Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.

Mevrouw Van Paemel, de nieuwe PCB-crisis toont aan dat de controle op de voedselveiligheid hiaten blijft vertonen.

Monika Van Paemel: De vorige crisis kwam als een stortbad over ons heen, deze sijpelt trager maar misschien langer door. Heeft de minister gefaald? Zijn het corrupte ambtenaren geweest? Of ambtenaren die, eventueel te goeder trouw, meer oog hadden voor het belang van de bedrijven dan voor dat van de consument? Opvallend verschil met de dioxinecrisis is dat men ervoor terugdeinst om het hoofd van Magda Aelvoet (Agalev) te laten rollen. Je mag niet te vaak ministers doen opstappen voor fouten op een lager niveau, maar eigenlijk moet een minister die fouten ontdekken vóór ze tot een crisis kunnen leiden.

De uitkomst van deze en andere ‘affaires’ is het bankroet van de betrouwbaarheid. Een groot deel van het succes van extreem-rechts komt voort uit het gevoel dat het fatsoen weg is. En fatsoen moet niet alleen van de burgers komen, maar in de eerste plaats van de overheid. Wie gedragsregels oplegt aan anderen moet zelf het voorbeeld geven, dat is een pedagogische basisregel. De mensen voelen goed aan dat de huidige bewindslieden meer bezig zijn met zich te profileren – hoe zotter hoe liever – dan met efficiënt te besturen.

Een nieuwe trend in het politieke discours is om zich te verschuilen achter de brede rug van ‘het volk’. De bevolking wil niet dat stemrecht wordt verleend aan allochtonen, dus doen we het niet. Maar de bevolking wil ook niet volgestopt worden met vergif, wil niet elke minuut haar leven riskeren in het verkeer, wil rustig door de stad kunnen wandelen zonder te worden beroofd, en rustig slapen zonder dat gewapende gangsters op zoek gaan naar de autosleutels. Alle mooipraterij ten spijt wordt op geen van die punten vooruitgang geboekt.

Is het niet ergerlijk te horen verklaren dat het Federale Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen een embryo is dat zich nog verder moet ontwikkelen? De dioxinecrisis heeft het land door elkaar geschud, de volksgezondheid aangetast, zware schade berokkend aan de economie en aan het Belgische imago, en deze regering heeft er nota bene haar ontstaan aan te danken. Als je er dan niet in slaagt om dat voedselagentschap binnen het jaar perfect te doen functioneren, ben je slecht bezig.

Het parket van Kortrijk heeft zich in de zaak vastgebeten.

Van Paemel: Terecht. De grote angst van de mensheid is al sinds het begin der tijden het vergiftigen van de bronnen: het voedsel en het water. Bij ons blijft dat wetens en willens op industriële schaal gebeuren. In de supermarkt worden de rekken met bioproducten almaar groter, al boezemt het label ‘bio’ ook geen onbegrensd vertrouwen meer in. Maar die producten kosten heel wat meer dan de gewone. Op de duur krijg je twee soorten voedsel: duur en gezond voor de rijken, en goedkoper maar onbetrouwbaar voor de minder gegoeden.

Wat me in deze PCB-crisis ook treft,is de milde toon van de oppositie. Veel ambtenaren die onder vuur liggen, zijn nog door de CVP benoemd, het is een argument dat politici van de meerderheid gretig uitspelen. Maar ook aan dat klassieke politieke spelletje heeft de burger geen boodschap.

Ik vrees dat het prioriteitenlijstje van de bevolking er heel anders uitziet dan dat van de premier. Het gehannes met de politiehervorming, het onvermogen om de criminaliteit aan te pakken, het eindeloze getalm over verkeersveiligheid, de telkens weerkerende voedsel- en milieufraudes… Je moet niet verbaasd zijn dat de verzuring toeneemt. De overheid geniet geen vertrouwen meer, en die trend is onder paars-groen allesbehalve gekeerd. Na veertig jaar CVP-dominantie wekte ‘de grote verandering’ grote verwachtingen, maar het geloof dat die zullen worden ingelost, wordt kleiner. Veel geblaat en weinig wol, zullen we het bij dat cliché houden?

De regering heeft de boetes voor verkeersovertredingen fors verhoogd, maar alle specialisten hameren erop dat de pakkans bij ons veel te klein is.

