Ooit waren ze gewone jongetjes uit Calabrië. Vandaag zijn journalist Antonio Nicaso en magistraat Nicola Gratteri de grote kenners van de ‘ndrangheta, het machtigste misdaadsyndicaat van Italië. ‘Ze hebben zéér vaak geprobeerd om ons te vermoorden.’

Locri, 2005. Duizenden jongeren betogen in een kustplaatsje in de teen van de Italiaanse laars. Vlak bij het stadje heeft de ‘ndrangheta haar heiligdom, het sanctuarium van Polsi, waar het misdaadsyndicaat een keer per jaar vergadert. De protesterende jongeren oogsten veel bewondering in heel Italië. ‘Dood ons allemaal! Ammazzateci Tutti!’ roepen hun spandoeken. De antimaffiabeweging van duizenden Calabrese jongeren was ontstaan nadat op 16 oktober 2005 de vicepresident van de regionale raad van Calabrië was vermoord.

Duisburg, 2007. Nabij het station worden zes mannen door het hoofd geschoten. Het blijkt om een afrekening te gaan tussen twee clans van de ‘ndrangheta in de zogenaamde ‘vete van San Luca’. Meteen na het bloedbad komt de elite van de ‘ndrangheta bijeen, en legt de vrede op aan de families Nirta-Strangio en Pelle-Vottari. Zo gaat men binnen de organisatie doorgaans niet elkaar om. De ‘ndrangheta verkiest om slachtoffers eerst te ontvoeren en ze dan te doen ‘verdwijnen’; dat trekt minder de aandacht van de politie en het gerecht.

Amsterdam, 2009. De ‘ndrangheta is in een eeuw tijd uitgegroeid van van het meest obscure tot het machtigste misdaadsyndicaat van Italië. Onderzoeksjournalist Antonio Nicaso en Nicola Gratteri, openbaar aanklager in de regio Calabrië, groeiden daar op en gingen er naar school. Ze zijn al langer dan 25 jaar bevriend. Samen waagden ze zich aan een boek, Bloedbroeders, waarin de twee Italiaanse experts minutieus de geschiedenis, de rituelen, de cijfers, de sancties, de macht en de groei van de Calabrese ‘ndrangheta in kaart brengen. We ontmoetten hen in Amsterdam, de stad waar de twee moordenaars van de vete van San Luca werden gearresteerd.

De ‘ndrangheta heeft hun leven getekend. Journalist Antonio Nicaso heeft als gevolg van bedreigingen een tijd onder bescherming geleefd. In Gratteri’s bergruimte tegenover zijn kantoor in de rechtbank van de Reggio Calabria werd dan weer afluisterapparatuur ontdekt. ‘Nu is het rustiger’, vertelt Nicaso. ‘Nicola riskeert veel meer dan ik. Hij leeft continu blindato, afgeschermd.’ Zijn bezorgdheid over Gratteri is evident: ‘Toen Nicola in de magistratuur begon, kon hij werken in San Remo, in Turijn, waar hij maar wilde. Maar hij bleef in Calabrië, omdat hij iets voor zijn geboortegrond wilde doen. Hij werd en wordt bedreigd. Ze hebben zéér vaak geprobeerd hem te vermoorden. Hij kreeg een heleboel vleierijen om hem daar weg te lokken. “Wil je hoofd worden van de justitiële inrichtingen? Wil je bij de Antimaffiacommissie? Of iets anders?” Hij is standvastig gebleven en heeft altijd geweigerd, omdat hij het werk waaraan hij zijn leven heeft gewijd met plezier doet, ondanks de moeilijkheden.’

Gratteri krijgt intussen al tien jaar politiebescherming. ‘Het huis van mijn verloofde was beschoten’, legt hij uit. ‘Daarna bedreigden ze haar via de telefoon, en zeiden ze haar dat ze niet met me moest trouwen. Dat zou hetzelfde zijn als trouwen met een dode.’ Daarna waren er andere signalen. ‘Uit omgevingstaps in de gevangenis van Melfi hoorden we een hoofdman van de ‘ndrangheta aan zijn schoonzoon uitleggen hoe ik moest worden gedood. Met explosieven.’

Ondoordringbare families

De ‘ndrangheta zit werkelijk overal. Door de jaren heen zagen veel Calabresen zich genoodzaakt te emigreren, en de organisatie volgde de emigratiegolven. ‘Ze kloonde in het buitenland haar traditionele cultuur uit de bergdorpen van Calabrië’, legt Nicaso uit. ‘Dat gebeurde in de Verenigde Staten, Argentinië, Australië, België, Canada, Duitsland, Zwitserland en nog een hoop landen. Op een gegeven moment hebben die cellen zich weer verzameld, en kreeg je een netwerk. Dit was geen improvisatie, dit was een uitgedachte strategie.’

