De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mevrouw Van Paemel, Nederland is geschokt door de onthullingen over de Bijlmerramp in oktober ’92. Luchtverkeersleiders verzwegen dat er munitie en gevaarlijke chemische stoffen aan boord van de neergestorte El Al Boeing waren.
Monika Van Paemel: Wij stellen met leedvermaak vast dat de Nederlanders zelf opgezadeld zitten met een schandaal, terwijl ze zo spottend op “onze” zaak Dutroux hebben neergekeken. Een grote troost is dat niet. Want als Schiphol een tussenstop kan zijn voor geheime wapentrafiek, dan Zaventem ook. El Al geniet ook in Zaventem een speciale behandeling. Voor de Nederlanders zijn deze revelaties een zware schok. Het vertrouwen in hun zo geroemd organisatietalent ligt aan diggelen. Als dit bedrog mogelijk is bij de luchtverkeersleiding, dan ook in andere maatschappelijke diensten. Ik vraag me af welke staart dit op politiek niveau krijgt. De schadeclaims mogen alvast aan de Nederlandse overheid worden gericht, in de plaats van enkel aan de Israëlische, die overigens met een hautaine onverschilligheid het stilzwijgen bewaart.
Zou men ook voor een andere maatschappij dan El Al de doofpot hebben gehanteerd?
Van Paemel: De geprivilegieerde relaties met Israël hebben ongetwijfeld een grote rol gespeeld. De hele wereld schikt zich, op bevel van de Verenigde Staten, al acht jaar in een boycot en nu en dan een strafexpeditie tegen Irak. Omdat men vermoedt dat Irak chemische wapens maakt. Wel, hier hebben we open en bloot het bewijs dat Israël chemische wapens ontwikkelt, waar blijven de VS en de VN nu? Ik hoor de Amerikanen niet oproepen tot een boycot van Israël, laat staan tot bombardementen. En voor wie het fundamentalisme als bijkomend argument wil aanhalen: dat is in Israël evenzeer een politieke factor. Ik erger mij groen aan deze hypocrisie.
De voorkeursbehandeling van Israël wordt mee ingegeven door het schuldgevoel over de holocaust. Vooral in Nederland is dat groot. Ze horen het niet graag, maar in Nederland zijn procentueel meer joodse medeburgers weggevoerd dan elders, is het meest geklikt en geroofd, en kreeg de Waffen-SS het makkelijkst voet aan de grond. Om dat te verhullen, is na de oorlog het verzet in Nederland opgepompt tot proporties die het in de realiteit nooit heeft gehad. En dezelfde ambtenarij die bij de Bijlmerramp haar mond heeft gehouden over de gevaarlijke vracht, heeft tijdens de oorlog plichtsbewust haar keurige lijsten met joodse medeburgers aan de Duitsers bezorgd. Alle documenten netjes in orde, en hops de trein op naar Duitsland. De ambtenarij was een van de grootste collaborateurs uit het Nederlandse bestel.
Die heilige ambtenarij tuimelt nu van haar voetstuk.
Van Paemel: Nederlanders vinden hun openbaar bestuur beter dan het Belgische, omdat er geen gepolitiseerde ministeriële kabinetten zijn. Hun ambtenaren zijn neutraal en onafhankelijk. Maar dat is geen garantie voor het goed functioneren ervan. Integendeel, de ambtenaren wanen zich onaantastbaar. De manier waarop de Nederlandse politie op eigen houtje in het drugsmilieu infiltreerde, was daarvan een ander voorbeeld. De Nederlandse ambtenaar is het prototype dat Kafka voor ogen had: altijd in zijn recht, en de burger treiterend met allerlei regeltjes en voorschriften. Het Belgisch immigratiebeleid is afschuwelijk, maar Nederland doet daar niet voor onder. Daar versmachten ze je niet met een kussen, maar met formulieren. Een gedepolitiseerde administratie lijkt moreel zuiverder, maar kan verworden tot een machine die strikt volgens de regels grote onrechtvaardigheden begaat. In ons systeem houden de politieke partijen mekaar nog een beetje in de gaten. Wat geen pleidooi is om opnieuw met politieke benoemingen te beginnen.
Zal deze zaak voor de Nederlandse samenleving grotere gevolgen hebben dan Dutroux bij ons?
