Een illegale uitzetting van twintig bevers in de Leuvense Dijlevallei zorgt voor commotie. Een Vlaamse ambtenaar en een natuurbeschermer hebben de dieren besteld in Duitsland.

Mensen die een bever zien, kunnen dit melden op de beverlijn van de Afdeling Water van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap: tel. 0478 79 52 46.

Op vrijdag 11 april werden er in de valleien van de Dijle en de Laan in Huldenberg en Overijse bevers losgelaten. Op klaarlichte dag en zonder al te veel geheimzinnigheid. De lossers stelden zelfs een kunstburcht op om het de bevers zo gemakkelijk mogelijk te maken bij hun overstap van auto naar rivier. Buurtbewoners zagen een kleine vrachtwagen met vermoedelijk een Duitse kentekenplaat. Rattenvangers die de losplaatsen achteraf onderzochten, vonden er stro en restanten van appels.

Maar de rattenvangers merkten ook dat op verschillende plaatsen hun fuiken uit het water waren gehaald en hun klemmen dicht waren geslagen. Op dinsdag 15 april kreeg de Afdeling Water van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap een telefoontje van Olivier Rubbers van de Rangers: een Waalse vereniging die de bevers beschermt en die verantwoordelijk wordt geacht voor de illegale uitzetting van een honderdtal bevers in Wallonië tussen 1998 en 2000. De man meldde dat er bevers ‘aanwezig’ waren in het Dijlebekken en vroeg met aandrang om de klemmen te verwijderen die er gebruikt werden voor het vangen van muskusratten.

Ook de collega’s van de Afdeling Natuur waren bezorgd en stuurden op 16 april een brief met het verzoek om in de valleien van de Laan en de Dijle de rattenklemmen te verwijderen of te vervangen door vallen waarmee dieren levend kunnen worden gevangen. De brief refereerde niet aan het uitzetten van bevers, maar zijn timing was wel relevant.

Zeker omdat de rattenvangers van de Afdeling Water die de eerste vaststellingen deden, signaleerden dat Geert Ros-saert van de Afdeling Natuur door buurtbewoners herkend was als betrokken bij de beveruitzetting. De man zelf ontkende dit meteen. Een intern onderzoek bleef zonder gevolg, bij gebrek aan bewijs.

Rossaert werkte voordien intensief samen met Jorn Van Den Bogaert, een medewerker van de vereniging Natuurpunt en – in zijn vrije tijd – een bever-freak, die onlangs een Vlaams bevernetwerk heeft opgericht (netwerkbever @hotmail.com) en die nauw contact onderhoudt met beveronderzoekers uit heel Europa. Hij bezocht diverse herintroductieprojecten in onder meer Hongarije, maar houdt bij hoog en bij laag vol dat hij niets met de uitzetting in de Dijlevallei te maken heeft.

VEERTIG BEVERFAMILIES

Van Den Bogaert kan echter wel aan een video van de uitzetting geraken, hij vertelt dat er voor 400 euro een speciale kunstburcht met tunnel gemaakt werd, en hij evalueert de uitzetting als ‘perfect uitgevoerd’, ten bewijze waarvan hij meldt dat er onder meer een zwanger wijfje werd losgelaten.

‘In 1848 werd de laatste bever in Vlaanderen geschoten’, stelt Van Den Bogaert. ‘De bever verdween dus als gevolg van menselijke acties uit onze regio, niet als gevolg van biotoopverlies. Daarom vind ik het verantwoord dat hij terug in Vlaanderen wordt uitgezet. Er heerst hier echter een negatieve sfeer inzake herintroducties van dieren. Een officiële introductie zou nooit zijn goedgekeurd. Daarom nam een aantal privé-personen het initiatief om de bever terug naar Vlaanderen te brengen.’

