Aan de top van de NMBS woedt een felle strijd om de macht en de controle over de bedrijfsvoering. Ondertussen blijven vertragingen en stakingen de reiziger zijn deel.
Een maand geleden leek er geen vuiltje aan de lucht. De driekoppige leiding van de spoorwegen – Jannie Haek van NMBS Holding, Luc Lallemand van infrastructuurbeheerder Infrabel en Marc Descheemaecker van operator NMBS die de reizigers en goederen vervoert – maakten toen trots bekend dat hun drie bedrijfseenheden in 2007 voor het eerst in tien jaar samen een kleine winst van net geen 13 miljoen euro hadden gemaakt. Ook was de NMBS als groep erin geslaagd om de schuldenlast terug te brengen tot 2,58 miljard euro. Met 36.700 personeelsleden en een totale omzet van 2,9 miljard werden vorig jaar ruim 200 miljoen reizigers en ongeveer 58 miljoen ton goederen vervoerd. De productiviteit bleek in vijf jaar met een derde gestegen te zijn.
Bijna gelijktijdig met dit jubelbericht raakte bekend dat de drie entiteiten – de splitsing van de oude NMBS trad op 1 januari 2005 in werking om te beantwoorden aan de Europese regelgeving – in de komende vijf jaar meer dan 10 miljard zullen investeren in nieuwe spoorwegen en materieel. Een bestelling van ruim 1,4 miljard voor 305 treinstellen bij het Duitse Siemens past in dat plaatje.
Helaas voor Haek (oud-kabinetschef van SP.A-minister Johan Vande Lanotte), Lallemand (PS-signatuur) en Descheemaecker (Open VLD-label) stond al dat goede nieuws in schril contrast met de concrete ervaring van de treinreizigers.
In december vergalde de kleine Onafhankelijke Vakbond van het Spoorwegpersoneel, die veel treinbestuurders als lid heeft, hun feestelijk eindejaar door het treinverkeer drie keer stil te leggen. In januari moest Descheemaecker alle zeilen bijzetten om na een klachtenstroom een nieuwe dienstregeling bij te sturen. Bovendien kreeg de NMBS een bijzonder slecht stiptheidsrapport. In 2007 bereikten amper negen op de tien treinen binnen de toegestane marge van vijf minuten hun eindbestemming. In bijna de helft van de gevallen was dit te wijten aan defect materieel.
Maar al die calamiteiten waren klein bier in vergelijking met de rampspoed die vorige week het spoor trof. Een brand in een seinhuis in Brussel-Noord stuurde woensdag het treinverkeer op de cruciale Noord-Zuidverbinding in de hoofdstad volledig in de war, zodat in de avondspits duizenden reizigers wanhopig probeerden te weten te komen hoe ze dan wel van Brussel naar huis zouden raken. Minister van Overheidsbedrijven Inge Vervotte (CD&V) kon niet lachen met de manke communicatie in de Brusselse stations en via de website van de NMBS. En alsof dat niet volstond, las ze in Franstalige kranten ook nog eens hoe de raad van bestuur van operator NMBS tegen andere afspraken in aan Descheemaecker een loonsverhoging van ongeveer 30.000 euro bruto op jaarbasis had toegestaan, én dat het consultancybureau Roland Berger een waslijst met pijnpunten in de samenwerking tussen de drie NMBS-entiteiten had opgesomd.
Klap op de vuurpijl ten slotte was het definitieve afspringen van de onderhandelingen met de spoorwegvakbonden ACV-Trans- com en ACOD-Spoor over een nieuw sociaal akkoord voor 2008-2009, met als resultaat een grote algemene treinstaking en veel verkeersellende op de wegen van en naar de grote steden deze week dinsdag.
Na drie maanden aan de onderhandelingstafel haakten de vakbonden af omdat er volgens hen ‘geen evenwicht te bespeuren is tussen de plaagstoten van de NMBS-leiding en de financiële compensaties voor het personeel’. Het gaat dan onder meer over het wijzigen van diverse arbeidsstelsels (het verlaten van glijdende begintijden ’s ochtends, het terugschroeven van het aantal compensatiedagen voor lager spoorwegpersoneel en voor technici in de centrale werkplaatsen, enzovoort) en het al dan niet beperken van het recht voor oudere spoorwegmannen om naar een viervijfdewerkregime over te schakelen. Daartegenover staan een loonsverhoging (tweemaal 320 euro bruto) en beperkte extra premies voor nacht- en zaterdagwerk. Na de staking van dinsdag zoeken directie en vakbonden alsnog naar een nieuw compromis.
LEK OVER LOON
Dat in dit gespannen sociaal klimaat de zaken niet gediend werden door een perslek over een fikse verhoging van het vaste loon van Descheemaecker, spreekt voor zich. Hij, Haek en Lallemand hebben een vergelijkbare jaarwedde (ongeveer 475.000 euro bruto per jaar, waarvan een kwart variabel), maar Descheemaecker houdt daarvan netto minder over omdat hij geen ambtenaar is. Bovendien meent hij dat de financiële cijfers (in drie jaar werd bij operator NMBS een verlies van 1 miljard weggewerkt) en de stijgende reizigersaantallen (plus 35 procent in zes jaar) een extra beloning verantwoorden. Voor de pinkstervakantie werd hij daarin gevolgd door het bezoldigingscomité en de raad van bestuur van de NMBS-operator.