Van Paemel: De Nederlanders moeten in het reine komen met de drie fundamentele aspecten van deze affaire: de privileges van Israël, de eigengereidheid van hun ambtenarij, en de ethiek achter hun ook al zo geroemde handelsgeest. Want wie heeft geld verdiend aan deze vracht, en aan de behandeling ervan in Amsterdam? Het land met het geheven vingertje staat voor een pijnlijk zelfonderzoek.
Hallucinant was het getuigenis van een onderhoudsdeskundige, die toegaf dat heel wat onveilige vliegtuigen toch de lucht in mogen.
Van Paemel: De techniek is een heilige koe, in de hele wereld. Wij stellen een ongelooflijk vertrouwen in de machine, en we gaan er blindelings van uit dat het nazicht scrupuleus wordt uitgevoerd. Wel, dat is niet zo, zeker niet als dat financieel verlies meebrengt. Met die wetenschap valt eigenlijk niet te leven. Een intellectueel, die met woorden bezig is, heeft een veel gezonder wantrouwen tegen zijn eigen werk dan hooggekwalificeerde technici als ingenieurs of dokters. Die geloven na een tijdje echt dat ze heersen over de materie, of over leven en dood.
In Jordanië kan het verdwijnen van koning Hoessein tot een voor de hele regio gevaarlijke instabiliteit leiden.
Van Paemel: Hoessein dwong respect af, al heeft hij ook geblunderd. Zoals toen hij zich door Nasser op sleeptouw liet nemen om een oorlog met Israël uit te lokken. Resultaat: het verlies van de Westbank en van Jeruzalem. In de psyche van de hasjemitische dynastie zowat het grootst denkbare drama. Hoessein was iemand zonder veel achtergrond, veel te jong koning geworden, grootvader zien vermoorden, vader gek… een koningsdrama van de zuiverste soort. Gaandeweg heeft hij een balans gevonden tussen gewelddadig en diplomatiek optreden. Tussen het hardhandig duidelijk maken aan de Palestijnen dat ze in Jordanië te gast waren en niet meer dan dat, en zijn latere sleutelrol in het vredesproces.
Hoessein heeft in allerlaatste instantie zijn opvolging gewijzigd.
Van Paemel: In heel dat gebied heerst een conflict tussen leiders die moderne westerse principes en bestuurstechnieken toepassen, en mensen die de traditionele samenlevingsvormen willen behouden. Tot die laatsten behoort Hoesseins broer Hassan, die hem had moeten opvolgen. Het gevaar was dat die niet afkerig stond tegen een grote islamitische coalitie in de regio, wat onvermijdelijk tot een nieuwe oorlog met Israël zou leiden. Hoessein heeft dat willen vermijden door zijn zoon Abdallah als opvolger aan te duiden. Die zal zich nu moeten weren tegen de pan-Arabische en fundamentalistische stromingen. Hij heeft geen politieke ervaring, maar is in het leger gevormd en staat aan het hoofd van de bedoeïenen, die van oudsher de stamgenoten zijn van de hasjemitische koningen. Als het erop aan komt, zal Abdallah met militaire macht zijn gezag verdedigen.
Hoe zullen de Palestijnen in Jordanië reageren?
Van Paemel: Ik denk niet dat ze zich zullen mengen in het conflict rond de opvolging van Hoessein. De Jordaanse Palestijnen zijn de enige Palestijnen in het Midden-Oosten die in vrede leven, hun eigen zaken kunnen beheren zoals ze willen, en naar Palestijnse normen een behoorlijke levensstandaard hebben. Die geven dat niet op. Ook niet om aansluiting te vinden bij Arafat en een groot Palestina te maken.
In Rambouillet zijn de vredesbesprekingen voor Kosovo met de nodige hindernissen van start gegaan.
Van Paemel: Die bijeenkomst heeft geen zin, er wordt naast de werkelijkheid gekeken. Je hebt een vertegenwoordiging van de troep ongeregeld die het UCK uitmaakt, en aan de andere kant de Serviërs, meesters in de processie van Echternach. Maar de belangrijkste partner, Albanië, zit niet mee aan tafel. Dat kan ook moeilijk, want Albanië is geen staat maar een genootschap van de maffia. En de Kosovaarse leiders vergissen zich als ze denken dat zij, eens ze onafhankelijk zijn van Belgrado, de lakens zullen uitdelen in Tirana, omdat het levensniveau en de opleidingen in Pristina zoveel beter zijn.