Maar niet iedereen pikte dit. De Afdeling Natuur bestelde vorig jaar namelijk een haalbaarheidsstudie voor het uitzetten van bevers in de valleien van Dijle en Schelde. De Nederlandse beverexpert Freek Niewold, die heeft meegewerkt aan diverse succesvolle introducties van bevers en otters, stelde na onderzoek vast dat er in het betrokken gebied plaats is voor 160 bevers in veertig families. Hij gaf een positief advies voor introductie, omdat de kans klein was dat bevers de valleien op natuurlijke wijze zouden koloniseren.

‘Het is doodjammer dat er illegaal bevers zijn uitgezet’, zegt Koen De Smet van de Afdeling Natuur. ‘Wij werkten aan een project om op wetenschappelijk verantwoorde wijze, en met ruime informatie voor de bevolking, bevers uit te zetten. Omdat er sinds enige tijd af en toe bevers in Vlaanderen gezien werden, konden we de soort zelfs als een inheems dier beschouwen, wat de organisatie van zo’n uitzetting vergemakkelijkt zou hebben. We overwegen ook om de otter weer in de Schelde te introduceren, nu de kwaliteitsverbetering van het water er spectaculairder is dan we ooit hadden verhoopt. Maar wat een geweldig project “pro bever” had kunnen worden, is door deze ondoordachte actie van een paar cowboys in de criminele sfeer terechtgekomen. Deze mensen zijn zo dom geweest. Ze geven nieuwe munitie aan de vijanden van de natuur.’

Bevers blijven natuurlijk niet braaf zitten op de plaats waar ze worden uitgezet. Ze zwerven snel over tientallen kilometers uit. Zo bleek minstens één dier dwars door Leuven te zijn getrokken, want een leraar biologie uit Lubbeek schoot er op 12 juni één uit zijn vijver in de Demervallei. Dissectie wees uit dat het om een zwanger of zogend wijfje ging. Ook in de Voerstreek zijn al bevers gezien, in de Maasvallei en op de Jeker in de buurt van Zichen-Zussen-Bolder.

In de Vlaamse administratie ontstond een schisma over wat te doen met de dieren. De Afdeling Natuur gaat ervan uit dat ze er nu eenmaal zijn, en dat er maar het beste van hun aanwezigheid gemaakt moet worden, wat het invoeren van bevervriendelijke rattenvangst impliceert.

De Afdeling Water is bezorgd om de gevolgen (en extra kosten) voor de rattenvangst. Op 19 juni liet Paul Thomas een brief sturen naar Vlaams minister van Leefmilieu Ludo Sannen (Agalev), waarin werd aangekondigd dat de Afdeling Water zou onderzoeken of het uitzetten van bevers strafbaar is en of uitgezette bevers beschermd zijn.

‘Wij vragen ons ook af welke veiligheidsmaatregelen er moeten worden getroffen wanneer deze vermoedelijk illegaal uitgezette dieren zich langs de Schelde- en kanaaldijken zullen bevinden’, stond er nog in de brief. ‘Zo deze uitgezette dieren beschermd zijn, moet de bevolking, die deze dieren hier niet verwacht, daar dan niet over ingelicht worden? Europa zal binnenkort voor de muskusratbestrijding het gebruik van fuiken verbieden. Het pesticidendecreet limiteert het gebruik van rodenticides. De uitgezette bevers kunnen het gebruik van klemmen in vraag stellen. Kan de minister meedelen hoe het dan verder moet bij de rattenbestrijding?’

EEN ANONIEME E-MAIL

Ironisch genoeg blijken volgens onze wet zelfs illegaal uitgezette bevers beschermd te zijn, onder meer omdat er nooit het onderscheid kan worden gemaakt met dieren die op natuurlijke wijze tot in onze rivieren zouden geraken. Het uitzetten van bevers op zichzelf zou ook niet strafbaar zijn, zeker omdat de uitzetters er zorgvuldig over waakten de dieren niet in een natuurreservaat los te laten, want dat zou juridisch te bestrijden zijn geweest. Het is wel verboden bevers, als een beschermde diersoort, te houden en te transporteren zonder vergunning.

