Turkije heeft een nieuwe regering met aan het hoofd Necmettin Erbakan van de isla- mitische Welvaartspartij. Wordt het een soort Iran ? Een gesprek met de premier.

HET IS Necmettin Erbakan (70) eindelijk gelukt. Nadat zijn Welvaartspartij ( Refah Partisi, RP) bij de parlementsverkiezingen van december ’95 de meeste stemmen behaalde, lag het voor de hand dat hij premier zou worden. Maar noch de Partij van het Juiste Pad (DYP) van ex-premier Tansu Çiller, noch de Moederlandpartij (Anap) van Mesut Yilmaz wilden een coalitie aangaan met de ?religieuze fanaticus?. Tenslotte zijn politiek en godsdienst in Turkije grondwettelijk gescheiden. En het leger, dat achter de schermen de touwtjes in handen heeft, waakt strikt over dat punt. Maar toen de DYP-Anap-regering uiteenviel, omdat Çiller en Yilmaz met mekaar over alles overhoop lagen, kreeg Erbakan een tweede kans.

Çiller wou nu wel een coalitie met hem. Op een moment dat drie corruptieonderzoeken tegen haar lopen en vragen worden gesteld over bijna tweehonderd miljoen frank regeringsgeld dat net voor de parlementsverkiezingen verdween. In Turkije worden aan regeringsleden namelijk geen vervelende vragen gesteld. Çiller deelt dus de politieke macht met Erbakan, die een droom ziet uitkomen voor het eerst sinds 73 jaar regeert een religieuze partij mee.

GEVANGENIS.

Op zijn 54ste stichtte Erbakan de Partij van Nationale Redding (NSP), van gematigd-religieuze strekking. Het jaar daarop, in 1971, pleegde het leger een coup en week hij uit naar Zwitserland. In 1974 zat hij samen met de socialistische partij in de regering, op tijd om de Turkse invasie van Cyprus te regelen. Een jaar later was hij vice-premier in een coalitiekabinet met conservatieven.

Bij de staatsgreep van 1980 werden alle partijen verboden en verdween hij in de gevangenis wegens ?poging om het land om te vormen tot een religieuze staat.? Een aanklacht waarvan hij vijf jaar later werd vrijgesproken. Hij sloot aan bij de in 1983 opgerichte Welvaartspartij, die als fanatieker geldt dan de voormalige NSP. Erbakan speelde alleszins in de verkiezingscampagne islam en antiwesterse gevoelens volop uit. Toch schatten waarnemers zijn streng-religieuze aanhang niet zo hoog in als zijn stembusresultaat. Vooral zijn belofte de corruptie te zullen aanpakken, zou veel modale kiezers hebben verleid.

Hoe dan ook, Turkije heeft met hem een moslimpremier. Zij het voor twee jaar, waarna Çiller hem als eerste-minister opvolgt, en met een regering waarin de partij van Çiller alle sleutelposten in handen heeft : Buitenlandse, Binnenlandse Zaken, Onderwijs, Economie en Defensie. Hoeveel van zijn verkiezingbeloften Erbakan kan waarmaken, valt bijgevolg af te wachten.

De religieuze inslag van uw Welvaartspartij maakt veel westerse regeringen ongerust. Velen vrezen dat u een nieuwe Ayatollah Khomeiny wordt.

NECMETTIN ERBAKAN : Dat komt omdat de meeste buitenstaanders een verkeerd beeld hebben van onze godsdienst. Een zeer belangrijk deel van ons geloof legt ons op om voor het geluk en de zaligheid van onze medemensen te werken. Politiek bedrijven, betekent voor ons in de eerste plaats ijveren voor de 65 miljoen kinderen van ons volk. Bij de parlementsverkiezingen van december behaalden we een duidelijke overwinning. Ons volk wantrouwt de andere partijen. Mijn partij kreeg de helft meer stemmen en heeft nu vier keer meer parlementsleden dan vroeger.

Nationaal haalde u niet meer dan 21,38 procent van de stemmen. Yilmaz en Çiller boekten meer dan 19 procent. Wat nu met de scheiding van godsdienst en politiek ? Moeten alle vrouwen een sluier dragen ?

ERBAKAN : Dat is weer zo’n valse, westerse voorstelling. Wij willen niemand iets opleggen. Wij willen de vrouwen alleen de vrije keuze laten : een hoofddoek dragen of niet. Wat een vrouw aantrekt, is haar zaak. Als ze een hoofddoek draagt, zal ik ze dat niet verbieden. Dat is het verschil tussen Refah en de andere partijen.

Vrouwen waren ijverige vrijwilligsters in uw campagne. Ze bezochten de kiezers thuis. U heeft een groot deel van uw succes aan hen te denken. Maar er is geen enkele vrouw onder uw 158 parlementsleden.

ERBAKAN : De meeste vrouwen willen geen parlementslid zijn. Ze willen voor de partij werken. Bovendien wees een opiniepeiling uit dat ons volk zich voorlopig niet door vrouwen wil laten vertegenwoordigen.

U wordt vaak beschouwd als een wolf in schaapsvacht.

ERBAKAN : Dat ben ik niet. Onze partij aanvaardt de Turkse grondwet. De pijlers daarvan zijn zelfstandigheid, meerpartijensysteem, democratie, laïcisme in de breedste zin, godsdienstvrijheid.

En nu gaat u ons vertellen dat Refah geen islamitische partij is ?

