Sinds de top van Nice is België een veelgevraagde gesprekspartner. Ook de Russische president Vladimir Poetin was geheel oor voor het duo Verhofstadt-Michel, dat met een uitnodiging voor de berenjacht huiswaarts keerde.
De kerstsfeer leent zich tot confidenties en ook een minister van Buitenlandse Zaken is daar niet immuun voor. Op de vlucht van Moskou naar Brussel liet Louis Michel (PRL) ongevraagd in zijn kaarten kijken. ‘Als ik nu eerste minister kon worden, weet ik niet of ik nog zou toehappen. Ik zou heel serieus twijfelen. Wat ik nu doe, is onwaarschijnlijk boeiend. Hoewel ik me voordien nauwelijks met buitenlandse zaken inliet, fascineert het me nu.’
Twee uur eerder zaten Michel en premier Guy Verhofstadt (VLD) nog te lunchen bij de Russische president Vladimir Poetin, en alle ingrediënten om zo’n etentje boven de routine uit te tillen waren ruimschoots aanwezig. Ook voor liberalen blijft het Kremlin een inspirerend decor, zeker als het etentje er op verzoek van Poetin zelf kwam. De dag voordien, na een gesprek dat aanzienlijk was uitgelopen, stond de sterke man van Rusland erop dat Verhofstadt en Michel ’s anderendaags voor het middageten nog eens langskwamen. Voor een goed gesprek, dus niet met ambassadeurs of staatssecretarissen allerhande.
Waar de Belgische regeringstop die attentie aan te danken heeft, zal nog geruime tijd voorwerp van speculatie blijven. Het voorzitterschap van de Unie speelt zeker een rol, maar ook de Belgische terughoudendheid aangaande het Russische optreden in Tsjetsjenië en het nummer van Verhofstadt op de Europese top in Nice. Het was Poetin, die in een vorig KGB-leven de juiste vragen leerde formuleren, iets waard om het inside-verhaal van Nice te kennen. En aangezien de Belgen als eersten van de Vijftien Moskou aandeden, liet de Russische president zich van zijn vriendelijkste kant zien. Met lekkere hapjes everzwijn – Poetin kent iets van politieke keukens, zijn grootvader kookte vele jaren voor Stalin – en exquise cognac werden familiale en politieke weetjes uitgewisseld. De president maakte indruk en wekte vertrouwen met een geloofsbelijdenis in Europese waarden. De Belgen stilden de informatiehonger van Poetin met een lang verhaal over de nachten van Nice en de Belgische plannen omtrent een vernieuwde Europese Unie.
Het werd een boeiend gesprek in een ontspannen sfeer. Poetin was zeer geïnteresseerd in de Europese defensie – ‘de eerste autonome daad van de Unie ten overstaan van de Verenigde Staten’, zo zei een van de deelnemers aan het gesprek – en luisterde scherp toe toen Verhofstadt de balans van Nice opmaakte. Aan de match België-Holland werden weinig woorden vuilgemaakt, vooral de kwintessens interesseerde Poetin. De vraag dus of Duitsland het in Nice had gehaald en hoe de Belgen daartegenover stonden. Er kwam een omstandig antwoord en na een kijkje in de fitnesszaal van de president werd Verhofstadt uitgenodigd voor een jachtpartij in de bossen van Rusland later in het jaar. De premier zei niet ja maar ook niet nee.
BROODJE VAN SCHRÖDER
Om de essentie van Nice te vatten, kun je beter in het Kremlin zitten dan in Brussel, waar Europese intriges de aandacht voortdurend van de hoofdzaken afleiden. In Moskou verliezen ze zich niet in details en institutionele subtiliteiten. Omdat ze nog wel wat anders aan het hoofd hebben, denken ze er in grote getallen, simpele nationale categorieën en grote ruimtes. De 22 miljoen inwoners die Duitsland meer heeft dan Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, worden er wel ernstig genomen. Voor Poetin, die in Dresden vijf jaar voor de politieke inlichtingendienst heeft gewerkt en bijgevolg uitstekend Duits spreekt, werd in Nice een Europees hoofdstuk afgesloten. Voor Moskou is Duitsland nu definitief de primus inter pares in de Unie en heeft de as Parijs-Berlijn veel van zijn glans, dus belang verloren.
Deze diagnose wordt door de Belgische diplomatie, die zich meer dan 150 jaar in moeizame evenwichtsoefeningen tussen Parijs en Berlijn bekwaamde, niet tegengesproken. Het valt ook op dat minister Michel kreten over l’Europe allemande al een tijdje niet meer in de mond neemt. Toen hij pas op Buitenlandse Zaken zat, had hij daar geen moeite mee. Het bewijst dat Michel als het erop aankomt een koele realpoliticus is. In de aanloop naar Nice heeft België zich trouwens niet verzet tegen de Duitse aanspraken op meer stemmen in de Europese ministerraad. Tot ergernis van de Franse president Jacques Chirac verklaarde de regering dat de pariteit tussen Frankrijk en Duitsland, een van de dogma’s van Jean Monnet en de vaders van Europa, geen ‘geloofspunt’ van de Belgische diplomatie was. Tot voor kort was het anders en de bocht toont aan dat België zich op zijn beurt bij de nieuwe machtsverdeling in Europa neerlegt en beseft dat de bondsrepubliek voor het eerst de hoofdrol speelt in de Europese politiek. Dat de koerswending gebeurt onder een Franstalig minister van Buitenlandse Zaken die bovendien goed met zijn Franse collega Hubert Védrine opschiet, wijst er al evenzeer op dat in Nice een nieuw hoofdstuk van de Europese Unie begon.