De commotie kwam ook de beververdedigers ter ore. Ze zijn in ieder geval goed geïnfiltreerd in de Vlaamse administratie, want op Knack kwamen al opgewonden telefoons binnen van beverfanaat Van Den Bogaert, en beheerste berichten van de Waalse Ranger Rubbers, nog vóór aan dit artikel begonnen was. Het kabinet van minister Sannen werd bestookt met telefoons van heren die hadden gehoord dat er een persbericht over de bever werd opgesteld.

Op 23 juni kreeg De Smet van de Afdeling Natuur een lange e-mail, verzonden onder de schuilnaam Castor fiber (dat is de Latijnse naam van de Europese bever), waarin het herintroductieproject werd toegelicht. De bever zou vanaf 2 april 2000 opnieuw een inheemse Vlaamse diersoort geworden zijn, want toen werd een eerste dier opgemerkt aan de Dijle ten zuiden van Leuven, afkomstig van de Waalse uitzettingen. Nadien zouden eenzame dieren aan de Dijle en de Laan een vijftal territoria gevestigd hebben.

Volgens de beverredders was dat echter te weinig: ‘Het risico dat de populatie zou uitsterven leek ons reëel. Het was dus vijf voor twaalf en bijkomende maatregelen onder de vorm van een aantal bijzettingen drongen zich op korte termijn op. Aangezien de natuurbehoudssector in Vlaanderen herintroducties en restockings nog steeds niet als een volwaardig natuurbeschermings- en ontwikkelingsinstrument beschouwt, hebben wij geoordeeld dat enkel een private actie de aanwezige bevers kon redden en zo het natuurbehoud een nieuwe impuls kon geven.’

Het bericht geeft de precieze details van de zes plaatsen waar de twintig bevers werden losgelaten. Aan de Laan werd zelfs een volledige familie (koppel en drie jongen) uitgezet. De schrijver stelde ook nog dat de timing van de actie vooral werd ingegeven door ‘het aanbod van bevers op de markt’. En hij maakte zich sterk dat hij met deze uitzetting geen overtreding beging, hoewel hij desondanks, om niet nader gespecifieerde ‘begrijpelijke’ redenen, anoniem wenste te blijven.

BEVERS UIT BEIEREN

Maar het kwaad was geschied. Op 10 juli diende minister Sannen klacht in tegen onbekenden voor het illegaal uitzetten van bevers. Sannen vond het doodjammer dat deze uitzetting ‘de plannen van de overheid doorkruist om op een gecontroleerde en verantwoorde wijze de diersoort te herintroduceren’. Gerechtelijke instanties onderzoeken momenteel, hoewel naar verluidt niet fanatiek, waar de dieren vandaan komen en wie verantwoordelijk is voor de actie.

Van Den Bogaert blijft vaag als hij de vraag krijgt wat precies met ‘het aanbod van bevers op de markt’ bedoeld wordt. Hij stelt dat in regio’s met succesvolle herintroductieprojecten, zoals rond de Elbe in Noord-Duitsland, de dieren het ondertussen zo goed doen dat ze in ‘minder optimale’ gebieden zijn doorgedrongen. Ze worden daar ‘preventief’ gevangen en te koop aangeboden, voor 500 euro per stuk, of voor 200 euro als je ze zelf gaat vangen.

Hij zweeg echter in alle talen over het feit dat de twintig bevers die in Vlaanderen werden uitgezet, uit Zuid-Duitsland kwamen, uit de deelstaat Beieren, en dat ze gratis waren. Meer zelfs. De dieren zouden zijn gedood als niet een of andere goede ziel zich over hen zou hebben ontfermd. Want ze zijn afkomstig van een uit de hand gelopen herintroductieproject, waarbij er zoveel klachten van boeren kwamen dat de lokale autoriteiten speciale bevervangers moesten aanstellen om de schade te beperken.

Het Duitse weekblad Der Spiegel voerde eind vorig jaar de beverbioloog Gerhard Schwab op. Die beschreef hoe collega-biologen in de jaren zeventig 120 bevers in Beieren uitzetten. De beesten deden het uitermate goed: hun populatie wordt momenteel op 6000 geschat. Ze verrasten echter de biologen door vanuit hun natuurlijke biotoop (moerasbossen en meanderende rivieren) op grote schaal cultuurlandschappen te koloniseren. Ze bouwen dammen in afwateringskanalen van landbouwgebieden, waardoor ze veel hinder veroorzaken. En ze eten graag maïs.

