In De wereld na Amerika beschrijft Fareed Zakaria, de gezaghebbende commentator van het Amerikaanse weekblad Newsweek, de wereld die de opvolger van George W. Bush erft.
‘Het Amerikaanse kapitalisme, het systeem, zal overeind blijven. Alleen de bankiers werden door de kredietcrisis hardhandig op hun plaats gezet. En dat is, eerlijk gezegd, maar goed ook.’ Vanuit het New Yorkse hoofdkwartier van zijn blad Newsweek, aan 57th West Street, observeert en becommentarieert Fareed Zakaria de Amerikaanse politiek. Er is ook een goede kant aan de verpletterende kredietcrisis, zegt hij. Al was het maar dat de Amerikanen worden verplicht voortaan hun kwalijke kredietgebruik achterwege te laten en opnieuw de tering naar de nering te zetten.
Zakaria, een veertiger, werd in Bombay geboren. Achttien was de Indiër toen hij als student in de Verenigde Staten aankwam. Vandaag zit hij in de raad van bestuur van Yale University en wordt hem door voormalig minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger een politieke carrière voorspeld.
Via het in diplomatieke en politieke kringen uitgespelde tijdschrift Foreign Affairs belandde Fareed Zakaria bij Newsweek, waar hij na de aanslagen van 11 september 2001 onder de aandacht kwam van het grote publiek met een veelvuldig geciteerd commentaarstuk Why Do They Hate Us?.
Tijdens de voorbije verkiezingscampagne voor het presidentschap was Zakaria een van de gezaghebbendste stemmen in de Amerikaanse media.
In zijn jongste bestseller, De wereld na Amerika, beschrijft hij de wereld die de opvolger van George W. Bush zal erven. Het boek lag al in de boekhandel nog voor de kredietcrisis als een pletwals over de internationale beurzen rolde. Maar Zakaria neemt er geen woord van terug.
De wereld na Amerika is een optimistisch boek over de toekomst van de VS , met toch een voorzichtige conclusie.
FAREED ZAKARIA: Voorzichtig omdat ik, ondanks mijn optimisme, overal de angst voel voor die nieuwe wereld. De mensen hier zijn bang, want die veranderde wereld wordt niet langer door het Westen gestuurd. En die angst plaveit de weg voor demagogen. Een angstig en onzeker publiek en politieke leiders die de angst en onzekerheid voeden: dat kan eindigen in een situatie waarin onze ergste verwachtingen bewaarheid worden.
In zijn recente boek De terugkeer van de geschiedenis zegt de neoconservatieve goeroe Robert Kagan: ‘De wereld is weer genormaliseerd.’ Want de oude blokken staan opnieuw tegenover elkaar.
ZAKARIA: Dat is toch nonsens. In de vorige eeuw probeerden grootmachten als Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hun kolonies in de klauw te houden – denk maar aan de Suezcrisis. Maar die periode ligt achter ons. En met de inval in Georgië bijvoorbeeld heeft Rusland in één klap meer gedaan voor de trans-Atlantische samenwerking en voor de NAVO dan de nieuwe president van Amerika ooit kan doen. En niet één land heeft die inval overigens gesteund, laat staan gelegitimeerd.
Rusland beschikt met zijn gas- en olievoorraden wel over een sterk wapen om het westerse verzet tegen zijn optreden binnen de perken te houden.
ZAKARIA: We moeten die macht ook niet overdrijven. Olie moet je kunnen verkopen. Wat gaat Rusland aanvangen als het al die olie en al dat gas niet aan het Westen kan slijten? Hetzelfde geldt overigens voor de andere olieproducerende landen.
De transfer van rijkdom van olieverbruikende landen naar olieproducerende landen bedraagt dit jaar 2500 miljard dollar. Die olieproducerende landen zitten op een massa geld, wat hun politiek en hun economie corrumpeert. Het verhaal van Rusland is dat van de prijs van olie. Bij lage olieprijzen moeten de Russen zich inpassen in de internationale gemeenschap. Bij hoge olieprijzen is die druk veel minder. We mogen nog zo geschokt zijn door het optreden van Rusland in Georgië, uiteindelijk moeten we wel met dat Rusland zakendoen.
De Verenigde Staten, zo schrijft u, moeten voortaan optreden naar het voorbeeld van de 19e-eeuwse Duitse staatsman Otto von Bismarck: als ‘eerlijke makelaar’ op de wereldscène.
ZAKARIA: De volgende president krijgt het heel moeilijk. Want ook al is de wil om een rationeler en redelijker buitenlands beleid te voeren erg groot, toch zal de druk om een emotioneel en ideologisch beleid aan te houden reëel blijven.