Zijn voorzitster is Edmée De Groeve (PS, en ook voorzitster van de luchthaven van Charleroi). Andere bestuurders zijn Descheemaecker zelf (zonder stemrecht), Geertje Smet (Open VLD, en inspecteur-generaal van Financiën), Jean-Claude Dehovre (PS, maar al een jaar afwezig), Angeline Van Den Rijse (ABVV/SP.A) en Jean-Claude Fontinoy (MR, en ook voorzitter van de raad van bestuur van NMBS Holding). Bij de beslissing over de loonsverhoging van Descheemaecker gaven De Groeve en Smet de doorslag. Het lek in La Libre Belgique wordt daarom door sommigen toegeschreven aan Fontinoy, die op het kabinet van vicepremier Didier Reynders (MR) werkt en op die manier de ‘Vlaamse liberaal’ Descheemaecker ‘een fijne hak’ zou hebben gezet voor het gemiste premierschap van zijn politieke baas.
Minister Vervotte heeft intussen De Groeve wel zover gekregen dat de loonsverhoging van Descheemaecker wordt opgeschort. Ook al omdat ze een afspraak had om deze week met de drie bestuursvoorzitters (naast De Groeve en Fontinoy is dat SP.A’er Toon Colpaert bij Infrabel) te overleggen over loonplafonds en bonuscriteria voor de gedelegeerd bestuurders. Maar dat vindt SP.A-Kamerlid Bruno Tuybens, die in Paars II staatssecretaris voor Overheidsbedrijven was, niet doortastend genoeg. ‘Descheemaecker is een goede manager, maar het incident van vorige week in Brussel-Noord bewijst dat hij veel krachtdadiger moet zijn. Ik ben ook verbolgen omdat hij de loonsverhoging rechtvaardigt met bedrijfsprestaties, terwijl hij de groeistrategie van de overheid niet wenst te volgen. Dat was al zo in mijn periode als staatssecretaris en nu ervaart Vervotte hetzelfde. Zij wil 25 procent meer reizigers tegen 2012, Descheemaecker gaat voor 3 procent meer per jaar’ aldus Tuybens, die zegt dat de minister in de wet op de overheidsbedrijven van 1991 genoeg juridische aanknopingspunten heeft om de loonsverhoging te vernietigen. Voor 2006 paste hij die zelf toe. ‘En wat de bonuscriteria betreft: al in 2006 was er een akkoord om het variabele loongedeelte te koppelen aan criteria zoals stiptheid, klanten- en personeelstevredenheid, energiezuinigheid, enzovoort. NMBS Holding en Infrabel volgen dat akkoord, operator NMBS nog altijd niet.’ Om weerbarstige, gepolitiseerde raden van bestuur van overheidsbedrijven de pas af te snijden, heeft Tuybens een wetsvoorstel klaar om in die raden meer onafhankelijke bestuurders op te nemen.
NIEUWE STRUCTUUR
Veel conflictstof steekt ondertussen in het rapport van het bureau Roland Berger, dat 37 sleutelfiguren van de NMBS interviewde over de samenwerking tussen de drie entiteiten (aan vakbondszijde deed overigens alleen de leiding van ACV-Transcom mee) en nieuw bewijsmateriaal voor de onderlinge spanningen tussen de drie topmanagers aanreikt. Op het operationele vlak wijst Berger problemen aan op het vlak van onder meer de ICT-strategie, de communicatie, de stiptheid en het beheer van de stations. Het personeelsbeleid kreunt volgens het bureau onder logge regels en archaïsche functieclassificaties. Berger heeft er weinig vertrouwen in dat de huidige ‘personeelsadministratie’, die verloopt via NMBS Holding, voldoende gewapend is om de vergrijzing van het personeel op te vangen (in tien jaar moet 40 procent vervangen worden) en om genoeg gespecialiseerde mensen aan te trekken.
Voorts plaatst Berger kritische kanttekeningen bij het ‘hybride model’ van de NMBS Groep: er wordt te veel en inefficiënt vergaderd, het beheer en de controle van de rekeningen zijn onduidelijk, en de verantwoordelijkheden zijn onvoldoende afgebakend. Het bureau suggereert om een keuze te maken tussen een Belgisch model met één autonoom overheidsbedrijf en twee filialen, of een Europees model met drie autonome bedrijven (en een veel kleinere dienstverlenende rol voor NMBS Holding) die worden klaargemaakt voor de liberalisering van de Europese spoormarkt. De voorkeur van Berger gaat duidelijk naar het tweede model.
Minister Vervotte zegt dat het rapport-Berger het debat over de NMBS-structuur alvast kan stofferen. Jos Digneffe van ACOD-Spoor denkt daar anders over. ‘In het rapport staat niets wat ik al niet eens van topmensen van de NMBS gehoord heb. Het is eenzijdig, want aan de basis van NMBS is niemand aan het woord gelaten. Inzake het personeelsbeleid zijn de kinderziektes van drie jaar geleden in elk geval voorbij en zit het bedrijf op kruissnelheid. Dit jaar moeten 1800 nieuwe mensen in dienst komen en na de eerste vijf maanden zijn er al 700 aangenomen. Mijn indruk is dat de geïnterviewden vooral voor de eigen winkel zijn opgekomen. Sommigen willen de huidige structuur van de NMBS laten springen om zonder pottenkijkers hun gang te kunnen gaan.’
De inzet van de discussie over de NMBS-structuur is met ander woorden groot. Bovendien zal de aanstelling van Michel Bovy als nieuwe kabinetschef van Vervotte de argwaan in de directiegelederen van de NMBS niet verkleinen. Bovy was jarenlang baas van de christelijke spoorwegvakbond en werd vorig jaar door Descheemaecker naar de directie van de NMBS-operator geloodst. Die ‘rooms-blauwe as’ maakt dat ze in de omgeving van Haek en Lallemand nu al extra op hun hoede zijn.
DOOR PATRICK MARTENS
