1. Het doel

De regering-Bourgeois wil een begroting in evenwicht en daarom moet ze in 2015 1,2 miljard besparen op een totaal budget van 38 miljard euro. De nieuwe Vlaamse regering kwam met een handicap aan de start: ze kreeg heel wat meer bevoegdheden van de federale overheid, maar als gevolg van de Financieringswet ontvangt ze maar 87,5 procent van de bijbehorende budgetten. ‘Toch is 1,2 miljard saneren peanuts,‘ zegt Herman Matthijs, ‘zeker in vergelijking met de besparingen die de Waalse regering en de federale regering moeten doorvoeren’.

De Vlaamse schuld bedroeg vorig jaar bijna 6 miljard euro, maar Europa heeft Vlaanderen onlangs verplicht om de ‘onzichtbare schulden’, zoals die van de sociale huisvestingsmaatschappijen en de welzijnssector, mee te tellen. ‘Terecht,’ vindt Matthijs, ‘want ook daar wordt gewerkt met belastinggeld.’ Gevolg is dat Vlaanderen nu 18 miljard schulden heeft. Matthijs: ‘Vlaanderen staat ook nog in voor de schuld van de gemeenten, 8 miljard, en de OCMW’s, 2 miljard. Alles samen draagt Vlaanderen dus de verantwoordelijkheid over 28 miljard schulden. Om die af te kunnen bouwen, moet de regering overschotten boeken.’

2. De maatregelen

De Vlaamse regering van N-VA, CD&V en Open VLD onder leiding van minister-president Geert Bourgeois heeft beslist de woonbonus te verlagen. Die werd in 2005 door de federale regering ingevoerd: iedereen die leende voor een eerste, eigen huis kreeg een belastingvoordeel. Sinds juli van dit jaar gaat het om een Vlaamse bevoegdheid en de regering-Bourgeois besliste om de woonbonus minder aantrekkelijk te maken. Volgens fiscalisten kan een gezin zo tot 1300 euro per jaar mislopen. Matthijs: ‘Heel wat economen vinden dit een goede beslissing, want ze zijn ervan overtuigd dat de woonbonus verantwoordelijk is voor de hoge vastgoedprijzen in ons land. Volgens mij is de aangroei van de bevolking en het feit dat België zo goed als volgebouwd is een belangrijke aanjager van de vastgoedprijs. Ik vind het jammer dat de woonbonus wordt afgebouwd, want veel gezinnen rekenden daarop.’

Er wordt ook bespaard in het onderwijs, dat nu valt onder de verantwoordelijkheid van minister Hilde Crevits (CD&V). Het hoger en universitair onderwijs krijgen minder werkingsmiddelen en het inschrijvingsgeld wordt opgetrokken van 620 tot 890 euro. Matthijs: ‘Onderwijs neemt met 11 miljard de grootste hap uit de Vlaamse begroting. Vooral de verhoging van dat inschrijvingsgeld kwam in de media, maar er zou moeten worden gesnoeid in het aantal richtingen en in de zware regelgeving. Die kosten veel geld en wegen op de goede werking. Crevits wil de leerkrachten ook wat langer laten werken, maar dat betekent dat de jongere leerkrachten minder aan hun trekken zullen komen.’

Sinds de laatste staatshervorming weegt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, onder leiding van minister Jo Vandeurzen (CD&V), even zwaar als onderwijs. Ook daar zijn maatregelen genomen die moeten bijdragen tot een begrotingsevenwicht. De premie van de Vlaamse zorgverzekering verdubbelt naar 50 euro, maar de Vlaamse overheid vermindert haar bijdrage, zodat er uiteindelijk niet meer geld ter beschikking komt. Matthijs: ‘De veroudering van de bevolking wordt een zware last voor Vlaanderen. Hoe gaan we al die rusthuizen financieren? Daarvoor zijn nooit reserves opgebouwd en de opbrengsten van de zorgverzekering zullen niet volstaan.’ Verder wordt de kinderbijslag in 2015 niet geïndexeerd en wordt in het vooruitzicht gesteld dat voor elk kind evenveel kinderbijslag zal worden uitgekeerd, terwijl nu een tweede en derde kind meer krijgen.