Het lijkt in niets op die andere Italiaanse misdaadorganisatie, de chaotische Napolitaanse camorra, die bekender is na het succes van het boek Gomorra van Roberto Saviano en de gelijknamige film van Matteo Garrone. Gratteri: ‘Op de Casalesi-clan na bestaat de camorra niet meer. De huidige camorra bestaat uit gangsters en is steeds minder te kenmerken als maffia. Camorristen zijn beangstigend omdat ze geen grenzen lijken te kennen en iemand doden om niks. Daar staat tegenover dat, als je die wrede criminelen gevangenzet, ze snel doorslaan en spijtoptant worden.’ De praatgrage Napolitanen zijn te extravert om niet prat te gaan op hun criminele activiteiten. De journalist en de magistraat moeten er even om grinniken. Maar dan weer ernstig: ‘In Campania zijn er veel spijtoptanten. Veel minder komen er uit de Cosa Nostra. En absoluut níémand uit de ‘ndrangheta.’

De ‘ndrangheta is georganiseerd in locali, structuren die uit een aantal families bestaan. Zij oefenen de controle uit over een stuk territorium, of dat nu in het oude Calabrië is of in het buitenland. De locali zijn allemaal familie van elkaar. En als ze dat niet zijn, worden ze bijvoorbeeld peetvader van de kinderen als getuige bij het doopsel of bij een bruiloft. Als er geen bloedband is, wordt hij dus gewoon gemaakt. Het ging zelfs zo ver dat bij besluit werd geregeld dat nichten en neven met elkaar trouwen. Die strategie maakt de organisatie ondoordringbaar; je verraadt je eigen familie nu eenmaal niet.

Elke cel van de ‘ndrangheta is soeverein over zijn eigen territorium, en is vooral geïnteresseerd in het regionale niveau. Daar worden de werkelijke allianties gesmeed, de aanbestedingen en onderaannemingen, daar worden mensen aan een baan geholpen. Je hebt voor zulke zaken meer aan een schepen dan aan een parlementslid, een minister of een premier. Bij verkiezingen raken de twee werelden elkaar wél, want de ‘ndrangheta bepaalt voor een belangrijk deel op wie de lokale bevolking zal stemmen, als wisselgeld voor de uitgedeelde banen.

De Cosa Nostra, de camorra en de Sacra Corona Unita kennen niet de bloedbanden zoals die bij de ‘ndrangheta gelden. Volgens Nicaso zijn er in de hele geschiedenis van de ‘ndrangheta niet meer dan 50 spijtoptanten geweest, tegenover minstens 1000 van de Cosa Nostra.

44 miljard omzet

‘Eigenlijk zou je de ‘ndranghetisti pioniers van de globalisering kunnen noemen’, zegt Nicaso, die naast de Calabrese misdaad ook de andere machtige internationale misdaadsyndicaten onderzoekt. ‘Toen nog niemand daarover sprak, had de ‘ndrangheta al criminele netwerken over de hele wereld gecreëerd. In Noord-Amerika is de aanwezigheid van de ‘ndrangheta vanaf begin 1900 gedocumenteerd. In Australië voerde ze rond 1920 oorlog over de controle van de groente- en fruitveiling van Melbourne. Dankzij haar aanwezigheid op vijf continenten draait ze een jaaromzet van circa 44 miljard euro.’

En daar kan een mens al eens wat mee. In maart 2004 bracht een onderzoek van de Gruppo Operativo Antidroga, het drugsbestrijdingsteam van de Italiaanse fiscale recherche, enorme investeringen van de ‘ndrangheta aan het licht. De clans van Scone en Bellocco uit Rosarno waren er in samenwerking met die uit San Luca in geslaagd om in één dag 28 miljoen euro wit te wassen door een hele wijk in Brussel op te kopen.

‘De enige misdaad waaraan de ‘ndrangheta zich niet schuldig maakt, is de exploitatie van prostitutie’, zegt Gratteri. Ook mensenhandel maakt een relatief klein deel uit van de activiteiten van de organisatie. Twintig jaar geleden deed ze niet eens aan woekerhandel, want ‘dat vond ze oneerbaar, omdat het de noden van de mensen uitbuitte’, vertelt Nicaso. ‘Maar dat veranderde toen de organisatie in de gaten kreeg dat het de beste ingang is, in zijn meest archaïsche en ruige vorm, om geld wit te wassen.’