De oplossing die de Beierse autoriteiten voorstelden, was het vangen en verkopen van schadeveroorzakende bevers aan het buitenland. De voorbije zes jaar verkocht Schwab 450 bevers aan onder meer België. Op zijn website (www.gerhardschwab.de) staat te lezen dat de eerste bever in België in 1990 gezien werd – een dier dat was overgestoken uit het Eifelgebied. Voorts dat er in de herfst van 1998 een familie uit de Elbe in Wallonië werd geïntroduceerd, en dat er tot in het voorjaar van 2000 nog 97 bevers uit Beieren werden losgelaten. Volgens deze bron zou de Belgische populatie ondertussen tot ongeveer 150 dieren zijn toegenomen.

DRIEKWART MILJOEN BEVERS

De nieuwe website van de Waalse Rangers (www.rangers.be) neemt stukken van Schwabs site over – de gegevens over België op Schwabs site werden dan weer verschaft door Rubbers. De Rangers stellen dat de aanwezigheid van bevers uitermate positief is voor het leefmilieu, omdat ze overstromingen, droogte en erosie tegen gaan, en een gunstige invloed hebben op het visbestand in rivieren en de vruchtbaarheid van weilanden. Als negatief punt wordt aangehaald dat de bever af en toe minimale schade aan landbouwculturen aanricht, maar dat de overheid daarvoor een vergoeding uitkeert.

Dat strookt niet met de ervaring in Beieren, waar ondertussen zoveel bevers schade veroorzaken dat Schwab de dieren niet meer verkocht krijgt. Tot 2001 raakte hij ze allemaal kwijt aan herintroductieprojecten, maar vorig jaar moest hij voor het eerst vijf bevers schieten om een probleem van overlast op te lossen.

Beverkenners hebben vastgesteld dat de dieren in Beieren ‘schadelijker’ zouden zijn dan elders, omdat ze er hogere dammen bouwen en makkelijker in cultuurlandschap doordringen dan bijvoorbeeld in Frankrijk. Voor de uitzettingen in Wallonië zouden er trouwens eerst bevers in Frankrijk zijn gezocht, maar uiteindelijk richtte men zich noodgedwongen tot de Beierse probleemregio. Schwab bevestigt telefonisch dat het de Rangers waren die de bevers die in Wallonië werden uitgezet, bij hem hebben besteld.

De Beierse ontwikkelingen bewijzen dat het aangewezen is herintroductieprojecten voorzichtig aan te pakken. De haalbaarheidsstudie van de Vlaamse administratie toonde aan dat een goed doordacht project de bever in Vlaanderen nieuwe kansen kan geven. Bijna niemand betwist dat de bever zijn plaats verdient in het Vlaamse rivierlandschap. Buitenlandse initiatieven brachten het beverbestand in Europa van een schamele 2000 bij het begin van de vorige eeuw tot bijna driekwart miljoen nu.

Over Vlaanderen staat er op Schwabs website (nog?) niets te lezen. Maar de man verklaarde vorige week aan de telefoon dat hij de Vlamingen die in april bevers loslieten in de Dijlevallei op een conferentie over bevers had ontmoet. Hij reed de bevers zelf in zijn kleine vrachtwagen naar België en was aanwezig bij de uitzetting. Hij gaf ook probleemloos de namen van de ’twee mannen en hun organisaties’ die de bevers hadden besteld en ze in zijn aanwezigheid in de Dijle en de Laan loslieten: Geert Rossaert van de Afdeling Natuur en Jorn Van Den Bogaert van het Vlaamse bevernetwerk.

Dirk Draulans

De dieren zouden zijn gedood als niet een of andere goede ziel zich over hen zou hebben ontfermd.

‘Het project “pro bever” is door deze actie van een paar cowboys in de criminele sfeer terechtgekomen.’