Vorige week stelde Kenneth Roth in Brussel het jaarrapport van Human Rights Watch voor. Ook voor Washington geldt dat het doel de middelen heiligt, zegt hij, en het is aan Europa om weerwerk te leveren.

Het World Report 2003 van Human Rights Watch kan worden besteld op het adres van de organisatie, Van Campenhoutstraat 15, 1000 Brussel. Het kan ook worden geconsulteerd op de website http://www.hrw.org.

De organisatie heeft er geen goed oog in. Bijna anderhalf jaar na ’11 september’ doen de Verenigde staten volgens Human Rights Watch nog altijd alsof alleen veiligheid van belang is. Washington ontkent het belang van een politiek, die tegelijk ook de mensenrechten wil beschermen.

Executive director van Human Rights Watch Kenneth Roth blijft van oordeel dat mensenrechten ook een instrument kunnen zijn in de strijd tegen het terrorisme. Terroristen vallen willekeurig onschuldige mensen aan. Om die praktijk te stoppen, moet de cultuur van de mensenrechten worden versterkt. ‘Maar dat is moeilijk’ zegt Roth, ‘als de VS worden gezien als een supermacht die wel veel over mensenrechten praat maar er, als het haar uitkomt, toch net zo goed tegen zondigt.’

Dat bleek onlangs onder meer uit een ophefmakend artikel in The Washington Post. Daarin verklaarden getuigen dat de Amerikanen geregeld mensen martelen die van terrorisme worden verdacht. Ook worden ze door Amerikaanse autoriteiten naar veiligheidsdiensten in andere landen gestuurd, waarvan bekend is dat ze niet zachtzinnig met gevangenen omspringen. Human Rights Watch klaagde de praktijk aan, maar vond geen gehoor. ‘De stilte was oorverdovend’, herinnert Kenneth Roth zich. ‘Dus zal het verhaal wel kloppen, zeker? Dat wil zeggen dat Washington zich de logica van de terroristen eigen heeft gemaakt: het doel heiligt de middelen. Nu ja, het is ook niet de eerste keer dat een moderne staat zich zo verlaagt. Frankrijk deed het in zijn oorlog met Algerije en Israël in de strijd met de Palestijnen. De VS zitten op hetzelfde pad.’

Kenneth Roth verwacht veel van Europa: het oude continent heeft in Amerika nog altijd een groot moreel gezag. ‘Europa moet zeggen dat het niet op deze manier aan de strijd tegen het terrorisme wil participeren. Zo’n boodschap zou in de VS een grote weerklank krijgen.’

DE MAN UIT LIBIë

De strijd tegen het terrorisme zou een aanleiding kunnen zijn om na te denken over de globale wereldorde. Ligt het antwoord in het verbeteren van de levenskwaliteit, in de strijd tegen de armoede? ‘Het terrorisme wortelt niet in de armoede’, vreest Roth. ‘Terroristen komen vaak uit een goed gevoede middenklasse. Terroristen zijn niet de armste mensen, wel de meest gefrustreerde. Saudi-Arabië, bijvoorbeeld, is geen arm land. Het is een onderdrukt land. Mensen nemen vaak hun toevlucht tot terrorisme, omdat ze geen kans meer zien om hun situatie op een andere manier te verbeteren.’

‘Toch kan op korte termijn een verschil worden gemaakt. De VS kunnen de Saudi’s dwingen om de mensen daar meer vrijheid te geven. Ze kunnen Israël tot een andere politiek tegenover de Palestijnen verplichten. Maar president Bush heeft nog op geen enkel moment laten blijken dat hij zo’n proces op gang wil brengen. Hij praat alleen maar over een invasie van Irak.’

Het stemt Kenneth Roth vanzelfsprekend wel tevreden dat het verdrag over de oprichting van een Internationaal Strafhof vorig jaar door voldoende landen werd geratificeerd. Het kan nu snel beginnen te werken. Human Rights Watch heeft hard aan die kar getrokken om mensen die zich schuldig hebben gemaakt aan misdaden tegen de menselijkheid en genocide voor de rechter te kunnen brengen. Maar ook daar ligt Washington nog altijd dwars. ‘Bush heeft het Hof zelfs zonder meer de oorlog verklaard. Zijn regering probeert nu met bilaterale akkoorden het Hof buitenspel te zetten. Zoveel mogelijk landen worden ertoe overgehaald geen Amerikanen aan Den Haag uit te leveren.’

‘Daar ligt alweer een rol weggelegd voor Europa. Je kunt van Argentinië of Zuid-Korea niet verwachten dat ze weerstand bieden aan Amerikaanse druk. Er rijst trouwens een groot probleem in de mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties. Die houdt binnenkort haar jaarlijkse zitting en de vertegenwoordiger van Libië is tot voorzitter verkozen. Dat wijst op een crisis. Van de 53 landen in die commissie hebben er ondertussen zeker twee dozijn zelf boter op het hoofd. Zo wordt het wel bijzonder moeilijk om daar nog welke veroordeling dan ook te laten uitspreken. Ook daar zou Europa het voortouw moeten nemen. Een oplossing kan zijn dat een land alleen in die commissie mag zitten als het aan bepaalde criteria voldoet.’

Roth kijkt ondertussen toch al uit naar de eerste zaak die voor het Internationaal Strafhof wordt gebracht. Colombia of Congo komen zeker in aanmerking om het spits af te bijten, want die twee landen hebben het verdrag geratificeerd. Of misschien beter nog: Afghanistan. ‘De bloeddorstige war lord Ismaïl Khan uit Herad bijvoorbeeld. Als Kabul het verdrag ratificeert, mag hij alvast beginnen te pakken.’

Hubert van Humbeeck