In hoeverre wordt de nieuwe president gehinderd door de erfenis van George W. Bush?
ZAKARIA: Het mooie van zijn erfenis is dat zijn opvolger meteen aan geloofwaardigheid wint, alleen al omdat hij níét George W. Bush is. En omdat iedereen ook verwacht dat de opvolger van Bush meteen een einde zal maken aan enkele van diens betwistbare beslissingen, zoals het gevangenenkamp in Guantanamo en het gebruik van foltering. Al vrees ik dat in geval van een internationale crisis, de krachten die tot voor kort Bush aanstuurden ook druk zullen uitoefenen op zijn opvolger.
U bedoelt de neoconservatieve lobby?
ZAKARIA: Precies. Het bijzonder ideologische buitenlands beleid is van neoconservatieve makelij. De neoconservatieven, ook al zijn ze klein in aantal, hebben een heel doeltreffende methode om het beleid onder druk te zetten via de media. Om die macht af te blokken, zal veel politieke vaardigheid nodig zijn.
Hoe evalueert u het presidentschap van Bush?
ZAKARIA: Bush is een mislukte president. Hij nam de controle over op een moment dat de Verenigde Staten een benijdenswaardig overschot hadden aan politieke, financiële, intellectuele en zelfs culturele macht. Hij bracht dat overschot op elk van die terreinen terug tot een immens deficit. Maar de laatste drie jaar van zijn presidentschap heeft Bush het roer omgegooid. De Verenig-de Staten onderhandelen nu met de Noord-Koreanen, zij het in een multilateraal overleg. Er wordt gepraat met de Iraniërs, en daarbij lieten de VS het voortouw aan de Europeanen. Zelfs de aanpak in Irak is verbeterd. In Afrika werd de steun aan verschillende landen sterk opgevoerd.
Wie of wat was verantwoordelijk voor die omslag?
ZAKARIA: Het falende beleid. Bush realiseerde zich dat zijn beleid massa’s geld kostte en dat hij geen meter vooruitgang boekte. Hij bleef met lege handen achter. Vader Bush werd gedomineerd door arrogante ideologen. Zoon Bush deed uiteindelijk een beroep op pragmatici die naar oplossingen zochten.
Ook de relaties met Europa raakten onder Bush verstoord. Hoe kan zijn opvolger de goede verstandhouding herstellen?
ZAKARIA: De verstoorde relatie met Europa is een van de grote tragedies van het presidentschap van George W. Bush. Dat zelfs een meerderheid van de Britten Amerika verantwoordelijk acht voor de wereldproblemen, is dramatisch. De Verenigde Staten moeten nu dringend aantonen dat ze aan de juiste kant van de geschiedenis staan en opnieuw hun historische leidersrol op zich kunnen nemen. Dat moeten ze doen door ook rekening te houden met de rest van de wereld, in plaats van op eigen houtje te handelen.
U noemt Europa de grootste economische uitdager van de Verenigde Staten. Is dat niet China of India?
ZAKARIA: China en India zijn derdewereldlanden die goedkope arbeid leveren. Die vormen geen concurrentie voor de VS. Wij willen niet dat onze kinderen aan de fabrieksband staan om tegen 50 cent per uur gympies te vervaardigen. Wij willen ze aan de slag zien gaan met topwetenschap en met toptechnologie. Wie zijn onze concurrenten daar? Japan en Europa. Japan is wat beperkter, door een gebrek aan creativiteit. Europa is een serieuze, ontwikkelde economie die nog wordt versterkt door de opkomst van Oost-Europa.
Als Europa al een probleem heeft, behalve de veroudering van zijn bevolking, dan is het de rigiditeit van zijn arbeidsmarkt. Maar de Europeanen regelen hun gezondheidszorg en hun pensioensysteem dan weer zo veel beter en efficiënter dan wij.
De migratiepolitiek noemt u dan weer de grote troef van de Amerikanen.
ZAKARIA: Willen we ons systeem en onze rijkdom behouden, dan moet we jonge werkkrachten toelaten. De Europese migratiepolitiek biedt de nieuwkomers te weinig kansen om deel te worden van de samenleving. Europa wil migranten, maar ze mogen geen moslims zijn, ze mogen niet arm zijn en ze mogen zeker niet uit Afrika komen. In de Verenigde Staten maakt het eigenlijk niet uit waar de migranten vandaan komen. FAREED ZAKARIA. DE WERELD NA AMERIKA, CONTACT, 272 blz., 34,95 EURO.
DOOR RIK VAN CAUWELAERT
