Waarom zijn Chinezen zo tenger? Ze proppen zich niet vol met fastfood. Ze ‘grazen’ de hele dag door, in kleine hapjes. Dat past in de Chinese traditie van mate en zelfbeheer-sing, evenwicht en harmonie. Sinds Deng Xiaoping in 1979 de handelsgrenzen opengooide, meed de communistische partij elke revolutie als de pest. ‘Elke reis van duizend mijl begint met een kleine stap.’ In duizenden kleine stapjes groeide de Chinese economie jaarlijks gemiddeld 9 procent, dertig jaar lang.

De ster van dit rode mirakel is de economische hoofdstad Shanghai. Sinds deze week is Shanghai gaststad van de Wereldtentoonstelling. Het wordt de grootste, duurste en drukst bezochte Wereldexpo ooit. Same, same, but bigger.

En toch is de slogan van de Wereldexpo niet bigger, maar wel better. ‘ Better city, better life’, klinkt het voluit. In deze slogan schuilt het nieuwe beleid van de communistische partij. China staat voor een even grote omwenteling als in 1979.

De vergrijzing dreigt uit te draaien op een humanitaire tragedie in slow motion. En niet alleen door het eenkindbeleid. Het pensioenstelsel bestaat voor 80 procent uit kapitalisatie, eigen spaargeld dus. Daarom is de Chinese spaarquote zo hoog. Als China wil blijven groeien, moet het minder sparen en meer zelf consumeren. Dat kan enkel als uit het niets een pensioenstelsel te voorschijn wordt getoverd voor de 700 miljoen boeren die geen enkele publieke voorziening voor hun oude dag genieten.

China is sterk in het bouwen van muren. Maar door de smog wil de aangeplante ‘groene’ muur’ rond Peking geen wortel schieten. De Gobiwoestijn rukt elk jaar twee kilometer verder op richting de stad. De smog bezoedelt ook de oogst op het platte- land. Door deze ongezonde voeding en lucht stijgt het ziekteverzuim. Deze problemen kosten het land naar schatting tien procent van zijn bruto binnenlands product.

De Chinezen lijden daarenboven aan een acute braindrain. Tussen 1978 en 2006 studeerden een miljoen Chinezen in het buitenland. Slechts 250.000 van hen keerden terug. Nochtans wacht hen thuis een vet salaris. Maar in vergelijking met het Westen ligt de levenskwaliteit in China veel te laag. Zolang China zijn knapste koppen niet kan behouden, zal de Chinese hightech noch high, noch echt Chinees zijn.

China kan zijn huidige groeiritme dus alleen aanhouden door radicaal het roer om te gooien. Daarom lanceerde de communistische partij een stappenplan voor betere pensioenen, onderwijs, klimaat en levenskwaliteit. In duizend kleine stappen naar een meer ‘harmonieuze’ samenleving.

Westerse landen maken de omgekeerde beweging. De astronomische begrotingstekorten verplichten overheden om te snoeien in overtollige publieke voorzieningen. Zo groeien de samen-levingsmodellen van China en het Westen eigenlijk niet uit elkaar, maar naar elkaar toe. Richting een evenwichtig sociaal gecorrigeerde vrije markt.

Dankzij de Expo wil Shanghai niet alleen de economische ( bigger), maar ook de sociale en groene hoofdstad van China worden ( better). Ten nadele van de politieke hoofdstad, de betonwoestijn Peking.

Dertig jaar lang heeft China zijn binnenlandse problemen kunnen ‘exporteren’. De stijgende loon-, grondstof- en energiekosten zullen de lowtechexport afremmen. De komende dertig jaar zal China zich minder met de wereld bezighouden en meer met zichzelf.

Het evenwicht dat China nu zoekt tussen economie en harmonie zal mee de samenlevingsmodellen over heel de wereld bepalen. We moeten niet zozeer voor een socio-economische ‘ race to the bottom’ vrezen, dan wel voor een politieke en ecologische. China is geen parlementaire democratie. En toch daagt het de democratieën uit op hun eigen terrein, de uitbouw van een evenwichtig samenlevingsmodel. Daarom lopen de spanningen ook zo hoog op tussen China en zijn succesvolle buur India, de grootste democratie ter wereld.

Veeleer dan de botsing tussen culturen en beschavingen, is deze politieke confrontatie dé clash van deze eeuw. Welk politiek model is de beste garantie voor een hoge levenskwaliteit tegen een leefbare prijs? Daarover gaat de Wereldexpo in Shanghai.

Peter Van Rompuy is blogger, reiziger en speechwriter voor het kabinet van landsverdediging.

door Peter Van Rompuy

Dankzij de Expo wil Shanghai niet alleen de economische, maar ook de sociale en groene hoofdstad van China worden.