De magistraat en de journalist zijn in hun boek bijzonder nauwkeurig, en gebruikten voor Bloedbroeders ‘alleen definitieve uitspraken en veroordelingen van gevoerde processen, geen speculaties, en geen circulaires van de politie’, aldus Nicaso. Daar is een reden voor. Boeken over Italiaanse misdaad doen de laatste tijd vaak van zich spreken omdat de schrijvers worden bedreigd door de maffia. En niet alles wordt gepubliceerd, zo bleek in de Engelse uitgave van Roberto Saviano’s Gomorra, en de Duitse en Nederlandse uitgave van het boek Maffia van de Duitse journalist Petra Reski. In beide boeken zijn regels zwartgemaakt. Gratteri: ‘In ons boek staan meer dan duizend namen. We schrijven over de grootste ‘ndranghetisti ter wereld, en niemand heeft ons aangeklaagd. We vonden het belangrijk om er geen schandaalboek van te maken, maar een geschiedenis van de dynamiek van de ‘ndrangheta door de tijd. Hoe ze is ontstaan, hoe ze groeide en zich door de eeuwen heen heeft gestructureerd, tot hoe ze zich nu manifesteert in Italië en de westerse wereld. En niet te vergeten: wat de effecten op de economie zijn. Hoe beweegt ze zich in de grote distributiecentra, in de aankoop van onroerend goed via de pizzeria’s? Hoe brengt ze de markten uit balans?’

Pionnen van de ‘ndrangheta bewegen zich in België, Duitsland en Nederland als broker. Ze zijn er geposteerd om de import van cocaïne via de grote havens te regelen. ‘De Europese politie controle is niet afdoende, en dus hebben die types geen problemen om met enorme hoeveelheden cocaïne te schuiven’, zegt Gratteri. Nederland is belangrijk voor de industrie van de narcoticasmokkel, die volgens de Calabrese onderzoekers door de ‘ndrangheta wordt bestuurd. Aanvankelijk werd de haven van Rotterdam gebruikt. Toen de druk van controles daar toenam, werden routes verschoven naar Antwerpen, en daarna naar het Roemeense Costanza. En nu heeft de ‘ndrangheta Afrika in het vizier. Sinds de jaren tachtig heeft ze een basis in het Zuid-Afrikaanse Johannesburg; vandaag kijkt het ook naar Namibië, Senegal en Congo.

De manier waarop spreekt tot de verbeelding. ‘Via Colombiaanse of Mexicaanse kartels heeft de ‘ndrangheta de hand kunnen leggen op zelfgemaakte kleine duikboten, die aan de radarcontroles ontsnappen’, zegt Nicaso. ‘Ze varen vanuit Latijns-Amerika recht naar Afrika. In een haven als Rotterdam wordt 10 procent van de geïmporteerde cocaïne onderschept – vroeg of laat moet een container geopend worden, en vroeg of laat loopt er wel een tip binnen. Maar in een land als Namibië bestaat er geen enkele controle.’ In Afrika dealt de ‘ndrangheta met corrupte militairen, milities en krijgsheren, die de private landingsbanen beheren waar zonder enige controle helikopters kunnen landen. Ruil van drugs tegen wapens is een courante vorm van handeldrijven. ‘Het is alsof ze even naar de apotheek gaan’, constateert Nicaso. ‘Als er pakweg dertig kilo wordt gevraagd in België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland of Spanje, wordt er vertrokken uit de opslag in Namibië en komt er dertig kilo cocaïne aan op de plaats van de aanvraag.’

Herken je broeder

Het boek van Antonio Nicaso en Nicola Gratteri is gedetailleerd, niet alleen wat de namen betreft. In de bijlagen zijn geheime handgeschreven ‘ndranghetacodes opgenomen, die daarmee voor het eerst publiek worden gemaakt. Oude codes die de rituelen bepalen voor het afleggen van de eed van het ‘ndrangheta genootschap, regels voor stemmingen, de symboliek van het in de linkerschouder ingesneden kruisje, of hoe een ‘ndranghetista zich aan leden van de organisatie bekend kan maken op een hem onbekende plaats:

U loopt op een weg met een kruispunt en u begint lucifers aan te steken wanneer een lid van het genootschap voorbijkomt. Hij vermoedt dat u kennis wilt maken en zal u enkele vragen stellen.

V: ‘Pardon mooie jongeling, wat bent u verloren dat u lucifers aansteekt?’

A: ‘Ik wil een sleutel terugvinden.’

V: ‘En hebt u die al gevonden?’

A: ‘Wel als u die weet te veroveren.’

V: ‘Pardon, maar met wie heb ik de eer?’

A: ‘Met die steen.’

NICOLA GRATTERI EN ANTONIO NICASO, BLOEDBROEDERS, LEBOWSKI, 368 BLZ., 19,90 EURO

DOOR CECILE LANDMAN

Nicola Gratteri: ‘Met afluisterapparatuur hoorden we een hoofdman aan zijn schoonzoon uitleggen hoe ik moest worden gedood. Met explosieven.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content