespeeld dan de Europeanen. In de VS, met het drukste luchtverkeer ter wereld, zijn hooguit vier of vijf grote maatschappijen overgebleven, en die hebben ook fors gesnoeid in hun aanbod. Met massale ontslagen tot gevolg, een fase die Europa nu is binnengetreden.
Voor Sabena lijkt de ondergang onafwendbaar.
Muys: Ik las hoe vakbondsafgevaardigde Inge Vervotte (ACV) zich doodergert aan de gratuite bewering dat Sabena geen toekomst meer heeft. Begrijpelijk als je zelf hemel en aarde verzet om te redden wat te redden valt. Maar alle berichten en ontwikkelingen wijzen in dezelfde richting. En de gespreide acties van het personeel, zoals nu weer van de piloten, halen de ramp alleen maar dichterbij. De Belgische regering kan niet blijven overheidsgeld in een bodemloze put pompen. Ook niet als ze erin zou slagen, misschien door een licht misbruik van het EU-voorzitterschap, om de Europese Commissie een oogje te doen dichtknijpen. Dat men maar probeert om de rendabele afdelingen zoals Sabena Technics en de catering te redden. België kan ook leven zonder nationale luchtvaartmaatschappij en Brussel heeft misschien meer baat bij de uitbouw van snelle en comfortabele verbindingen naar de grote luchthavens in Duitsland, Engeland en Frankrijk. Ik hou alleen mijn hart vast voor het Sabenapersoneel. Met het antecedent van Renault Vilvoorde zegt men te gemakkelijk dat er altijd werk zal zijn voor deze mensen, maar de context toen was anders. Het ging om minder mensen, en Renault had de middelen voor een sociaal begeleidingsplan die Sabena of Swissair blijkbaar niet hebben.
Het onderwijs gaat een staking tegemoet tegen het optrekken van de vervroegde-uitstapleeftijd van 55 naar 58 jaar.
Muys: Aan de bitse strubbelingen daarover tussen de Vlaamse meerderheidspartijen zie je hoe het klimaat in een regering afhankelijk is van de conjunctuur. Zolang er geld genoeg was om uit te delen, vormde paars-groen een vrij eendrachtige coalitie, maar als de riem moet worden aangesnoerd, zullen de tegenstellingen opborrelen. Deze kwestie illustreert dat in de Belgische politiek op korte termijn wordt gedacht. Dat het uitstappen op 55 onbetaalbaar is en naar onderbezetting leidt, had ook duidelijk moeten zijn voor de minister die deze voorrechten heeft ingevoerd. Maar die heeft gedacht: ik doe er politiek en electoraal voordeel mee, de problemen zijn voor mijn opvolgers. Toch is er voor die vervroegde uitstap iets te zegen. Voor het grote publiek moeten ze in het onderwijs niet te veel protesteren, want ze kunnen al vroeger met pensioen en ze hebben in vergelijking met andere beroepen veel vakantie en vrije tijd. Maar dat is geen overbodige luxe in dit uitputtende beroep. De leeftijds- en bijbehorende mentaliteitskloof met de jeugd is zo groot geworden dat vele vijfenvijftigplussers hun werk niet meer naar behoren kunnen vervullen. Stoppen op 55 is niet onredelijk, maar kan alleen als het betaalbaar is. En daarvoor zal men de veel te dure en heilloze opsplitsing van ons onderwijs moeten wegwerken. Nu is dat een taboe, maar de volgende generatie zal lachen met de twee of drie onderwijsnetten die wij in stand houden. Ze schaden de efficiëntie en slorpen geld op dat anders gebruikt kon worden om het loon van de leerkrachten fundamenteel op te waarderen, bijvoorbeeld tot op het niveau van een middenkader in het bedrijfsleven. In ruil daarvoor kan je hogere eisen stellen.
Rector André Oosterlinck van de KU Leuven trekt aan de alarmbel en vraagt veel meer inspanningen voor wetenschappelijk onderzoek.
Muys: Uit mijn tijd in de biotechnologie weet ik dat Europa in zijn geheel de boot aan het missen is. Philippe Busquin (PS), de Europese commissaris voor Wetenschapsbeleid, zal dat beamen. Er is een verborgen brain drain aan de gang die ons meer zou moeten verontrusten dan hij doet. Europa loopt achter en in het Europese peloton hangt België dan nog achteraan. Als men dat gevaar niet inziet, speelt men met het lot van de volgende generaties. Ook hier manifesteert zich het kortetermijndenken in de politiek. De politicus die geld investeert in technologisch onderzoek zal daar electoraal niet voor beloond worden, omdat zijn investeringen niet dadelijk een zichtbaar resultaat opleveren. Je moet daartoe al een spectaculaire context creëren zoals in het verleden is gebeurd met Flanders Technology, maar er is niets in de plaats daarvan gekomen. Onder impuls van Luc Van den Brande (CVP) is in Mechelen wel Technopolis gebouwd, een uitstekend voorbeeld van hoe men jongeren in contact kan brengen met wetenschap. We moeten opletten dat we na onze industrie ook niet onze technologie verliezen.
Paul Muys is redacteur bij www.scientecmatrix.com
PAUL MUYS
Koen Meulenaere