Van Paemel: De ministers tuimelen over elkaar heen om het snelst in beeld te komen met hun wereldreddende ideeën, terwijl iedereen de visu kan vaststellen dat ze niet gerealiseerd worden. Dan spreek ik niet eens over de vaudeville met de reflecterende nummerplaten of de onbemande camera’s. Bovendien heb je bij de politici een paar verlichte geesten die koketteren met het feit dat zij wel snel rijden. In feite belichamen ze de filosofie dat dit een blitse maatschappij is, waarin het erop aankomt om de anderen uit het wiel te fietsen. Wie het snelst is, haalt de eindmeet en ontsnapt aan de miserie waarin de rest mag achterblijven. Het Vlaams Blok raapt die ‘rest’ systematisch op.

Naast verkeer is onderwijs een probleemgeval van jaren.

Van Paemel: Ook daar brengt paars-groen geen verandering, het ene sektarisme wordt door het andere vervangen. De voorzitter van de VLD zet de toon van het debat met zijn pleidooi voor pluralisme in de katholieke scholen. In theorie kan ik daar een eind in meegaan, maar er zijn vandaag wel dringender problemen dan dat. De enige grondstof die dit land heeft, zijn mensen en hun hersenen. Wij hebben de mogelijkheid om goede opleidingen aan te bieden, en om wetenschappelijk en technologisch onderzoek te voeren. Voor onze welvaart en ons welzijn zijn scholen van levensbelang, en dus ook leerkrachten. Zeker omdat de ouders steeds meer problemen op het onderwijs afwentelen. Wel, het regent klachten vanuit de hoek van de leerkrachten, en die gaan zelden over de vraag of er godsdienst dan wel zedenleer moet worden gegeven. Neem die klachten toch ernstig, en kom niet aandraven met een half procentje dit en een half procentje dat. Als we over tien jaar geen gemotiveerde leerkrachten meer hebben, breken we de fundamenten onder ons eigen maatschappelijke bestel af. Het is op dat punt meer dan vijf voor twaalf.

In de internationale politiek stond de start van het proces tegen Slobodan Milosevic in Den Haag centraal.

Van Paemel: Ik ben verheugd dat dat proces er is gekomen, een paar jaar geleden had niemand het durven hopen. Jammer dat het voor een uitzonderingsrechtbank plaatsvindt, wat Milosevic de gelegenheid biedt om de legitimiteit ervan niet te erkennen. Ook al staat de oprichting van dat tribunaal in de akkoorden van Dayton, die hij heeft ondertekend. In dat verband was het ongelukkig dat op uitgerekend hetzelfde moment in dezelfde stad een ander internationaal hof het Belgische aanhoudingsbevel tegen de Congolese ex-minister van Buitenlandse Zaken Yerodia Ndombasi ongeldig verklaarde. De ene kan zich achter zijn ministeriële immuniteit verbergen, de andere niet.

Het vergroot de noodzaak van een internationaal strafgerechtshof dat de bevoegdheid heeft om iedereen ter verantwoording te roepen, ongeacht de functie die hij of zij bekleedt. Een paar jaar geleden is in Rome tot de oprichting van zo’n hof besloten. Maar de kans dat het er ooit effectief komt, is klein omdat te veel landen ertegen zijn, de Verenigde Staten op kop. Dat de uitspraak over Yerodia meteen ook Ariel Sharon vrijstelt van vervolging is een kwalijk gevolg, al komt het de Belgische regering goed uit. Toch zouden ze in Jeruzalem best in gedachten houden dat de feiten niet verdwenen zijn omdat je toevallig ontsnapt aan de rechtstreekse verantwoordelijkheid ervoor. Sabra en Chatila zullen nooit vergeten worden. Het verwondert mij altijd dat de slachtoffers van de holocaust niet inzien wanneer ze zelf in de beulenrol terechtkomen.

Maakt de verdediging van Milosevic indruk op u?

Van Paemel: Neen. Kinderlijk vertaald, luidt die verdediging: alles wat je zegt ben je zelf. En ook al was ik ten tijde van de bombardementen niet erg opgezet met de manier waarop de NAVO de zaken aanpakte, ik moet toegeven dat daardoor erger is voorkomen. Het is niet de NAVO die met de oorlog op de Balkan is begonnen, het grootste verwijt aan het Westen is net dat we te lang passief zijn gebleven.

