BEESTENBOEL

© CHEESE! photography

Bioloog Dirk Draulans zoomt elke week in op een opvallend specimen in de Vlaamse natuur – de mens uitgezonderd. Deze week: de distelvlinder.

Door de mooie nazomer kon je in Vlaanderen tot begin november nog veel vlinders zien, maar nu zijn ze in winterslaap. Daarbij kunnen ze tussen verschillende opties kiezen: dagpauwogen overwinteren verstopt als vlinder, koolwitjes als pop, koevinkjes als rups, en overwinteren als ei is uiteraard ook mogelijk.

Er zijn ook echte trekvlinders die naar het zuiden vliegen om te overwinteren. De atalanta, de meest opgemerkte vlinder in Vlaanderen tijdens het laatste vlindertelweekend van Natuurpunt, vliegt naar Zuid-Frankrijk en Spanje. De recordhouder is de distelvlinder, die erin slaagt Noord-Afrika te bereiken. Er waren al langer indicaties dat hij zelfs de Sahara zou oversteken. Sommige waarnemers betwijfelden dat nog, maar nu is het bewijs geleverd: in Biology Letters tonen wetenschappers aan dat Europese distelvlinders inderdaad streken ten zuiden van de Sahara aandoen.

Aan de hand van chemische analysen van stoffen in vlindervleugels konden de wetenschappers de geboorteregio van de diertjes bepalen. Het lijkt onwaarschijnlijk, maar distelvlinders zijn dus in staat afstanden van meer dan 4000 kilometer te overbruggen. Ze zoeken een stevige rugwind op grote hoogte op, waarmee ze een snelheid van 45 kilometer per uur kunnen halen. Aangezien ze in gunstige omstandigheden dag en nacht vliegen, zouden ze de afstand naar de Sahel in minder dan vijf dagen kunnen afleggen. In de Sahara zoeken ze soms wel een schaduwrijke plek om overdag te rusten.

Lange trekverplaatsingen kunnen voor fragiele dieren als vlinders grote verliezen betekenen, maar distelvlinders hebben daar een strategie tegen ontwikkeld: ze planten zich ook in hun wintergebieden voort. Ze vliegen in feite heen en weer tussen verschillende regio’s, met aparte mogelijkheden voor een goede voortplanting. In de Sahel gaat de cyclus van ei naar vlinder trouwens dubbel zo snel als bij ons. In twee weken tijd is hij er rond. Maar de omstandigheden zijn daar zelden lang geschikt voor distelvlinders, zodat ze zich soms in de winter zelf al weer noordwaarts verplaatsen en een aantal maanden doorbrengen in de regio rond de Middellandse Zee, alvorens naar onze regionen door te vliegen. Bij ons wordt hun succes bepaald door de beschikbaarheid van distels en brandnetels, het voornaamste voedsel voor hun rupsen.

Het dubbele voortplantingsseizoen leidt tot grote schommelingen in de aantallen distelvlinders. Als de omstandigheden overal meezitten, komt er een explosie van de soort, zoals in 2009, toen West-Europa erdoor overspoeld werd. Andere jaren is het heel wat minder. Slechte weers- omstandigheden in onze lente kunnen ertoe leiden dat veel distelvlinders na hun aankomst sterven, voor ze zich hebben voortgeplant – dat is waarschijnlijk dit jaar gebeurd.

Van de atalanta is bekend dat steeds meer exemplaren in de winter bij ons blijven, mogelijk een reactie op de klimaatopwarming. De distelvlinder is zover nog niet: hij migreert veel verder naar het zuiden dan de atalanta. Ook op andere continenten maken vlinders grote trekverplaatsingen. De Amerikaanse monarchvlinder is het bekendste voorbeeld: Canadese exemplaren van die soort gaan in Centraal-Mexico overwinteren, op een afstand van ongeveer 4500 kilometer.

Dankzij een stevige rugwind kunnen distelvlinders 45 kilometer per uur halen.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content