ERBAKAN : Jawel, het is een partij in de traditie van de vader des vaderlands Mustafa Kemal Ataturk. Weet u wat die deed toen hij van 1923 tot 1938 president was ? Hij riep de onafhankelijkheid uit, stapelde geen schulden op, wou het land via eigen inspannningen vooruithelpen. Hij industrialiseerde Turkije, reisde de wereld niet rond maar steunde op onze grote geschiedenis. Hij zei dat Turkije een eersterangsland zou worden, dankzij wetenschap en rationalisme.

Ataturk voerde ook de scheiding van politiek en religie door.

ERBAKAN : Dat is niet waar. Hij bad in de moskee, in het parlement zaten sjeiks en hodja’s (religieuze experts), hij opende de parlementszittingen met een gebed. Mocht Mustafa Kemal nog leven, dan was hij lid van Refah, mijn partij.

Misschien draait hij zich nu in zijn graf om. De fundamentalistische islam, die u predikt, vervloekt alle wetenschap als geïnspireerd door de duivel.

ERBAKAN : Zo’n vervalste beelden worden verspreid om een kloof te slaan tussen het Westen en de islam, om een kunstmatige vijandschap te scheppen.

De theocratieën in Iran en Sudan stichten geen vreedzaam samenleven tussen fundamentalisme en tolerantie.

ERBAKAN : Iran is een zaak van het Iraanse volk, laten we niet veralgemenen. Maar los daarvan : was Iran gelukkiger ten tijde van de sjah ?

Het land was toen tenminste geen economische ruïne.

ERBAKAN : De sjah was een koning die voor eigen profijt werkte. Nu arbeidt het volk voor zichzelf. Het Westen wil dat niet aanvaarden, omdat Teheran de oppermacht van het Westen weerstreeft. En Sudan is een slachtofffer van westerse uitbuiting. De problemen daar zijn de schuld van het Westen, dat de terreur in het zuiden van het land ondersteunt.

Dat verschrikkelijk slechte Westen toch. De aanslagen van de moslimverzetsorganisatie Hamas tegen Israël, wat vindt u daarvan ?

ERBAKAN : Hamas strijdt in bezet land tegen een tiranniek bewind. Als het Westen dat terrorisme noemt, begaat het weer zo’n fout. In de grond zijn de Hamas-leden mensen die hun land willen redden. Daar moet men zich over verheugen.

Blij zijn met aanslagen tegen burgers ?

ERBAKAN : Het is erg als onschuldigen het slachtoffer worden van aanslagen. Maar de strijd tegen het bezettingsleger is een voorbeeld van vaderlandsliefde.

Heeft u contacten met Hamas ?

ERBAKAN : Neen, neen.

Wel met de Egyptische Moslimbroederschap die ook een radicale islam predikt.

ERBAKAN : De Moslimbroeders staan aan onze kant, maar we hebben geen tijd om met hen te vergaderen.

Wat met de goede verstandhouding tussen Israël en Turkije ?

ERBAKAN : We aanvaarden het door Israël bedreven onrecht niet. Jeruzalem was dertien eeuwen lang een moslimstad en kan dus nooit de hoofdstad van Israël zijn. De stad hoort de hele mensheid toe. We zijn wel bereid zaken te doen met Israël, als dat voor beide partijen nuttig is.

In uw programma staat dat u het zionisme weg wil.

ERBAKAN : Wij zijn gekant tegen de onwettige bezetting van land, niet tegen de mensen.

Uw partijprogramma eist de afschaffing van intrestbetalingen, in overeenstemming met de islam. Gelooft u dat u daardoor Turkije uit zijn economische crisis haalt ?

ERBAKAN : We willen dat verbod niet alleen voor Turkije, maar voor alle andere landen, voor de hele wereld. Een gruwelijke werkloosheid bedreigt de gehele mensheid. Elk jaar komen er in Turkije een half miljoen werklozen bij. Met de enorme intrest op de schulden kunnen we geen onderneming meer leiden, niet meer investeren of winstgevend produceren.

U wil een economie geschoeid op de islam.

ERBAKAN : Het communisme zit fout, maar zijn tweelingbroer, het kapitalisme, evenzeer. Een regering kan niet zomaar prijzen en belastingen verhogen, omdat ze dat een keertje heeft gedroomd. Belastingen hinderen elke economische ontwikkeling en maken een kleine groep rijken rijker. Dat is grof. Als je zoals bij ons tot 400 procent rente vraagt, explodeert het land. Dat gebeurde al in het zuidoosten, bij de Koerden.

Lost u het probleem van de Koerden economisch op ?

ERBAKAN : Niet alleen met economische hulp. De uitzonderingstoestand moet opgeheven worden, we moeten de burgers daar menselijk behandelen, ze toelaten weer hun eigen taal te spreken.

Tot voor kort eiste u de invoering van de moslimwetten. U wou Turkije uit de Navo en het verdrag over de toetreding tot de Europese Unie verscheuren.

ERBAKAN : Dat hebben wij nooit gezegd. Dat is geen correcte weergave van onze jarenlange politiek. Afgezien van de tijd dat de militairen ze verboden, bestaat onze partij dertig jaar. We hebben deelgenomen aan drie regeringen. In het conflict rond Cyprus bewezen we crisissen te kunnen oplossen.

Uw partij is sterker geworden en radicaler.

ERBAKAN : Maar onze basisideeën zijn niet veranderd. We zijn niet gekant tegen het Westen, we willen zelfs betere relaties. Dat is goed voor beide kanten. We zijn geen radicale partij maar een centrumpartij.

Copyright Knack/Der Spiegel, bewerking Misjoe Verleyen.

Necmettin Erbakan : Het communisme en het kapitalisme zitten beide fout.

Mocht Mustafa Kemal Ataturk nog leven dan was hij lid van mijn Welvaartspartij.