Vlaanderen wil ook 2000 ambtenaren minder tegen het eind van deze regeerperiode. ‘Allemaal goed en wel,’ zegt Matthijs, ‘maar je kunt niet alles opvangen met informatisering. Je moet ook de regelgeving minder ingewikkeld maken en snoeien in het aantal departementen en agentschappen. Daar is veel mogelijk, want Vlaanderen is een kampioen qua reglementeerdrift.’ En dan zijn er nog een hele reeks maatregelen die niet het grote geld opleveren maar daarom niet minder pijnlijk zijn. Denk aan het afschaffen van het gratis busvervoer, het gratis deel van elektriciteits- en waterverbruik, de besparingen in de culturele sector, het verenigingsleven en bij de VRT. Matthijs: ‘De voorbije jaren heeft Vlaanderen daar ook royaal geld uitgedeeld.’

3. De gemiste kans

‘De regering-Bourgeois heeft een gouden kans gemist om te besparen in de bestuursstructuur die zich onder het Vlaamse niveau bevindt: de provincies, gemeenten, OCMW’s en de intercommunales en intergemeentelijke samenwerking’, meent Matthijs. Het provinciefonds wordt wel afgeschaft, maar de provincies blijven bestaan en de kostprijs daarvan ook. De gemeentelijke fusies komen er ook al niet. Van fusies tussen het GO-onderwijs, de provinciale en gemeentelijke scholen is geen sprake meer. ‘De politieke pijlers waarop men had kunnen besparen worden met rust gelaten’, besluit Matthijs.

4. De uitdagingen

Vlaanderen heeft jarenlang weinig geïnvesteerd in zijn infrastructuur, zoals wegen, rioleringen, havens. Matthijs: ‘We weten al meer dan tien jaar dat er mobiliteitsproblemen zijn rond Antwerpen en Brussel, maar het is nog steeds niet duidelijk hoe die zullen worden opgelost. De grootste uitdaging voor de Vlaamse regering is misschien wel de rol van onze zeehavens. Die zijn belangrijk voor de import en export en dus voor de groei van onze economie. Er is te veel versnippering tussen Nieuwpoort, Oostende, Brugge, Gent en Antwerpen. Zo dreigen we de concurrentieslag te verliezen met Rotterdam, waar Nederland volledig op inzet, en Duinkerke, dat sterk wordt uitgebouwd.’

In het regeerakkoord staat ook dat Vlaanderen werk gaat maken van het kerntakendebat: wat doet Vlaanderen, waarvoor zorgt het tussenniveau en wat gebeurt er lokaal? Matthijs: ‘Daar wordt al jaren over gepraat. Hopelijk komt er nu iets van, want er is veel dubbele administratie. Dat is inefficiënt.’

5. De conclusie

De maatregelen van de regering-Bourgeois zullen we met z’n allen voelen. Matthijs: ‘De vorige Vlaamse regering paste voor haar besparingen de kaasschaafmethode toe: iedereen moest het met zo’n drie procent minder doen. De regering-Bourgeois doet dat ook, maar de kaasschaaf werkt grover: het percentage ligt nu tussen de vijf en de tien procent. Is dat wel goed beleid? Zou men in plaats van overal vrij diep te snoeien niet beter duidelijke keuzes maken?’

Zal Vlaanderen volgend jaar afsluiten met een begroting in evenwicht? ‘Dat zou geen probleem mogen zijn’, vindt Matthijs. ‘Een nadeel is wel dat Vlaanderen weinig ervaring heeft met besparen. Voordeel is dat in Vlaanderen begroting en financiën bevoegdheden zijn van dezelfde minister – in tegenstelling tot het federale niveau – wat bijdraagt tot de efficiëntie. Maar Vlaanderen zal geld moeten zoeken om te investeren in infrastructuur en scholen, anders worden de economische gevolgen stilaan dramatisch.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content