In tegenstelling tot de Franse diplomatie heeft de Duitse zich de jongste maanden vooral vrienden gemaakt. Uitgerekend kanselier Gerhard Schröder, die de naam heeft een lauwe Europeaan te zijn en die zijn voorganger Helmut Kohl verweet te veel Duits geld in de Unie te pompen, trad in maart 1999 op als een kwistige betaalmeester. Omdat hij zijn top van Berlijn wou redden en misschien ook wel last had van zijn Europese geweten, slikte hij al zijn beloften over zuinigheid in en betaalde opnieuw de Europese rekeningen. Daarmee koop je goodwill en maak je vrienden.
Ook in Nice was de Duitse diplomatie de bescheidenheid zelf. De vraag om de 22 miljoen inwoners in stemmen te verzilveren, waar Schröder in vele kranteninterviews groot spel over maakte, kwam op de top maar terloops aan bod. Slechts één keer sloeg Duitsland hard op tafel. Voor Polen, dat absoluut meer stemmen moest krijgen. Hoe Schröder en zijn minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer het klaarden, is onduidelijk, maar na de top van Nice waren vele kleinere landen erg gecharmeerd van de Duitse houding. Ook Poetin moest even slikken toen de Belgische regeringstop hem toevertrouwde dat ze nu een morele verplichting heeft tegenover Berlijn. Mede door de Duitsers zou de stemverhouding ten gunste van de kleine landen zijn verbeterd. Dat Verhofstadt in Nice uit de hand van Schröder at, werd er in het Kremlin niet bij verteld. Toen de Belgische premier zondagnacht de vergadering eindeloos rekte en Chirac iedereen liet uithongeren, slaagde Schröder er als enige in een broodje te bemachtigen. Toen Verhofstadt erop wees dat er nog hongerigen rond de tafel zaten, brak Schröder het brood, stond op, wandelde door de zaal en overhandigde hij de helft aan zijn Belgische collega. Zoveel Duitse naastenliefde roept vragen op.
DILEMMA’S VAN DUITSE EUROPOLITIEK
Nog deze maand overleggen Verhofstadt en Michel met Schröder en Fischer hoe het nu verder moet met de Unie. Het gesprek komt er op Duits verzoek en werd gretig door de Belgische regeringstop aanvaard. Ook in de Wetstraat hebben ze goed begrepen dat Berlijn een verplichte halte wordt voor iedereen die in Europa iets in beweging wil krijgen. Als België in december zijn voorzitterschap met een ambitieuze verklaring van Laken wil afronden, moet het eerst een vergelijk met Duitsland vinden.
Uitgerekend Duitsland stond erop dat er in 2004 een nieuwe verdragswijziging komt die de Unie voor de quantumsprong van de uitbreiding moet klaarstomen. Zowel de Länder, vooral Beieren, als minister van Buitenlandse Zaken Fischer drongen erop aan, zij het dat hun doelstellingen op meer dan één punt tegenstrijdig zijn. Fischer wil een uitgesproken federaal Europa, terwijl de deelstaten de bevoegdheden van de Unie voorgoed willen vastleggen ( Kompetenzabgrenzung) en een einde willen maken aan de royale Duitse subsidiëring. In München hebben ze er schoon genoeg van dat Duitsland de Milchkuh van Europa is. Het is niet het geringste van de dilemma’s van de Duitse grand strategy.
Meer dan onverschillig welk ander land van de Unie heeft Duitsland belang bij de uitbreiding, maar dat betekent wel dat er drastisch in de Europese landbouwpolitiek en de structuurfondsen wordt gesnoeid of dat de financiële middelen van de Unie spectaculair worden verhoogd. Tot dusver durfde Berlijn het een noch het ander aan en blijft het de even onvermijdelijke als dramatische keuze voor zich uit schuiven. Al even moeilijke knopen moet Duitsland doorhakken aangaande de Europese defensie. Onder druk van de Amerikanen krijgen NAVO-partners als Turkije alle garanties dat ze systematisch bij de besluitvorming worden betrokken. Dat Europa, a fortiori Duitsland, veel meer met permanent overleg met Rusland is gediend, dringt in Washington en Londen nauwelijks door. In het Kremlin maakte president Poetin de Belgen heel duidelijk dat hij dit keer niet aan de zijlijn wil verkommeren. Verhofstadt en Michel hadden opmerkelijk veel begrip voor het Russische standpunt en verzekerden Poetin dat België terzake geen instructies van Washington behoeft. In vroegere Belgische coalities lag dat anders en ook om die reden stelde Poetin er prijs op om binnenkort met Verhofstadt op berenjacht te gaan.
Paul Goossens