Milosevic is een vreselijke demagoog, die zich op dit moment laffelijk verschuilt achter zijn volk. Terwijl hij het zelf heeft opgejut om zich in de oorlog te storten, met bijna een vrijgeleide om zich daarin naar eigen goeddunken te gedragen. Milosevic probeert het Servische volk in de beklaagdenbank van Den Haag te zetten, wat een schande is en niet alleen de huidige maar ook de volgende generaties met een zware erfenis opzadelt. Hij gebruikt letterlijk dezelfde zinsneden als Tito bij zijn proces in Zagreb voor de Tweede Wereldoorlog: ‘Ik erken de wettelijkheid van dit hof niet.’ Waardoor hij zich in het collectieve onderbewustzijn van de Serviërs verbindt met dé mythische figuur uit de geschiedenis van Joegoslavië. Hopelijk houdt die pijnlijke cinema snel op, en begrijpt de internationale gemeenschap dat zij het Servische volk tegengif moet toedienen in de vorm van steun en samenwerking.

Het valt op dat Milosevic voortdurend over Servië spreekt, terwijl hij toch president van Joegoslavië was. Daarmee verraadt hij veel. De vraag is of de openbare aanklagers zijn persoonlijke schuld voor de begane misdaden kunnen aantonen. Voor verdere jurisprudentie is dat belangrijk: in hoeverre is een staatshoofd of een regering verantwoordelijk voor wat onder zijn of haar beleid gebeurt? Hoe dan ook lijkt het ondenkbaar dat Milosevic door dit tribunaal zou worden vrijgesproken, en is Den Haag een waarschuwing aan alle grote en kleine potentaten die denken dat ze straffeloos hun gang kunnen gaan.

De Verenigde Staten gaan op hun manier ook hun gang. George Bush zou graag Irak aanvallen.

Van Paemel: De zwakte van de Europeanen is dat ze bij gebrek aan een Europees leger altijd de Amerikanen te hulp moeten roepen als er ergens militair moet worden ingegrepen. Dan heb je niet veel te vertellen. Maar de Verenigde Staten maken al te gretig gebruik van hun status van enige supermacht. Ze weigeren internationale verdragen te ondertekenen of lappen die aan hun laars, en doen zonder inspraak van wie ook precies waar ze zin in hebben. Ze hebben zonder één soldaat te verliezen Afghanistan ingepalmd, voor zolang het duurt, en hun invloed in Pakistan vergroot. Ze krijgen beetje bij beetje volledige controle over de ontginning en het transport van gas en petroleum uit de Kaspische Zee. Vanuit hun standpunt is dat in korte tijd een groot succes.

Maar ze worden overmoedig. Bush junior wil doen wat Bush senior, onder druk van landen als Saudi-Arabië, heeft nagelaten: de muren van Bagdad slopen. De Amerikanen hebben Irak tien jaar lang geteisterd met allerlei embargo’s die enkel tot gevolg hadden dat de Iraakse bevolking voor de zoveelste keer in diepe ellende werd gestort. Ondanks alle inspecties is de werkelijke bedreiging die Irak voor de wereld zou betekenen nooit aangetoond. Tenzij door het feit dat het Iraakse regime die inspecteurs niet erg behulpzaam was, wat volgens westerse interpretatie inhield dat er iets te verbergen viel. Een nieuwe aanval op Irak mist een geloofwaardige grond.

Wat we kunnen vaststellen, is dat de wapenindustrie, die Bush in het zadel heeft geholpen, onder deze president goede zaken doet. En dat is het kortzichtige van de Amerikaanse politiek. Want in eigen land sputtert de economie, en groeit de kloof tussen rijk en arm. Bezoek een doorsnee Amerikaans stadje, en je wordt getroffen door de keurige groene gazonnetjes in de wijken waar de meer gegoeden wonen, en het contrast met de steeds groter wordende wijken waar de minder fortuinlijken en meestal niet-blanken hun dagen moeten slijten. De dualiteit in die maatschappij stijgt angstwekkend en wordt niet, zoals bij ons, gecorrigeerd door een goed werkend stelsel van sociale voorzieningen. Hoe zou het ook kunnen, als er zoveel geld naar het militaire apparaat vloeit. En dus denk ik dat de Amerikanen intern de prijs voor hun huidige externe succes zullen betalen.

Koen Meulenaere

Monika Van Paemel is schrijfster.

Monika Van Paemel: ‘Het prioriteitenlijstje van de bevolking is anders dan dat van de premier.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content