Ik vermoed dat de Serviërs zullen proberen een demarcatielijn in Kosovo af te dwingen, waarbij ze het armtierige zuiden aan zijn lot overlaten, en het rijkere noorden definitief inpalmen. Vanwege historische banden en, vooral, vanwege de mijnen. De Serviërs zijn al volop bezig in het noorden dorp na dorp op te kuisen. Hun bekommernis is het Westen aan het lijntje te houden, en van die pottenkijkers van de OVSE af te geraken.
In Iran is de twintigste verjaardag gevierd van de terugkeer van ayatollah Khomeiny, en het afzetten van de sjah.
Van Paemel: Geen van beiden deugde. De sjah voerde met zijn geheime politie een terreurbewind, gesteund door de Amerikanen die hem hebben laten vallen toen hij niet meer dienstbaar was. Een lot dat wel meer bondgenoten van de VS overkomt. Zelfs hun Zwitserse rekeningen zijn dan plots niet meer veilig. In het voordeel van de sjah pleitten verbeteringen van het onderwijs, investeringen in de landbouw, en de uitbouw van nutsvoorzieningen. Daarbij botste hij tegen de religieuze kaste, die haar voorrechten en macht aangetast zag, en dat meteen herstelde na de terugkeer van Khomeiny. Want de ayatollahs onderdrukken de bevolking zowel geestelijk als materieel, tot en met de racketeering van de middenstanders. Al van in de tijd van de sjah kwam daartegen verzet binnen de Perzische bourgeoisie van handelaars en wetenschappers. Die zijn van nature gekant tegen het buitensluiten van het buitenland, wat net een van de kernpunten is van het islamitisch bewind. Om die oppositie de pas af te snijden, is een oorlog altijd een goed middel. En dus hebben de geestelijke leiders in Teheran hun volk al snel in een uitzichtloos en acht jaar durend conflict met Irak gestort.
President Khatami streeft meer openheid na. De productie en de doorvoer van gas en petroleum maken van Iran een gegeerde handelspartner.
Van Paemel: Als wij twee maanden geen moordpartijen zien, spreken we al van een milder regime. De leiders van de islam evolueren allerminst naar meer democratie of openheid. Professor Vermeulen merkt terecht op dat er tot in de schaduw van het Vaticaan een moskee kan worden gebouwd, maar dat het nietigste kapelletje in Iran verboden is. Uitwisseling is niet alleen gas en petroleum verkopen, maar ook kennis nemen van andere denkwijzen en samenlevingsvormen. Een systeem als in Iran, is als de dood voor de intellectuele ontwikkeling van de eigen bevolking. Elke schrijver of journalist die zijn mond opendoet, is een dag later wijlen. Niet voor niets proberen ze in de eerste plaats de universiteiten en de studenten onder de knoet te houden. Twintig jaar islamitisch bewind is voor de gewone Iraniër een catastrofe.
Nog één punt uit eigen land: de Raad van State vernietigt wegens procedurefouten de bouwvergunning van het klooster in Opgrimbie.
Van Paemel: Bouwovertredingen aanpakken zoals Steve Stevaert doet, is een doos van Pandora openen. Want veertig jaar lang was een bouwvergunning een vodje papier dat je kon kopen als je goed stond met het gemeentebestuur, of de weg wist door de hogere administratie. Alles was te regelen, en overtreders werden ongemoeid gelaten. Stevaert is daar met veel mediabelangstelling tegen opgetreden, en kan nu niet anders dan doorgaan. Opgrimbie is uitgegroeid tot een test voor zijn geloofwaardigheid. Ten onrechte misschien, maar zo is het nu eenmaal. Vraag is wie ervoor moet opdraaien als de overheid tegen de regels in een vergunning heeft afgeleverd. Want het bisdom lijkt de juiste weg te hebben gevolgd. En voor één keer dat er in dit land eens een aannemer over al de nodige documenten beschikt, zou hij zijn bouwsels moeten afbreken. Zo tast je de rechtszekerheid aan. Ik ben benieuwd hoe men zich hier zal uit wringen.
MONIKA VAN PAEMEL
Koen Meulenaere
